Mońǵolııadaǵy kóne túrki keshenindegi qazba jumystarynyń alǵashqy nátıjeleri jarııalandy
Bul keleli jıynda «Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazeti men «Qazaqstan» ulttyq arnasynyń aqparattyq qoldaýymen ótken «Táńirtaýdan Ótúkenge deıin: Uly dala kóshpendileriniń tarıhı-mádenı qazynalary» atty ІІ halyqaralyq ekspedıtsııa jumysy qorytyndylandy.
Dala semınaryna Túrik tarıh qurylymynyń basshysy Refık Turan, Túrki keńesi Bas hatshysynyń orynbasary Abzal Saparbekuly, Túrkııa Ǵylym akademııasynyń prezıdenti Ahmet Djevat Adjar, Bulǵyn aımaǵynyń ákimi Erdenee Bıldeg, Mońǵolııa tarıh jáne arheologııa ınstıtýty dırektory Chýlýýn Sampıldondov syndy laýazymdy tulǵalar men Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Reseı men Túrkııadan kelgen kórnekti tarıhshy ǵalymdar, arheologtar men baspasóz ókilderinen quralǵan ekspedıtsııa músheleri qatysty. Sonymen qatar, jıynǵa jergilikti jerdiń bılik ókilderi men turǵyndary, Mońǵolııa Bilim ýnıversıtetiniń stýdentteri de atsalysty.
Sońǵy 2 aı kóleminde Túrki akademııasynyń muryndyq bolýymen zertteý júrgizilgen keshende qazba jumystarynyń alǵashqy kezeńiniń nátıjeleri jarııalandy.
Semınarda bul zertteý jumystarynyń maqsaty men mańyzy ashyqtalyp, tanystyryldy. ıAǵnı, basty maqsat: kóne túrki dáýiriniń qaıtalanbas biregeı ári dara "Shıveet ýlaan" ǵuryptyq kesheniniń qurylysyn, onyń bitimi men jalpy jobasyn anyqtaý, arheologııalyq eksponattardy aıqyndaý, keshen quramyndaǵy tańbatas, adam jáne janýardyń tasmúsinderin ǵylymı taldaý, jańǵyrtpalaryn jasaý, konservatsııa jasaý, ashyq mýzeı qurý joldaryn qarastyrý boldy. Sonymen qatar, keshenniń kóne túrki tarıhyndaǵy mańyzyna ǵylymı taldaý jumystary da qarastyryldy.
Osylaısha, Túrki akademııasynyń jobasy aıasynda júrgizilgen qazba jumystary eń aldymen «Shıveet ýlaan» ǵuryptyq kesheniniń qurylymyn anyqtap berdi. Keshen qurylysynyń jalpy ólshemi 120h45 metr. Ony qamal dýal, bitiktas tuǵyry, qaqpa, bas qurylys dep qarastyrýǵa bolady. Jalpy qurylymy taspen qalanǵan, tórtburysh sozylyńqy pishindi 11 kishigirim munaraly qamal qabyrǵalardan qurylǵan.
Odan keıin kireberistiń eki tusynda tasmúsinderdiń tuǵyrlary anyqtaldy. Bul arystan, qoı qoshqar músinderi bolǵan bolýy yqtımal.
Budan bólek, bas qurylystyń segiz qyrly bóliginiń tórtburysh tekshe irgetasty bolǵany anyqtalyp otyr. Dál osy tustan jańa tasmúsin bádiz tabyldy. Arheologtar basy synǵan bul bádizde hanzada beınelenýi múmkin desedi.
Jalpy, bul arheologııalyq zertteýler barysynda keshennen 9 adam beıneli, 4 jyrtqysh ań beıneli, 1 qóozyly qoı beıneli, 3 qoshqar beıneli tasmúsin aıqyn boldy.
Osy tusta, Akademııa 2015 jyly Astana qalasynda dálme-dál ǵylymı kóshirmesin ornatqan túrki rý-taıpalardyń tańbasy qashalǵan «Máńgi tastyń» dál osy «Shıveet ýlaan» ǵuryptyq kesheninen tabylǵanyn da aıta ketý kerek.
Qazba alańyn ózderi aralap, tyń jańalyqtarǵa qanyqqan ekspedıtsııa músheleri semınarda ortaq tarıh týraly paıymdy pikirlerin bildirip, zertteý jumystarynyń keleshegine baılanysty keleli usynystaryn ortaǵa saldy. Atap aıtqanda, Túrkııa Ǵylym akademııasynyń basshysy Ahmet Djevat Adjar «Shıveet Ýlaannyń» Túrki álemi tarıhynda alar orny men mańyzynyń joǵary ekenin aıtty.
Al, Egeı ýnıversıtetiniń túrkitanýshy ǵalymy, tarıh ǵylymdarynyń doktory Hatıje Shyryn hanym: «Túrkolog ǵalym retinde balbal tastardaǵy tańbalardy jiti zertteý kerek. Bul jumysty asqan dáldikpen, júıeli túrde júrgizý úshin zamanaýı ozyq tehnologııalarǵa júgingenimiz jón», - dedi. Basqa túrki jurtynan kelgen ǵalymdar da osy pikirdi qýattap otyr.
Sonymen qatar, dala semınarynda TWESCO basshysy Darhan Qydyráli belgili mońǵol tarıhshy-arheology, tarıh ǵylymdarynyń doktory Damdınsúrgen Tsevendorjdy kóshpendiler tarıhyn zertteýdegi eren eńbekteri arqyly halyqtar arasyndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtyp, mádenı baılanysty tereńdetkeni úshin Akademııanyń altyn medalimen marapattady.
Túrki akademııasy Ótúkendegi zertteý jumystaryn osymen toqtatpaıdy. Keleshekte Mońǵolııanyń ǵylymı-zertteý uıymdarymen birge osy baǵyttaǵy zertteý jobalaryn jalǵastyratyn bolady.