Mobıldi tólem jáne mobıldi aýdarym atty eki bólek uǵym bar – mınıstrmen suhbat
− Erulan Jamaýbaıuly, 2021 jyldan beri jalpyǵa birdeı deklaratsııalaý júıesi kezeń-kezeńimen engizilip keledi. Qazirgi tańda memlekettik qyzmetshiler, bıýdjettik mekeme qyzmetkerleri, kompanııa basshylary osy deklaratsııany tapsyrady. Endi bul tizimge jeke kásipkerler qosyldy. Jalpy tabysty, aktıvterdi, múlikti deklaratsııalaý kimdi qamtıdy jáne onyń maqsaty ne?
− Ózderińiz bilesizder, QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev bastaǵan úlken reformalar júzege asyrylyp jatyr. Ádiletti Qazaqstan quryp jatyrmyz, onyń aıasynda jańa ekonomıkalyq reforma kýrsy júrgiziledi. Onyń aıasynda jalpyǵa birdeı deklaratsııalaý protsesi 2021 jyly bastaldy. Negizgi maqsaty – kóleńkeli ekonomıka men sybaılas jemqorlyqty birtindep joıý jáne kimde qandaı múlik bar, qandaı aktıv bar, qandaı qarajat baryn anyqtap, ádiletti áleýmettik saıasat júrgizý, ádiletti salyq kodeksin qabyldaý.
− Qazaqstandyqtardy alańdatyp otyrǵan mobıldi aýdarymdardy tekserý ne úshin qajet boldy? Bul memlekettik qazynaǵa qarajattyń az túsýimen baılanysty emes pe?
− Jalpy mobıldi tólemder jáne mobıldi aýdarymdar atty eki bólek uǵym bar. Mobıldi tólemmen kez kelgen kásipkerlik operatsııalar júrgizilse, oǵan QR-kod nemese kassalyq apparattar qoldanylady, tıisinshe chek beriledi. Al mobıldi aýdarym kezinde ondaı QR-kod qoldanylmasa, kassalyq apparat bolmasa, árıne mundaı operatsııalar zań aıasynan tys qalyp, zańsyz sanalady. Sondyqtan bizdiń negizgi maqsatymyz – osy mobıldi aýdarymdardy zań aıasyna shyǵarý.
Mobıldi aýdarymdardy tekserý – bıýdjetke az qarjy tústi degen sóz emes. Sebebi, mobıldi aýdarymdardy tekserý qazirdiń ózinde belsendi júrip jatyr. Qazir memlekettik qyzmetshiler men kvazımemlekettik qyzmetshilerdiń aýdarymdary boıynsha baqylaý júrgizip otyrmyz. Biraq birde-bir memlekettik qyzmetshige nemese jalpylaı deklaratsııaǵa ótken tulǵalarǵa salyqtyq tekserý júrgizilgen joq. Sebebi, olar zań aıasynda aýdarymdardy júrgizip jatyr. Eger bul aýdarymdar kásipkerlik iske qatysy bolsa, árıne ondaı aýdarymdar boıynsha salyq tólenýi kerek. Biz sondyqtan olardyń salyq tóleý aıasynda zańdy túrde jumys isteýine jaǵdaı jasap jatyrmyz.
− Osy bastamadan soń kásipkerler tabysyn jasyrý úshin jappaı kóleńkeli bızneske ketip qalmaı ma? Keıbir sarapshylar jańa bastama ekonomıkanyń ashyqtyǵyna áser etpeıdi dep otyr.
− Bul jerde aıta ketetin negizgi másele – bizde jalpy kásipkerlerdiń basym bóligi zań aıasynda adal jumys istep jatyr. Sondyqtan da biz olardy kóleńkeli bızneske ketedi dep oılamaımyz. Kerisinshe, bizdiń maqsatymyz – kóleńkeli ekonomıkadan adal jumys isteýge shaqyrý, solarǵa jaǵdaı jasaý.
Bizde shaǵyn jáne orta bıznespen aınalysýǵa tolyq múmkindik bar. Salyq rejıminiń 1-4% aralyǵynda birneshe túri bar – ózińiz kórip otyrǵandaı, óte tómen deńgeıde. Sondyqtan biz kerisinshe kóleńkede qalyp otyrǵan nemese kásipkerlik isinde mobıldi aýdarymdy qoldanatyn azamattardy zań aıasynda jumys isteýge shaqyryp otyrmyz. Bul úshin biz tsıfrlandyrý quraldaryn qoldanamyz, e-Salyq Business mobıldi qosymshasy bar. Sony smartfonǵa júktep, tıisti salyq rejımin qabyldap, zań aıasynda jumys isteýge tolyq múmkindik bar.
− Statıstıka boıynsha kásipkerlerdiń qansha paıyzy kóleńkede júr? Solardy ashyq bızneske shyǵarý úshin qansha ýaqyt kerek?
− Jalpy kóleńkeli ekonomıka – kez kelgen memlekette kezdesetin qubylys. Damyǵan memleketterdiń ózinde de kóleńkeli ekonomıka bar. Jalpy statıstıka boıynsha Qazaqstandaǵy kóleńkeli ekonomıka deńgeıi qazirgi kezde – 18,8%. Sońǵy 3-4 jyl kóleminde bul kórsetkishti 27%-ten 18,8%-ke deıin tómendettik. Endi bizdiń maqsatymyz – 2025 jyldyń sońyna deıin bul kórsetkishti 14-15% deńgeıine deıin tómendetý, ıaǵnı jalpy damyǵan memleketterdiń deńgeıine deıin osy jumysty júrgizemiz.
− Salyǵyn zańdy túrde tólep otyrǵan adal kásipkerlerge yntalandyrý, salyq boıynsha jeńildikter kózdelgen be?
− Ondaı jeńildikter bizde óte kóp. Tek qana Salyq kodeksiniń ózinde salyqtyq jeńildikter men preferentsııalardyń 300-den astam túri bar. Adal qyzmet etip otyrǵan bıznesmender bolsyn, kásipkerler bolsyn, olardyń bıznesi aıaqqa turýy úshin kóptegen qarjylyq jáne qarjylyq emes kómekter bar.
Qarjylyq kómektiń ózine bıýdjetten jylyna júzdegen mıllıard teńge bólip otyrmyz, ıaǵnı bizdiń negizgi maqsatymyz – kishi bıznesten orta bızneske, orta bıznestegi kásipkerlerdi iri bızneske kóterý. Bıznespen aınalyspaı júrgen azamattar bolsa, kerisinshe olarǵa barynsha múmkindik jasaý. Bul turǵyda jeńildikpen qarastyrylǵan salyq túrleriniń 1-4% aralyǵynda birneshe rejımi bar. Ózińiz kórip otyrsyz, bıznespen aınalysqysy kelgen azamatqa, ásirese adal bıznespen aınalysýǵa tolyq múmkindikter qarastyrylǵan.
− Osy jyldyń basynan keıbir kásipkerler tek qana qolma-qol aqsha talap ete bastady. Árıne, bul – azamattar úshin qolaısyz. Al qolma-qol aqsha bermeseń, baǵasyn 10% kótergen faktiler de bolyp jatyr. Bul qanshalyqty zańdy jáne kásipkerler tek qolma-qol aqsha talap etý zańdy ma?
− Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy tólemder men tólem júıesi týraly arnaıy zań bar. Ol jerde qolma-qol jáne bank kartalarymen nemese QR-kod arqyly tólemderdiń túrleri kórsetilgen. Eger kásipkerler tek qolma-qol aqsha talap etse, bul jerde tutynýshynyń quqyǵy buzylady. Sondyqtan mundaı talaptar zańsyz dep esepteledi jáne de qolma-qol aqshasyz tólem júrgizgende baǵaǵa ústemeaqy qosý da zańsyz. Sebebi, taýar baǵasy tólem túrine qaramastan birdeı bolýy kerek. Mundaı jaǵdaıda 1414 nómirli arnaıy koll-ortalyqqa habarlasýǵa bolady nemese jergilikti kirister komıtetiniń organdaryna shaǵymdansa, biz ol faktilerdi tekserip, tıisti shara qabyldaımyz.
− Kásipker emes jeke tulǵalardyń mobıldi aýdarymdary tekserile me? Olarǵa týystaryna, dostaryna mobıldi aýdarym jasaýǵa bola ma?
− Árıne bolady. Bizde kásipkerlikpen aınalyspaıtyn jeke tulǵalardyń mobıldi aýdarymdaryna esh tekserý nemese shekteý joq. Qandaı da bir jaǵdaıǵa qarajat jınaý kerek bolsa da shekteý qoıylmaıdy. Naýqas, syrqattanǵan adamdarǵa jappaı qarajat jınalyp jatady nemese jarysqa baratyn kezde jylý jınalady. Ondaı qarajat kásipkerlikke jatpaıdy, sondyqtan biz bul aýdarymdardy teksermeımiz jáne odan salyq alynbaıdy. Eger de árıne krıterıı boıynsha, keı jaǵdaılar salyq organdarynyń nazaryna ilinse, biz tıisti aqparatty suratamyz. Oǵan salyq organdary kóz jetkizgen soń, árıne bul faktiler boıynsha esh suraq týyndamaıdy.
− Dál osyndaı jaǵdaı keıbir medıaresýrstar men blogerlerge qatysty bolyp otyr. Olardyń arasynda donat retinde halyqtan aqsha jınap jumys istep otyrǵandar bar. Olar ne isteýi kerek? Bul táýelsiz jýrnalıstıkaǵa tusaý salmaı ma degen kúdik bar...
− Táýelsiz jýrnalıstıkaǵa esh tusaý bolmaıdy. Qazirdiń ózinde bizde 400-den astam bloger tirkelgen, olar 2023 jyly 200 mln astam teńge salyq tóledi. Eger de olardyń qyzmeti kásipkerlikpen baılanysty bolsa, árıne olar salyq tóleýi tıis. Oǵan arnaıy salyq rejımderi bar. Al eger olardyń jumysy tikeleı kásipkerlikke baılanysty bolmasa, onda olarǵa esh suraq týyndamaıdy jáne salyq alynbaıdy.
− Al taksı júrgizýshileri ne isteıdi? Mysaly, «ıAndeks taksı» sekildi onlaın platformalar júrgizýshiler úshin aqsha tóleıtin shyǵar? Osy suraqtyń kýrerlerge de qatysy bar ma?
− Jalpy osy júrgizýshiler men kýrerler úshin arnaıy 1% salyq rejımi bar. Bul da e-Salyq Business qosymshasynda tsıfrlandyrylǵan. Soǵan tirkelse, qalaı salyq tóleý keregi kórsetilgen, tipti ózimen kassalyq apparat tasyp júrýdiń de qajeti joq, ıaǵnı barlyq qolaıly jaǵdaı jasalǵan.
Degenmen de, qazir «ıAndeks taksımen» kelissóz júrgizip jatyrmyz. Bul jerde salyqty taksısterdiń ózderi emes, operator retinde «ıAndekstiń» ózi tóleıtindeı jaǵdaı jasaýdy kózdep otyrmyz. Platformalyq jumyspen qamtý jobasy aıasynda jańa Salyq kodeksine osy ózgeristerdi engizemiz.
− Dál osy jaǵdaı aýyldyq jerlerde qandaı da bir qıyndyq týǵyzbaı ma?
− Qıyndyq týǵyzbaıdy, sebebi shalǵaı, ınterneti joq jerlerdiń ózinde de jumys isteıtin arnaıy derbes kassalyq apparattar bar. Kez kelgen kásipker shaǵyn dúken ashsa nemese basqa da saýda-sattyq júrgizse, sondaı kassalyq apparattardy qoldana alady. Oǵan mindetti túrde ınternettiń bolýy shart emes.
− 1 qańtardan bastap, kásipkerlerdi tekserýge moratorıı toqtatyldy. Ári qaraı ne bolmaq? Bıznesti jappaı tekserý beleń alyp ketpeı me?
− Jalpylaı kásipkerlerdi tekserý bolmaıdy, sebebi Memlekettik kirister komıtetinde táýekelderdi basqarý júıesi bar. Bul jerde zańdy kóbirek buzatyn, ıaǵnı salyq tólemeıtin, tólemeý qaýpi bar kásipkerlerdi ǵana tekseremiz. Al barlyq kásipkerlerdi túgel teksermeımiz. Bizdiń negizgi maqsatymyz – servıstik model túrinde kásipkerlerge kómek kórsetý, kóp jaǵdaıda bul – profılaktıka, olarǵa keńes, salyq zańnamasyn buzbaýǵa usynymdar berý.
− Sońǵy suraq, 2023 jyl búkil el úshin, sonyń ishinde Qarjy mınıstrligi úshin de óte qarqyndy jyl boldy. Mınıstrlik jumysyndaǵy negizgi nátıjeler men jetistikterdi atap ótseńiz?
− 2023 jyl óte kúrdeli, syn-qaterlerge toly boldy. Degenmen de biz bıýdjettiń tabys kózin 100% oryndap shyqtyq.
Ekinshiden, bizdiń áleýmettik shyǵyndar nemese basqa da bıýdjet shyǵystary jyl saıyn ósip keledi. Soǵan qaramastan, 2023 jyly shyǵystardy, memlekettik mindettemelerdi tolyǵymen ótedik.
Úshinshiden, memlekettik qaryz týraly kóp aıtylyp júr. Bul memlekettik bıýdjettiń defıtsıtin jabý úshin qajet. Sol memlekettik qaryz qazir qaýipsiz deńgeıde saqtalyp otyr, qazirdiń ózinde JІÓ-ge shaqqanda 24% boldy. Bul damyǵan memleketterdiń kórsetkishimen salystyrǵanda óte tómen deńgeı dep aıtýǵa bolady.
Tórtinshiden, ózderińiz bilesizder, byltyr azamattardyń bankrottyǵyna qatysty arnaıy zań qabyldanǵan edi. Naýryz aıynan beri 80 myńǵa jýyq ótinish kelip tústi, onyń ishinde 8 myń adam bankrot dep tanyldy. Olarǵa salynyp otyrǵan kredıttik júkteme tolyǵymen alynyp tastaldy. Bul – shamamen 15 mlrd teńge.
Besinshiden, arnaıy Prezıdent tapsyrmasymen «Ulttyq qor – balalarǵa» jobasy iske asyryla bastady. Byltyr arnaıy zań qabyldandy. Bıylǵy 1 aqpanǵa deıin 18 jasqa tolmaǵan 7 mln balanyń esepshotyna arnaıy qarajat aýdarylady.
- Suhbatyńyzǵa rahmet.