Mınskide Qazaqstandaǵy ártúrli ózgerister men aldaǵy prezıdenttik saılaý talqylandy
Qazaqstandaǵy kezekten tys prezıdenttik saılaý qarsańynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Belarýs Respýblıkasyndaǵy Elshiliginde Qazaqstanda júrgizilip jatqan saıası, konstıtýtsııalyq jáne áleýmettik-ekonomıkalyq ózgeristerdiń túrli aspektilerin talqylaý úshin Belarýstiń jıyrmadan astam kórnekti saıası qaıratkerleri, bedeldi sarapshylary, saıasattaný salasyndaǵy akademııalyq ınstıtýttardyń ókilderi dóńgelek ústelge jınaldy.
Ashyq dıalogqa RB Ulttyq Jınalysy Respýblıkasy Keńesiniń Halyqaralyq ister jónindegi turaqty komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary Andreı Rýsakovıch, RB Ulttyq Jınalysy Ókilder palatasynyń Halyqaralyq ister jónindegi turaqty komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary Oleg Gaıdýkevıch, BISI dırektory Oleg Makarov, RB UǴA korrespondent-múshesi Sergeı Rahmanov jáne t.b. qatysty. Moderator retinde Belarýs memlekettik ýnıversıteti Janyndaǵy halyqaralyq zertteýler ortalyǵynyń dırektory Oleg Leshenıýk sóz sóıledi.
Otyrysty asha otyryp, Qazaqstannyń Belarýstegi Elshisi Asqar Beısenbaev Qazaqstanda táýelsizdik alǵan sátten bastap saılaý únemi ótkizilip turatynyn, biraq aldaǵy prezıdenttik saılaýdy Qazaqstannyń bolashaǵy úshin eń mańyzdylarynyń biri dep sanaýǵa bolatynyn atap ótti. Dıplomat bıylǵy jyl respýblıka úshin dúrbeleń jyly, sonymen qatar jan-jaqty ózgerister men naqty jańarý jyly bolǵanyn atap ótti. Barlyq qıyndyqtarǵa qaramastan, Qazaqstan halqy óziniń saıası damýynyń jańa jolyn bastady.
Óz sózinde A.Beısenbaev naýryz aıynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Prezıdenttiń ókilettigin shekteý, Parlamenttiń rólin kúsheıtý, azamattardyń saıası protsesterge qatysýyn keńeıtý jáne adam quqyqtaryn qorǵaýdy odan ári nyǵaıtý arqyly eldiń barlyq memlekettik modeli men basqarý nysanyn ózgertýge baǵyttalǵan konstıtýtsııalyq reformalardy usynǵanyn eske saldy. Ol konstıtýtsııalyq reforma 2022 jylǵy 5 maýsymda ótken búkilhalyqtyq referendýmda Qazaqstandyqtardyń 77 paıyzy qoldaǵan aýqymdy saıası jańǵyrtý baǵdarlamasynyń ajyramas bóligi bolyp tabylatynyn atap ótti.
Sonymen birge ekonomıkalyq bastamalar ártaraptandyrýǵa, monopolııasyzdandyrýǵa jáne ulttyq tabysty ádil bólýdi qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń usynysy boıynsha Prezıdenttik merzim qaıta saılaý múmkindiginsiz eki bes jyldyq merzimnen bir jeti jyldyq kezeńge deıin qysqartylǵanyn atap ótý mańyzdy.
«Bul jańa ádil Qazaqstannyń – demokratııalyq qaǵıdattarǵa berik ustanymymyzdyń jáne azamattardyń memlekettik sheshimder qabyldaýdaǵy rólin arttyrýdyń kórinisi boldy», - dep atap ótti A. Beısenbaev.
Aldaǵy prezıdenttik saılaý taqyrybyna toqtala kele, Elshi olardyń Qazaqstan tarıhyndaǵy eń túrli bolatynyn atap ótti. Olarǵa ártúrli saıası kózqarastary bar alty kandıdat, sonyń ishinde oppozıtsııa ókilderi qatysady, bul saılaýshylarǵa keń tańdaý beredi. Sonymen qatar, bizdiń tarıhymyzda alǵash ret eki áıel prezıdenttikke úmitker. Bul eldiń demokratııalyq damýyndaǵy taǵy bir mańyzdy qadam. Kóptegen jyldar boıy Qazaqstan genderlik teńdikti qamtamasyz etý jáne áıelderdiń bıznes pen saıasattaǵy rólin arttyrý boıynsha naqty qadamdar jasap keledi.
Qazaqstan prezıdenttigine kandıdattardy usyný protsesi ashyq jáne ádil bolatyndaı etip qurylǵan. Mysaly, barlyq kandıdattar Qazaqstannyń tirkelgen saılaýshylarynyń 1%-dan – shamamen 118 000 adamnan qol alýy tıis. Ár túrli saılaýaldy tuǵyrnamalar men eldiń damýyna degen kózqarasyn bildiretin alty kandıdat azamattardyń qoldaýyna ıe boldy. Bul is-árekettegi reforma protsesiniń taǵy bir dáleli.
A.Beısenbaev saılaýdyń erkin jáne ádil bolýyn qamtamasyz etýdiń mańyzdylyǵyn atap ótti.
«Bizdiń aımaq áli de tolyq ashyq saılaýdy qamtamasyz etý úshin qajetti demokratııalyq tetikterdi damytyp jatqany jasyryn emes. Soǵan qaramastan, Qazaqstan onyń jalpy kútkennen de asyp túsetinin kórsetip otyr dep sanaımyn. Prezıdent Q.Toqaev saılaý ádil, ashyq jáne ishki jáne halyqaralyq baqylaýshylardyń keń qatysýymen ótetinine ýáde berdi», - dedi elshi. Saılaýǵa dástúrli túrde TMD Parlamentaralyq Assambleıasynyń, Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń (EQYU) Demokratııalyq ınstıtýttar jáne adam quqyqtary jónindegi bıýrosynyń (DIAQB) jáne basqa halyqaralyq uıymdardan kóptegen baqylaýshylardyń qatysýymen ótetinin atap ótti. Aldaǵy ýaqytta da erekshelik bolmaıdy.
Elshi sondaı-aq eleýli jahandyq geosaıası syn-qaterlerdi eskere otyryp, aldaǵy saılaý Qazaqstan úshin ǵana emes, halyqaralyq qoǵamdastyq úshin de mańyzdy ekendigine nazar aýdardy. Azııa men Eýropa arasynda ornalasqan el retinde Qazaqstan eki óńir arasyndaǵy saýdaǵa járdemdesýde sheshýshi ról atqarady. Ekonomıkalyq turǵydan alǵanda, Úkimet Qazaqstannyń ınvestıtsııalyq ahýalyn belsendi túrde jaqsartyp, óńirdegi ınvestıtsııalar úshin tartymdy orynǵa aınaldyrady. Bizdiń Úkimet bul jumysty jańa prezıdent saılanǵannan keıin de jalǵastyratynyna kúmánim joq.
Bul ásirese Qazaqstan-Belarýs qatynastaryna qatysty. 2021 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Belarýs Respýblıkasymen syrtqy taýar saýdasynyń kólemi 1 mıllıard AQSh dollaryna jetip, 32%-ǵa ósti, Belarýske qazaqstandyq eksporttyń kólemi 82%-ǵa artyp, 181 mıllıon AQSh dollaryna jetti jáne bul shekten alys. Biz memleketterimizdiń artyqshylyqtaryn birlesip tıimdi paıdalanýǵa negizdelgen ózara is-qımyldyń jańa «kókjıekterin» kórip otyrmyz. Bul baǵytta kóp jumys atqaryldy. Ónerkásipte, aýyl sharýashylyǵynda, energetıkada, kólikte jáne logıstıkada iri birlesken jobalar tabysty iske asyrylýda.
Óz sóziniń sońynda A.Beısenbaev dóńgelek ústelge qatysýshylardyń nazaryn kezeń-kezeńimen saıası jańǵyrtý – Qazaqstannyń strategııalyq baǵytynyń basty mindetteriniń biri ekendigine aýdardy. Ol bul kúshti, ádil jáne progressıvti memleket qurýdyń senimdi joly ekenine senim bildirdi.
Belarýs Ókilder Palatasynyń RB Halyqaralyq ister jónindegi turaqty komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary Oleg Gaıdýkevıch óz sózinde Belarýs úshin Qazaqstanmen qarym-qatynas óte mańyzdy ekenin atap ótti.
«Búginde Qazaqstanda ne bolyp jatqanyn taldaı otyryp, onda bolyp jatqan reformalar eldi nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan jáne eń bastysy, Qazaqstannyń ulttyq múddelerine saı keledi dep aıta alamyz. Bul – Qazaqstan halqynyń sheshimi jáne bul kez kelgen saıası reformanyń tabysynyń kepili», - dep atap ótti O.Gaıdýkevıch.
Óz kezeginde Belarýs Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy basqarý akademııasynyń rektory Vıacheslav Danılovıch «búgingi tańda bizdiń memleketterimizdiń ekijaqty qatynastary odaqtastyq pen strategııalyq áriptestik rýhyna jaýap beretin eń joǵary deńgeıde» dep atap ótti.
Onyń aıtýynsha, Belarýs pen Qazaqstannyń tabysty, serpindi jáne nátıjeli ózara is-qımylynyń mańyzdy faktory eki el basshylarynyń saıası erki boldy. Belarýs Respýblıkasy men Qazaqstan Respýblıkasy saıası baılanystardy belsendi damytady, ekonomıkadaǵy birlesken jobalardy ilgeriletedi, parlamentaralyq jáne óńiraralyq baılanystardy keńeıtedi jáne nyǵaıtady, sondaı-aq Eýrazııalyq ıntegratsııany nyǵaıtýǵa eleýli úles qosady.
«Biz reformalar úderisterine baılanysty materıaldardy, eń aldymen, Qazaqstanda jáne Belarýste júrip jatqan saıası materıaldardy zerttep jatyrmyz jáne árbir eldiń óz jolyn tańdaǵanyn kórip otyrmyz... Biraq Belarýs úshin Qazaqstannyń tájirıbesi, meniń oıymsha, ózimizdiń ishki saıası júıemizdi odan ári qaıta qurýda óte paıdaly bolady», - dedi BGÝER Saıasattaný kafedrasynyń meńgerýshisi Alekseı Belıaev.
«Atap aıtqanda, biz Qazaqstan men Belarýstiń partııalyq júıesi óte ózgeshe ekenin obektıvti túrde kórip otyrmyz. Búgingi tańda Qazaqstannyń partııalyq júıesi aıasynda ózgerister qalaı bolyp jatqany maǵan qatty áser etedi. Shyn máninde, baqylaýshylar Sizdiń elińizde saıası partııalar arasyndaǵy básekelestik artyp kele jatqanyn, olar naqty daýystar úshin ózara kúrese bastaǵanyn jáne Qazaqstanda partııa qoǵamynyń shyn máninde eleýli bóligin bildiretin eki iri partııa júıesi azamattyq qatysýdy keńeıtýge umtylatyn bolady degen ekijaqty júıege birtindep kóshý júrip jatqanyn aıtady», - dep óz kózqarasymen bólisti A. Belıaev.
Pikirsaıys qorytyndysynda O.Leshenıýk saraptamalyq baǵalaýdy qorytyndylady. Olardy birqatar tezısterge deıin azaıtýǵa bolady. Qazaqstandaǵy alǵashqy, ártaraptandyrylǵan reformalaý respýblıkadaǵy saıası júıeni neǵurlym boljamdy jáne sapaly etýge baǵyttalǵan. Ekinshiden, saılaý eldegi saıası reformalardy kúsheıtedi. Úshinshiden, prezıdenttik saılaý – bul eldegi demokratııalyq ózgeristerdiń sımvoly jáne búkil saıası júıeniń beriktigin tekserý. Olar ártúrli saıası kúshterge óz ıdeıalary men usynystaryn aıtýǵa jáne memlekettilikti nyǵaıtýǵa úles qosýǵa múmkindik beredi.