Mınıstr Muhamedıuly BAQ ókilderine Túrkistannyń kıeli jerlerin kórsetti
«Túrkistan jerinde Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi, Rabııa sultan begimniń, basqa da keremet tarıhı oryndardyń bolǵanyn bárimiz bilemiz. Bul jer eń aldymen, ıAsy ataýymen belgili, damyǵan qala bolsa, Qoja Ahmet ıAsaýı týǵan XI ǵasyr sharyqtaý shegine jetken kezi. Odan ári qaraıǵy kórkeıgen kezeńi XV-XVI ǵasyr qazaq handyǵy kezeńi. Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi janynda Ábilmámbet hannyń ordasy bar. Ol áli tolyq zerttelgen joq. Odan basqa birneshe handardyń súıegi osy jerde jerlengen. Bul Túrkistan jeriniń tek rýhanı ortalyq emes, qazaq handyǵynyń ortalyǵy bolǵanynyń da dáleli. Túrkistan - qazaqtyń qanshama handary men bıleri, batyrlary jatqan jer. Maqtanyshpen aıtar edik, basqa memleketterde jetken jetistikter bizde sol kezdiń ózinde keńinen qoldanylǵan», - deıdi mınıstr.
Mınıstr atap ótkendeı, Túrkistan mańaıynda kirpish kúıdirgen, temir balqytqan oryndardyń tabylýy da sonyń dáleli.
«Elbasy Nursultan Nazarbaev «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasynda temirdi óńdeı bastaǵan bizdiń uly dala dep aıtyp ótkeni belgili. Arheologııalyq qazba jumystardyń arqasynda kóptegen qyzyqty dúnıeler tabylyp jatyr. Tarıh úshin Kúltóbeniń mańyzy zor. Kúltóbe qalashyǵy Uly Jibek jolynyń boıyndaǵy erekshe ortalyq bolǵan. Árıne munyń aldyn 4-5 jyl arheologııalyq jumystar baıaý júrdi. Al qazirgi kezde Elbasy Túrkistan qalasyn tek oblys ortalyǵy ǵana emes, búkil túrki dúnıesiniń ortaq qalasyna aınalady dep sheshken soń, osy jyly qazba jumystaryn jandandyryp jatyrmyz. 27 gektar jerdi alyp jatqan Kúltóbeden syry ashylmaǵan qanshama qupııalardy anyqtaýǵa bolady. Arhıtektýra jaǵynan óte joǵary dárejedegi qala bolǵan. Bizdiń maqsatymyz osyny bir jyl ishinde keńinen kórset», - dedi mınıstr.
Qazirgi tańda Kúltóbe qalashyǵynda QR Mádenıet jáne sport mınıstrligine qarasty Qazaq ǵylymı-zertteý mádenıet ınstıtýty júrgizip jatqan arheologııalyq qazba jumystaryna 15 ǵylymı qyzmetker men 40 laborant qatysýda. Osy ýaqyt aralyǵynda 950 sharshy metr jerge jumystar júrgizilip, qazaq jáne Qoqan handyǵy dáýirleriniń úı oryndary men úıdi tireýge arnalǵan tas baǵanalar jáne tandyr peshter men dáliz, esik oryndary da anyqtalǵan.
«Kúltóbe qashanda aıryqsha rýhanı mártebege ıe bolyp, barlyq dáýirlerde ákimshilik-ekonomıkalyq ortalyq bolǵan. Bul bizdiń dáýirimizge deıingi birinshi ǵasyr, Túrgesh qaǵanatynyń kezeńi. Qoja Ahmet ıAsaýı ómir súrgen kezeń jáne Qazaq handyǵynyń jyldary. Qazirgi ýaqytta biz barlyq tarıhty bir eskertkishte tolyq dárejede kórsetetin ashyq aspan astyndaǵy arheologııalyq baq-mýzeıin ashý jumysymen aınalysýdamyz. Shyndyǵyna kelgende qalashyqtyń biregeıligi kún saıyn jańa ashylýlarǵa sebepshi bolatyn onyń kópqabatty san ǵasyrlyq tarıhynda. Eger jyldyń basy Qoqan handyǵy kezeńine tán HІH ǵasyr qurylystaryn ashýmen baılanystyrylsa, kóktemniń alǵashqy aılarynda erte kezeńderdiń jádigerleri kóptep tabyldy. Tek aǵymdaǵy aıda ǵana Túrgesh qaǵanaty dáýiriniń tıyny men ІH ǵasyr dırhemi tabyldy»,- dedi ol.
Aıta ketsek, Mádenıet jáne sport mınıstrligi ıÝNESKO mádenı murasy eskertkishin saqtaý máselesine baılanysty jumystar júrgizýde. Osyǵan oraı, halyqaralyq sarapshylyq top pen tyǵyz seriktestikte qyzmet atqaratyn jumys toby qurylyp, ıÝNESKO-nyń barlyq talaptaryn eskere otyryp Túrkistan qalasyn damytý boıynsha Bas jospar ázirlenýde.
Búgingi kúni sarapshylar fotogrammetrııa, tarıhı shekara men býferlik aımaq shekarasynyń tarıhı aqıqatyna taldaý jasady. Eskertkish shekarasynyń jaǵdaıy zerttelip, qalpyna keltirilgen bekinis qabyrǵasyna tekserý júrgizilgen jáne keseneni vızýaldy qabyldaýǵa restavratsııalyq jumystardyń yqpalyna mán berilip, usynystar ázirlendi. Mádenı mura eskertkishine yqpal etýdi baǵalaý esebi Bakýde 2019 jyldyń 30 maýsymy men 10 shildesi aralyǵynda Dúnıejúzilik mura boıynsha komıtettiń otyrysynyń 43-sessııasynda qarastyrylady.
«Kúltóbe qalashyǵynyń tarıhı nysandaryn qalpyna keltirý» jobasyn júzege asyrý 2019-2021 jyldarǵa kózdelgen. Ashyq aspan astyndaǵy arheologııalyq park-mýzeıi ekspozıtsııalyq jáne arheologııalyq nysan retinde qyzmet atqarady dep josparlanýda.