Mıkronesıe alǵanda ózińdi qaqpanǵa tyqpalamaıtynyńdy bilý mańyzdy - Nazgúl Esteýsizova
Sonymen qatar mıkroqarjy uıymdarynan nesıe rásimdegen kezde nege nazar aýdarý mańyzdy ekendigine qatysty usynymyn berdi.
- Nazgúl Qarasqyzy, mıkroqarjy ombýdsmany bolyp saılanǵanǵa deıin Qazaqstannyń Ulttyq kollektorlar palatasynyń tóraǵasy boldyńyz. Endigi qyzmetińiz klıentterdiń quqyǵyn qorǵaýǵa baǵyttalmaq. Kollektorlyq istegi tájirıbeńizdi eskere otyryp, bul baǵytty qalaı jolǵa qoımaq oıyńyzda bar?
- Mıkroqarjy ombýdsmany retinde qaryz alýshylardyń da, nesıe berýshilerdiń de múddelerin eskeretin teńgerimdi júıe qurý úshin Qazaqstannyń Ulttyq kollektorlar palatasyndaǵy ǵana emes, sonymen birge qarjy sektoryndaǵy tájirıbeme súıenetin bolamyn. Mıkroqarjy ombýdsmany zań boıynsha taraptardyń teńdigi, beıtaraptyq jáne eki taraptyń quqyqtaryn qurmetteý sııaqty qaǵıdattardy basshylyqqa alýy kerek.
Sondaı-aq, Qazaqstannyń Ulttyq kollektorlar palatasy aıasynda Stop-Collector jobasy boldy. Oǵan ózim jetekshilik jasaǵan edim. Osy joba aıasynda eki jyl ishinde biz 30 myńnan astam qaryz alýshyǵa tegin qarjylyq jáne zańgerlik keńes berdik, onyń ishinde 25 myńnan astamy qolaıly nesıe kestesi men tólemderdi aldy. Al 27 myńǵa jýyǵyna kollektorlarmen arada týyndaǵan janjaldardy sheshýge kómek kórsetildi. Mıkroqarjy uıymdarynyń jáne mıkrokredıt berý sharty boıynsha quqyq (talap) berilgen basqa tulǵalardyń shekten shyqpaýyn, qaryz alýshylardyń óz quqyqtaryn qorǵaýdyń anyq ári túsinikti tetikterine qol jetkizýin qamtamasyz etýge tyrysamyn.
- Qaryz alýshylar kredıtorlarmen ortaq ýaǵadalastyqqa kele almasa, onda sizge júginedi. Bul protsedýra qalaı bolady? Daýlardy, keıde zaımmen baılanysty sheshilmeıtin jaǵdaılardy retteý úshin ombýdsman retinde arsenalyńyzda qandaı quraldar bar?
- Protsess múmkindiginshe qarapaıym jáne qoljetimdi bolady. Qaryz alýshylar saıt arqyly júgine alady. Barlyq deregińizdi berip, máseleniń mánin túsindirip, jaǵdaıdy sheshý úshin qaryz alýshynyń mıkroqarjy uıymyna nemese kollektorlyq agenttikke buryn habarlasqanyn rastaıtyn qujatty qosa usynýyńyz qajet.
Osydan keıin biz oryn alǵan daýly jaǵdaıdy obektıvti túrde qarastyramyz jáne qaryz alýshynyń qalyptasqan nemese aǵymdaǵy jaǵdaıyn túsindirýge kómektesemiz. Sondaı-aq bizde habarlasýǵa nemese meken jaıǵa kelýge bolatyn baılanys ortalyqtary bar. Meniń arsenalymdaǵy eń basty qural – ombýdsmannyń sheshimi mıkroqarjy uıymdary men kollektorlar úshin mindetti bolýynda. Bylaı túsindirse bolar, sheshimin tappaıtyn jaıt bolmaıdy. Tek qabyldanbaǵan sheshim bar.
- Siz ótinim berýge bolatyn saıttyń jumys istep turǵanyn atap ótken edińiz. Ótinimder legi mol bolady dep kútesiz be? Mıkroqarjy ombýdsmany jaǵdaıdy, onyń ishinde qazaqstandyqtardyń qarjylyq saýattylyǵyn jaqsartý turǵysynan ózgerte alady dep sanaısyz ba?
- Iá, ásirese jumysymyzdyń basynda óte kóp bolady dep kútemiz. Degenmen, biz tabysty sheshim naqty shaǵymdarǵa jaýap berýmen shektelmeıtinin túsinemiz. Qarjy ınstıtýttarymen keıbir jumystardy júrgizip qana qoımaı, halyqtyń qarjylyq saýattylyǵy salasynda bilim berýdi damytý da mańyzdy.
Qaryz alýshylarǵa olardyń quqyqtary, mindetteri túsindiriletin jáne qaýipsiz qarjy ónimderi týraly aıtyp beretin call-ortalyq jumysyn erekshe atap ótkim keledi. Bul birte-birte qarjylyq saýattylyqtyń joǵarylaýyna ákelýi múmkin. Sondaı-aq, jaqynda ǵana, ótken aıda Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi janynan qurylǵan Qarjylyq saýattylyqty arttyrý jónindegi sarapshylyq keńestiń quramyna kirdim. Biraq, búkil el boıynsha bir mıkroqarjy ombýdsmany nemese bir ınstıtýt úlken ózgerister ákele almaıdy. Degenmen, meniń oıymsha, zańnamadaǵy ózgerister men nesıe berýge qoıylatyn qatań talaptardy eskere otyryp, aıtarlyqtaı oń nátıje kútýge bolady.
- Eger taraptar – qaryp alýshy men qaryz berýshi ýaǵdalastyqqa kele almasa, onda qandaı is-qımyl algorıtmi qoldanylady?
- Zańǵa sáıkes, mıkroqarjy ombýdsmany taraptardyń ózara qolaıly sheshimge kelýine jáne taraptar kelisken sharttardy ózgertý týraly sheshim qabyldaýyna yqpal etedi. Árıne, kelisimge kelý múmkin bolmasa, onda qaryz alýshy qarjylyq retteýshige - Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigine shaǵymdanýǵa quqyly nemese ol sotqa júgine alady.
- Mıkroqarjy ombýdsmany ınstıtýtynyń sheshimi mıkroqarjy uıymdary men kollektorlyq agenttikter úshin mindetti bolady. Sóz atalǵan qyzmet túrlerine lıtsenzııasy barlar jaıynda ǵana bolyp otyr ma? Mıkroqarjy uıymy alaıaqtyq syzbany qoldanǵan jaǵdaıda ne isteý kerek?
- Bizde qarjylyq retteýshi bar. Barlyq mıkroqarjy uıymy lıtsenzııalanǵan. Mıkroqarjy uıymynyń qandaı da bir alaıaqtyq syzbany paıdalanýyna jol bermeımin. Eger tek alaıaqtardyń ózderi mıkrokredıt nemese mıkroqarjy uıymdary arqyly qaryz alýshylarǵa zaem rásimdeıtin bolmasa.
Biraq sońǵy oqıǵalar, atap aıtqanda, qaryz júktemesi koeffıtsıentin qosa alǵanda nesıe berýge qoıylatyn talaptardyń qatańdatylýyn, Memlekettik nesıe bıýrosy men Birinshi kredıttik bıýronyń esepter usynýyn, merzimder men bıometrııalyq talaptardy azaıtýyn eskere otyryp, mundaı alaıaqtyq syzbalar eselep qysqarady dep oılaımyn. Degenmen, qalaı bolǵanda da alaıaqtyq syzba arqyly zaemniń rásimdelýi jaǵdaımen betpe-bet kelip jatsaq, onda árıne, retteýshi men quqyq qorǵaý organdaryna júginý qajet.
- Qazaqstandyqtar mıkroqarjy uıymdarynan nesıe almaı turyp eń aldymen nege, qandaı ólshemsharttarǵa nazar aýdarǵany jón?
- Qazaqstan azamattaryna birinshi kezekte emotsııaǵa qarap nesıe rásimdemeı, eń aldymen «qaryz alýǵa turarlyq pa, joq pa?» degen suraq tóńireginde oılanýǵa bir kún ýaqyt bólý kerek degen keńes beremin. Eger ómirlik jaǵdaıǵa baılanysty qysqa merzimdi nesıe alýǵa týra kelse, onda, árıne, sońǵy qunyna nazar aýdarý qajet. Sizge qandaı soma alatynyńyzdy aldyn ala salystyrý jáne belgili bir ýaqyttan qandaı soma qaıtarý keretigin, oǵan shamańyzdyń jeter-jetpesin bilý mańyzdy.
Qaıtarý merzimi men sharttaryna da nazar aýdarý kerek. Máselen, merziminen buryn óteý úshin qandaı da bir aıyppuldar nemese keshiktirilgen jaǵdaıda komıssııa bola ma, sony jón. Sondaı-aq, barlyq múmkin bolatyn qosymsha shyǵyndardyń da naqty kórsetilýi mańyzdy. Tutastaı alǵanda, mıkroqarjy uıymynyń bedelin jáne ol týraly pikirlerdi baǵalaý qajet. Árıne, qaryz alýshynyń óziniń qarjylyq jaǵdaıyn tyńǵylyqty baǵalaýy, alǵan qaryzyn qaıtara ala ma, joq pa jáne ózin qaryz qaqpanyna tyqpalamaıtyndyǵyn bilýi mańyzdy.
Ókilder keńesiniń otyrysynyń qorytyndysy boıynsha kópshilik daýyspen Nazgúl Qarasqyzy Esteýsizova mıkroqarjy ombýdsmeni bolyp saılanǵanyn jazǵan bolatynbyz.