Mıgranttarǵa tabylǵan jumys bizdiń jastarǵa nege tabylmaıdy? - BAQ-qa sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń búgingi sanynda Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Berdibek Saparbaevtyń óńir turǵyndary aldyndaǵy esebi týraly maqala berildi.
«Elbasynyń jeti tapsyrmasyn oryndaýda aldymyzda jeti negizgi baǵyt turǵanyn aıta ketken jón. Birinshiden, ekonomıkanyń ósýin qamtamasyz etý kerek. Oblys ekonomıkasynyń damýyn sıpattaıtyn óndirilgen jalpy óńirlik ónim kólemi 1,77 trıllıon teńgege jetti, bul 2011 jyl deńgeıinen 9,1 paıyz artyq.
Óńir basshysy esepti baıandamasynda tsıfrlardy tize bermeı, Elbasy Joldaýyndaǵy tapsyrmalardy júzege asyrý baǵytyndaǵy jumystar jaıly aıtyp berdi», - delingen maqalada. Odan ári oblysy basshysy joǵaryda aıtylǵan jeti baǵytqa jeke-jeke toqtalady.
Onyń aıtýynsha, ótken jyly aýyl sharýashylyǵyn damytý úshin 23,2 mıllıard teńge tartyldy, onyń ishinde sýbsıdııa kólemi 8,2 mıllıard teńgeni qurap otyr. Qosymsha 16 bordaqylaý alańy, 2 taýarly sút fermasy jáne 2 jasandy uryqtandyrý pýnktteri quryldy, bul mal sharýashylyǵynyń jalpy ónim kólemin - 19,2, et jáne sút óndirýdi 4,5, 2,2 paıyz arttyrýǵa múmkindik týǵyzdy.
Sondaı-aq, óńirde serpindi jobalardy júzege asyrýda baǵytty da baǵdarly jumystar júrgizilip keledi. Sońǵy úsh jylda ǵana ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq baǵdarlama negizinde jalpy quny 195,4 mıllıard teńgeniń 29 jobasy júzege asypty. Jańadan 3 myń jumys orny ashyldy. Maqala «El tabysynyń eselenýi izdeniske baılanysty» degen taqyryppen berilgen.
Sondaı-aq, atalmysh nómirde Pavlodar oblysynyń ákimi Erlan Arynnyń da halyq aldynda bergen esebi týraly taldamaly maqala berilgen. Maqalada óńir basshysy oblystaǵy atqarylyp jatqan jumystar týraly tolyǵyraq toqtalǵan. Oblys ákimi óz baıandamasynda barlyq negizgi salalardaǵy kórsetkishter barysyna toqtaldy. Onyń aıtýynsha, ónerkásiptik óndiris kólemi 1201,3 mlrd. teńgeni qurady. Negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııa kólemi 258,7 mlrd. teńgeni qurady. Údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damytýdyń 2010-2014 jyldarǵa arnalǵan memlekttik baǵdarlamasy sheńberinde oblysta jańa óndirister qurýǵa, kásiporyndardy jańǵyrtýǵa jáne tehnıkalyq jaraqtandyrýǵa baǵyttalǵan 187 ınvestıtsııalyq joba iske asyrylýda. Investıtsııalardyń jalpy kólemi 1356,9 mlrd. teńgeni qurap, jumys oryndarynyń sany 5556-ǵa jetti.
Indýstrııalandyrý kartasy sheńberinde oblysta 733,9 mlrd. teńge somaǵa 79 joba iske asyrylýda. Onyń ishinde 404,2 mlrd. teńgege 4 joba respýblıkalyq Indýstrııalandyrý kartasyna, 329,6 mlrd. teńgege 75 joba óńirlik kartaǵa engizildi. 2010-2012 jyldar aralyǵynda quny 189,8 mlrd. teńge turatyn 50 joba iske qosylsa, sonyń ishinde ótken jyly 45,4 mlrd. teńgeni quraıtyn 17 joba iske asty. Ulttyq kompanııalar men iri kásiporyndar taýarlar men kórsetiletin qyzmetterdi memlekettik satyp alýda qazaqstandyq úlesti ulǵaıtý maqsatynda oblys taýar óndirýshilerimen 260,0 mlrd. teńge kóleminde kelisimder jasaldy. Oblystyń 187 kásipornynda serııasy 9001, 14001, 22000 ISO jáne OHSAS 18001 sapa menedjmentiniń 237 júıesi sertıfıkattaldy.
***
Qazaqstan el turǵyndaryn baspanamen qamtamasyz etý maqsatynda qabyldanǵan «Qoljetimdi baspana-2020» baǵdarlamasy aıasynda jalpy aýmaǵy 63 mıllıon sharshy metr bolatyn turǵyn úı salýdy josparlap otyrǵany belgili. ıAǵnı aldaǵy onjyldyqta qurylys qarqyndy júredi degen sóz. Alaıda sońǵy ýaqytta memlekettik baǵdarlama boıynsha salynǵan qurylys nysandaryna el-jurttyń esh kóńili tolǵan emes. Sapasyzdyǵy sondaı, jańa salynǵan úılerdiń shuryq-tesiginen, jamap-jasqaýynan bastap, turǵyzylǵanyna úsh jyl tolmaǵan úıdiń qulaýymen aıaqtaldy. Ótken jyly opyrylyp túsken «Besobanyń» jaǵdaıy qurylys salasyndaǵy sapa máselesi qanshalyqty kúrdeli turǵandyǵyn kórsetip berdi. Qudaı saqtap, adam shyǵyny bolmaǵandyqtan, úıdiń qulaýyna kináli dep tabylǵandar, aqyr aıaǵy amnıstııaǵa iligeıin dep jatyr. Al olar bolsa: «bizdiń esh kinámiz joq, aqtap shyǵaryńdar» dep amnıstııadan bas tartyp otyr. bul týraly «Aıqyn» gazetiniń búgingi sanyndaǵy «Qurylysty bireý maqtap júr, Al Qudaı bizdi saqtap júr!» atty maqalada jazylǵan.
«Qazaqstanda sapasyz qurylystyń qaptap ketýiniń basty sebepteriniń biri, - deıdi tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, QazBSQA professory Serik Áshiruly, - salada bilikti qurylysshy-mamandardyń jetispeýi. Táýelsizdik alǵaly 20 jyl ishinde, shyny kerek, qurylys salasy quldyrap, barlyq kásibı bilikti mamandar jan-jaqqa shashyrap ketti. Basqa salalarǵa ketip qalǵannan keıin, qurylys «býmy» bastalǵan kezde olar qaıtadan oralýdy jón kórmedi. Meniń ózim kóptegen mamandardy qaıtadan shaqyrǵam, alaıda olar «taǵy da daǵdarys kelse ne bolady? dep qoryqty. Rasynda da, daǵdarys qaıta aınalyp soqty. Qazir qurylysta jumys istep júrgen qalaýshy, prorab sekildi tómengi býynnyń kópshiliginiń arnaıy bilimi joq. Olardyń jalpy jumys tájirıbesi bolǵanymen, teorııalyq daıyndyqtan ótpegen. Osydan kelip, qurylystyń sapasy japa shegedi. Barlyq aımaqtarda qurylys sapasynyń tómen bolýy - qurylys kompanııalaryn basqaryp otyrǵan basshylardyń da biliktiliginiń tómendigine baılanysty. Sondyqtan mamandardy daıyndaýǵa kóńil bólý kerek, - dep paıymdaıdy Serik Nurshanov.
Sondaı-aq, gazette «Almaty damýdyń jańa satysyna kóterildi» degen taqyryppen Ahmetjan Esimovtiń halyq aldyndaǵy esebi berilgen. «Almaty qalasynyń naqty bıýdjeti tuńǵysh ret 305,6 mıllıard teńgeni qurady. Bul barlyq damý jobalaryn qarjylandyrýǵa múmkindik berdi. Búgin men sizderge barlyq mejelengen jobalar tabysty oryndaldy dep esep bere alamyn. Munyń artynda barlyq almatylyqtardyń orasan eńbegi tur, sol úshin de men barlyqtaryńyzǵa shyn júrekten rızashylyǵymdy bildirgim keledi», - deıdi A. Esimov.
Onyń aıtýynsha, Prezıdent Nursultan Ábishuly Nazarbaev «Qazaqstan - 2050» strategııasy - qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty Joldaýynda: «Bizdiń basty maqsatymyz - 2050 jylǵa qaraı myqty memlekettiń, damyǵan ekonomıkanyń jáne jalpyǵa ortaq eńbektiń negizinde berekeli qoǵam qurý» dep búkil qoǵam aldyndaǵy ortaq mindetti aıqyndap berdi. Elbasy Joldaýynda belgilengen tapsyrmalardy júzege asyrý ornyqqan pozıtsııalardy nyǵaıtý men údetýge múmkindik berip qana qoımaı, sonymen birge memlekettik saıasatty jetildirý boıynsha qajetti sharalardy jasap shyǵýǵa múmkindik beredi. Áleýmettik-ekonomıkalyq turaqtylyqty ornyqtyrý boıynsha belgilengen maqsattardy júzege asyrý Almaty qalasyna damýdyń jańa satysyna kóterilýge múmkindik beredi.
***
«Alash aınasy» gazetiniń búgingi sanynda «Alqabıler ınstıtýty sýdıalardyń pármenin álsiretip jibergen joq pa?» atty maqala jarııalanǵan. Onda búgingi kúni qoǵamymyzda alqabılerge qatysty týyndap otyrǵan másele mamandar talqysyna túsken.
Gazettiń jazýynsha, sot bıligi júıesin nyǵaıtý maqsatynda memleketimiz 2006 jyldyń 16 qańtarynda «Alqabıler týraly» arnaıy Zań qabyldap, 2007 jyldyń 1 qańtarynan bastap sot júıesine alqabıler ınstıtýtyn engizgen bolatyn. Osy alqabıler ınstıtýty 5 jyl bederinde ne isteı aldy? Búgingi qoǵamdyq pikirge nazar aýdarsaq, bir qaýym jurtshylyq alqabılerdiń saýattylyq deńgeıin synap, «bul ınstıtýt úkim shyǵarýǵa jaýapkershilikpen qaraı almaı otyr» dep, elimizdiń sot júıesine alańdaıdy. Al ekinshi tarap bolsa, alqabıler ınstıtýtynyń jumysyn budan ári damyta túsýimiz qajettiligin alǵa tartady.
«Jalpy ıdeıalyq turǵydan alǵanda, alqabıler ıdeıasyna qarsylyǵym joq. Kerisinshe, qoldaımyn. Biraq tájirıbe júzinde bul ıdeıanyń nátıjesi josparlaǵanymyzdaı bolmaı otyr. Qazir bul ınstıtýttyń paıdasynan góri zııany basym bolyp tur. Sondyqtan da, alqabıler ınstıtýty sýdıalardyń pármenin álsiretip jiberdi degen pikirmen kelisemin. Máselen, pármendilik turǵysynan kelsek, birinshiden, sýdıa bar bolǵany 11 adamnyń biri ǵana. (30-40 azamattyń ishinen jerebe tartý arqyly 12 adam tańdap alynady. Onyń 10-y alqabı, ekeýi qosalqy bı retinde sot protsesine qatysady) ıAǵnı, bir-aq daýystyń ıesi. Ekinshi qyryn alyp qarańyz. Osy bir ǵana daýysqa ıe bolý arqyly sýdıalardy jaýapkershilikten bosatyp qoıdyq. Demek, qabyldanǵan sheshimniń zańdylyǵyna sýdıalar jaýap bermeıdi degen sóz. Mysaly, úlken bir qylmys kezinde sýdıa: «Men kináli dep taýyp edim, alqabıler kinásiz dep daýys berdi» deýi múmkin. Bul jerde daýys jasyryn túrde berilgendikten, máseleniń baıybyna barý óte qıyn», - deıdi advokat Abzal Quspanov.
Al Shynqýat Baıjanov esimdi zańger: «Meniń oıymsha, alqabıler sýdıalardyń pármenin álsirete almaıdy. Tipti sońǵy kezde aıtyla bastaǵan qylmyskerlerdiń aqtalyp ketýine alqabılerdiń septigi tıip jatyr degen pikirmen de kelispeımin. Óıtkeni, birinshiden, alqabıler degenderimiz zańnyń adamdary emes. Olar qylmystyq iske sýdıanyń jetkizgen dáleldemeleri negizinde ǵana qaraı alady. Demek, barlyq másele - isti júrgizip otyrǵan sýdıaǵa baılanysty degen sóz. Eger sýdıa qylmystyq iske qatysty derekter men dálelderdi tolyǵymen alqabılerge jetkizse, sonymen qatar sottyń tergeýin durys júrgizse, alqabıler kináli qylmyskerlerdi aqtap jiberýi múmkin emes», - deıdi.
Sondaı-aq, gazette «Mıgranttarǵa tabylǵan jumys bizdiń jastarǵa nege tabylmaıdy?» degen taqyryppen problemalyq maqala berilgen.
«Ala shapandy óz aǵalarymyz ben aıyr qalpaqty bir týǵandarelimizge kelip jumys istep, nápaqa taýyp júrse de, bizdiń jastarymyzǵa eki qolǵa bir kúrek tabylar emes. Al «aýylda maman jetispeıdi» dep zar ılep júrsek te, jastarymyz aýylǵa barmaı, dıplomyn qushaqtap qalada bos júr. Al keıbir aýyldan kelgen jastarymyz jumys isteýge moıny jar bermeı, jeńil jolmen aqsha tapqysy kelip, qylmysqa urynyp jatady. Sonda qalaı bolǵany, ózbek pen qyrǵyz mıgranttaryna tabylǵan jumys bizdiń jastarymyzǵa nege tabylmaıdy? Aýylda maman jetispeı jatqanyn eskerip Úkimet «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasyn qabyldap, aqshalaı kómek berip, turǵyn úı alýǵa jeńildetilgen nesıe jáne basqa da jeńildikter usynyp otyrsa da jastar aýylǵa nege barmaıdy? Bazbir mamandardyń paıymdaýynsha, mundaı jaǵdaıdyń qalyptasýyna jastardyń oqý bitirgennen keıingi taǵdyryna bilim oryndarynyń alańdamaı otyrýy, vedomstvolardyń birlese jumys istemeı otyrýy sebep kórinedi», - dep jazady basylym.
Sonymen qatar, maqalada osy másele boıynsha QR Bilim jáne ǵylym mınıstrinen bastap, áleýmettanýshy ǵalymdardyń da pikirleri berilip otyr.