Metall eksportyna tyıym salý shyǵynǵa batyryp, jumyssyzdyqqa ákeledi – kásipkerler
Taıaýda elimizdiń Indýstrııa jáne ınfraqurymdyq damý mınıstriligi qara jáne tústi metall synyqtary men qaldyqtaryn eksportqa shyǵarýǵa tyıym salýdy uzartý týraly sheshim qabyldaǵan edi. Sheshimde tústi metaldardyń synyqtary men qaldyqtaryn, sondaı-aq isten shyqqan qorǵasyn akkýmýlıatorlardy, olardyń qaldyqtary men synyqtaryn kóliktiń barlyq túrlerimen; Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynan jóndeý úshin áketiletin jáne keri ákelinetin jyljymaly quramnyń buryn paıdalanylǵan elementterin qospaǵanda qara metall synyqtary men qaldyqtaryn, sondaı-aq buryn paıdalanýda bolǵan qubyrlardy, relsterdi, temir jol tósemi men jyljymaly quram elementterin avtomobıl jáne teńiz kólik túrimen shyǵarýǵa tyıym kózdelgen.
Jalpy, atalǵan shıkizatty eksportqa shyǵarýǵa tyıym salý elimizde 2020 jyldan beri qoldanysta. Ol ár 6 aı saıyn uzartylyp otyrady. Buǵan deıin qara jáne tústi metaldy temirjol kóligimen jáne avtomobılmen eksporttaýǵa tyıym bar bolatyn. Endi oǵan joǵaryda aıtqanymyzdaı teńiz kóligimen de eksportqa shyǵarýǵa ruqsat etilmeıdi. Dál osy jaıtqa baılanysty «Qazaqstannyń tústi jáne qara metall synyqtaryn daıyndaýshylar men qaıta óńdeýshilerdiń ózin-ózi retteıtin uıymy» zańdy tulǵalar birlestigi jáne naryq qatysýshylary narazylyq bildirip otyr.
«Bul másele salalyq qaýymdastyqtardyń pikirin eskerýsiz qaraldy. Qaýymdastyqtyń «Atameken» UKP jáne QR IIDM arqyly usynǵan máseleleri men dálelderi nazarǵa alynbady. Tot baspaıtyn bolattyń synyqtary men qaldyqtary shekteý is-sharalaryna ushyrady. Qazaqstanda synyqtar men qaldyqtardyń osy túrin óńdeıtin birde-bir kásiporyn joq. Tot baspaıtyn bolatty úshinshi elderge eksporttaý kezinde 5 paıyz mólsherinde baj tólenedi. Mysaly, bir mashınada 20 tonna bolsa, bıýdjetke ortasha eseppen 1 450 000 teńge túsedi», - dedi qaýymdastyqtyń basqarma tóraǵasy Vladımır Lık.
Naryq qatysýshylarynyń aıtýynsha, mınıstrliktiń tyıym salýdy engizýdi negizdeýge qatysty usynǵan materıaldary úlken kúmán týdyrady. Sondaı-aq, jalpy sala ishindegi eleýli qaıshylyqtardy sheshýge, Qazaqstandaǵy iri metallýrgııa zaýyttarynyń aınalasynda shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa múmkindik beretin QR-daǵy metallýrgııalyq klasterdiń tıimdi jumysy boıynsha qaýymdastyq usynǵan máseleler sheshilmegen jáne usynystary qaralmaǵan.
«Búginde elimizde metall synyqtaryn jınaýmen, jetkizýmen aınalysatyn 1 myńnan astam kompanııa bar. Olardyń shamamen 500-i synyqtardy óńdeýge jáne suryptaýǵa arnalǵan arnaýly jabdyqtarmen qamtamasyz etiledi. 50-den 150-ge deıini adamdy jumyspen qamtyp otyr. Endi bul adamdardyń bárine jumyssyz qalý qaýpi tónip tur», - dedi Vladımır Lık.
Sonymen qatar onyń aıtýynsha, beıindi mınıstrlik qara jáne tústi metall synyqtaryn qaıda eksporttaý qajettigin rettep otyrady ári eksporttaýshylarǵa shıkizatty Reseı baǵytynda jóneltýge mindetteýde.
«Biz Ázerbaıjan, Qytaı, Túrkııa, tipti Ózbekstan baǵytynda eksportqa shyǵarýǵa ruqsat berýin surap otyrmyz. Olar kóbirek qarajat tóleýge de daıyn. Biraq olar tek bir baǵytqa ǵana jiberýimizdi talap etýde», - dep ashynady qaýymdastyq basshysy.
Al atalǵan uıymnyń baıqaýshy keńesiniń tóraǵasy Artemıı Fılıppov metall eksportyna tyıym salý birqatar kásiporynnyń jabylýyna, jumyssyzdyqtyń oryn alýyna túrtki bolatyndyǵyn alǵa tartady.
«Búginde kásipkerler osy shekteýlerge baılanysty kásiporyndaryn jabýǵa májbúr bolady. Mine, sol kezde memleket jańa problemamen – jumyssyzdyqpen betpe-bet keledi. Kásiporyndarymyzdy japqan kezde jumysshylarymyzdyń jaýapkershiligin kim moınyna alady? Jalpy, Qazaqstanda shamamen 2 myń kompanııa tirkelgen. Pandemııaǵa baılanysty olardyń kópshiligi jabylyp qaldy. Qazirgi ýaqytta shamamen 1 myń kompanııa jumys istep, salyq tólep otyr. Jumysshylaryna jalaqy tóleýde. Osy kompanııalardyń ishinde Batys Qazaqstandaǵy kásipordardyń bári jabylýy yqtımal. Al olar jumys istep turǵan metall synyqtaryn daıyndaıtyn kompanııalardyń úshten birin quraıdy. Óıtkeni, batys óńiri logıstıkalyq turǵyda tıimsiz», - dedi ol.
Biraq, eksportqa shekteý qoıý memleket pen metall synyqtaryn daıyndaýshylardyń arasyndaǵy ózara is-qımyldaǵy jalǵyz problema emes. Qazaqstannyń tústi jáne qara metall synyqtaryn daıyndaýshylar men qaıta óńdeýshilerdiń ózin-ózi retteıtin uıymynyń múshesi Nıkolaı Klobý otandyq zaýyttardyń barlyǵy birdeı satyp alǵan shıkizatqa tólemdi ýaqytyly jasamaıtynyna qynjylady.
«Biz zaýyttarymyzǵa shıkizatty jetkizýge daıynbyz. Braq olar mynadaı úsh shartty múltiksiz oryndaýy tıis: naryqtyq baǵa, zaýyttarda durys qabyldap alý jáne tólemdi der ýaqytynda jasaý. Bul sharttar tolyǵymen oryndalǵan jaǵdaıda zaýyttarymyzǵa shıkizat jetkizýde problema bolmaıdy. Mınıstrlik tarapynan da zańsyz retteý de tyıylar edi», - dedi kásipker.
Osy jaıtqa oraı Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligine júginip, mán-jaıdy túsindirýin ótingen edi. Indýstrıaldyq damý komıtetiniń basqarma basshysy Janat Igisinovtiń túsindirýinshe, qazirgi ýaqytta otandyq metallýrgııalyq kásiporyndarǵa metall synyqtary túrindegi shıkizat jetispeı jatqan kórinedi.
«Sondyqtan mınıstrlik qara jáne tústi metall synyqtary men qaldyqtary túrindegi shıkizatty syrtqa shyǵarýǵa ýaqytsha tyıym engizedi. Mınıstrlik bul jaıt el ekonomıkasyna teris áser etpeıdi dep sanaıdy. Metallýrgııa salasy Qazaqstan ekonomıkasynyń basty salalarynyń biri sanalady. Sala jekelegen óńirlerde makroekonomıkalyq kórsetkishti qalyptastyrýǵa úlken mańyzǵa ıe. Eldiń jalpy ishki ónimindegi qara metallýrgııa úlesi 0,63, al óńdeýshi ónerkásip úlesi 18,6 paıyzdy quraıdy», - dedi basqarma basshysy.
Onyń atap ótýinshe, qara jáne tústi metall synyqtary qaıtalama metallýrgııa kásiporyndary úshin negizgi strategııalyq shıkizat kózi sanalady.
«Metall qabyldaý pýnkteri jabylmaıdy. Óıtkeni, metall synyqtary ishki naryqta da satylady. Munyń ústine shıkizatpen qamtamasyz etý maqsatynda mınıstrliktiń alańynda Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi, shıki metall synyqtaryn daıyndaıtyn kásiporyndar qaýymdastyǵy jáne metallýrgııalyq kompanııalar arasynda strategııalyq yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıyldy. Qujat metall synyqtaryn jetkizýge, olardyń jetkiziliminiń turaqtylyǵyna, jetkizilgen metall synyǵynyń kólemin tólem jasaýǵa, olardyń sharttaryna, tehnıkalyq talaptaryna, metall synyqtaryn daıyndaıtyn kásiporyndardy monıtorıngileýge jáne ózge de mindettemelerge arnalǵan uzaqmerzimdi kelisimshart jasaýdy kózdeıdi. Osy jyldyń 12 sáýirinde «Qazaqstannyń tústi jáne qara metall synyqtaryn daıyndaýshylar men qaıta óńdeýshilerdiń ózin-ózi retteıtin uıymy» ZTB bastama jasaýymen jınalys ótti. Onda bul usynys talqylandy jáne mınıstrlik normatıvtik-quqyqtyq aktini qabyldaý barysynda qaperge aldy. Aıta keterligi, mınıstrlikte metall baǵasyn retteý nemese bekitýge qatysty quzyret joq», - dedi Janat Igisinov.