Merzimdik basylymdaǵy maqalalar oqyrman esinde uzaq saqtalady – ardager-jýrnalıst
- Nurmahan aǵa, jýrnalıstıkaǵa keshteý kelgenizdi bilemiz. Alaıda oǵan deıin sizdi oqyrmandar satıralyq shyǵarmalaryńyz arqyly biledi. Jalpy, rýhanııat álemine jaqyndyǵyńyz qashannan bastalǵan edi?
- Jas kezimnen qalam ustaýǵa jaqyn boldym. Dese de birden jýrnalıstıka salasyna qadam basa qoıǵan joqpyn. Eskiniń adamdarynyń gazet-jýrnal oqýǵa yqylasy erekshe edi. Ákem úıge merzimdik basylymdardy jıi jazdyryp alatyn. Alǵash «Álippeden» árip tanyǵannan bastap meniń de gazet-jýrnalǵa qyzyǵýshylyǵym baıqaldy. Balalarǵa arnalǵan «Baldyrǵan» jýrnaly jáne «Qazaqstan pıoneri» gazetin oqyp óstim. Ýaqyt óte kele ózim de qolyma qalam alyp, sol basylymdarǵa maqalalar joldaı bastadym. Keıbiri jarııa kórdi. Endigi birinde onda jumys isteıtin jýrnalısterden «shyǵarmashylyǵyńdy shyńdaı tús» dep aqyl-keńes aıtqan arnaıy hattar keletin. Segizinshi synyp oqyp júrgenimde «Qazaqstan áıelderi» jýrnalynda qupııa sózdi quraýǵa mashyqtandym. Mektep bitirgen jyly bizdi fermaǵa qozy soıý pýnktine jumysqa alyp bardy. Sol jerde «Keń óris» degen qabyrǵa gazetin shyǵardym. Beride aýdandyq gazette «Kókıne» syqaq betiniń júrgizýshisi boldym. Myna bir sát áli kúnge deıin kóz aldymda. Ol kezde aýyldan jıyrma shaqyrymda jatqan egistiń basyndamyn. Egis basynan keshke qaraı atpen aýylǵa kelemin. Túni boıy ázilsyqaǵymdy daıyndap, tańerteń avtobýspen júz shaqyrym qashyqta jatqan aýdandyq gazet redaktsııasyna kelemin. Sodan bergi ýaqytta sharýashylyqta qyzmet ete júrip, shyǵarmashylyqtan da qol úzgen joqpyn. «Egemen Qazaqstan», «Qazaq ádebıeti», «Syr boıy» gazetterindegi syqaq betterinde satıralyq shyǵarmalarymdy jarııalap turdym. 1998 jyly oblystyq «Syr boıy» gazetine qyzmetke kelip, onda jıyrma jyldan astam ýaqyt boıy qyzmet atqardym. Sol bir jyldarda «Han alshy» gazetin shyǵarǵan edim. Keıingi jyldary shyǵyp jatqan «Sharaına-Seıhýn» sol jobalardyń jalǵasy bolyp otyr.
- Qazir «Dástúrli jýrnalıstıkanyń dáýiri ótti» dep topshylap, ton pishetin azamattar az emes. Siz qalaı oılaısyz, gazet-jýrnal oqý qoǵam ómirinde qanshalyqty mańyzdy?
- Oqyǵan adamnyń jan dúnıesi keń bolady. Ony qaıtalap aıtýdyń qajeti bolmas. Álemde órkenıettiń joǵary bıigininen kórinip júrgen Japonııanyń ózinde áli kúnge deıin gazet-jýrnal jabylǵan joq. Ony oqıtyn eldiń sany da kemigen emes. Bul neni kórsetedi? Ol joǵary mádenıettilikti ańǵartady. Japonııanyń jasy da, kárisi de kúndelikti qym-qýyt qarbalas arasynda oqýǵa ýaqyt tabady. Bizde she? Buǵan baılanysty qyryq syltaýymyz bar. «Jumystan qolym bosamaıdy», «Oqıtyn dúnıeler az» degen áńgimeni aıtady. Meniń oıymsha, bul durys áńgime emes. Árbir gazet-jýrnal úlken eńbekpen shyǵady. Ony daıyndaıtyn shyǵarmashylyq ujym basylymnyń mazmunyna kóńil bóledi. Osyndaı úlken eńbektiń arqasynda gazet-jýrnal oqyrmanǵa jol tartady. Ózim qazirge deıin kúndelikti shyǵatyn basylymdarǵa kóz júgirtip otyramyn. Olardyń birazyn jazdyryp alamyn. Árbir dúnıeden mol maǵlumat alyp jatamyn. Qoldan kelgenshe jaqyn-jýyq jandarǵa gazet-jýrnalda shyqqan dúnıeler jóninde nasıhattap otyramyn.
Ras, búginde azamattar kóp aqparatty ınternet jelisinen alatyn boldy. Aqparatty jyldam jetkizý jóninen ǵalamtordyń atqaratyn qyzmeti erekshe bolyp otyr. Ony joqqa shyǵara almaımyz. Dese de mamandar mynadaı derekti nazarymyzǵa usynyp júr. Merzimdik basylymda jarııalanǵan dúnıeler oqyrman esinde uzaq saqtalady eken. Al ınternet jelisinen oqyǵan dúnıeler tez umytylady. Sondyqtan qaı kezde de dástúrli jýrnalıstıkanyń dáýiri tómen túspeıdi. Aldaǵy ýaqytta ol qaıtadan baıaǵy qalpyna kóterilip, qalyń el olardyń mańyzyn túsinedi degen oıdamyn.
- Aımaqtyq deńgeıde birneshe jyldan beri gazet shyǵaryp kelesiz. Qazirgý ýaqytta oqyrman jınaý ońaı emes qoı. Jalpy, aımaqtyq basylymdardyń jaǵdaıy qalaı bolyp jatyr?
- Men jýrnalısterdi qaı kezde de eldiń adamy dep túsinemin. Ózińiz oılańyz, qalam ıeleri bir materıaldy jazý úshin qanshama shaqyrymdy artqa salady. Qystyń sýyǵy, jazdyń ystyǵyna qaramaıdy. Tabıǵattyń ózge de tosyn qubylysy olar úshin sóz emes. Men oblystyq gazette talaı márte osyndaı jaǵdaıdy bastan ótkizdim. Tipti, jolsaparǵa berilgen aqshanyń ózi oǵan jetpeı jatatyn. Jol-pulymyzdy qaltamyzdan shyǵarǵan kezimiz boldy. Árıne, oqyrman olardyń barlyǵyn bilmeıdi. «Jýrnalıst kabınette otyryp, jazyp tastady» degen oıda bolady. Árbir keıipker beınesin ashyp, durys dúnıe daıyndaı bilseń, ústińnen aýyr júk túskendeı kúı keshesiń.
Men jýrnalıstıkanyń júgin sezinemin. Qashanda el úshin qyzmet etkendi qalaımyn. Keıingi jyldarda «Sharaına-Seıhýn» gazetin shyǵaryp kelemin. Oqyrman jınaý da ońaıǵa soǵyp jatqan joq. Qazir turaqty jazylyp alatyn 3 myńǵa tartatyn oqyrmanymyz bar. Gazet baǵasyn birneshe jyldan beri kótergen joqpyz. Dese de odan beri ınflıatsııa deńgeıi qanshama ózgergenin bilesizder. Bıyl 2400 teńgege kóterildi. Kópshilikke barynsha tartymdy, oqylymdy dúnıeler usynýǵa kúsh salamyz. Sol mindet jolynda qyzmet atqaryp kelemiz. Búginde redaktsııada barlyǵy 7 adam qyzmet jasap júr.
- Kópshiliktiń suranysyn qanaǵattandyrý maqsatynda gazet shyǵarýda qandaı qaǵıdaǵa súıenesiz?
- Rasyn aıtqanda, qazir reportaj, sýretteme, saraptama baǵytynda jazylǵan dúnıeler sany azaıyp barady. Іlgeride jýrnalıster bir mekemeniń tynys-tirshiligin reportaj janry arqyly kórkem sýrettep jetkize biletin edi. Qazir mundaı dúnıelerdi emge izdeseń de taba almaıtyn jaǵdaıǵa jettik. Sondaı-aq, qoǵam ómirindegi ózekti taqyrypty taldap-tarazylaı biletin saraptama jaza biletin bilikti jýrnalıster sany azaıyp bara jatqany jasyryn emes. Saraptama jazý úshin de ol taqyrypty jete bilgeniń durys. Keıbir jýrnalıster taqyrypty kóterýden buryn ol jaıynda kóbirek bilip alǵany jón bolady. Pikir bildirgen adamnyń deńgeıinde saýatyń bolsa, saraptama maqalań da ótimdi shyǵady. Ókinishtisi, keıbir jýrnalıster tarapynan osyndaı shalaǵaılyq baıqalyp qalady. Men redaktsııada qyzmet atqaryp júrgen jýrnalısterden osyndaı jumystardy talap etemin. Olar qal-qaderinshe oqyrmanǵa jaqsy dúnıeler usynyp júr.
Qysqasha aıtqanda, gazet shyǵarýdyń túrlishe formasyn izdeýden jalyqpaýy tıis. Bul búgingi kúnniń basty taqyrybynyń birine aınalyp otyr.
- Sizdi jýrnalıst retinde qoǵamdaǵy qandaı taqyryptar tolǵandyrady?
- Aıta berseń, búgingi kúni ózekti taqyryptar sany kóp qoı. Onyń barlyǵyn aıtyp bitirý ońaı emes. Jalpy, meni atqarý organdarynda keıbir kezdeısoq adamdardyń qyzmet atqaratyny oılantady. Máselen, keıbir azamattar ózi qyzmet atqaratyn salany jetik bile bermeıdi. Bálkim, odan myqty agronom shyǵatyn shyǵar. Biraq, ol qurylys salasyna jaýap berýi múmkin. Sondyqtan mamandyq tańdaý barysynda árbir adam qatelespeýi tıis. Ata-anasy da balasynyń tańdaýyna qarsy bolmaýy tıis. Sonda ǵana jetisti eńbek etýge múmkindik bolady. Odan qoǵam damýyna tıetin paıda orasan.
Sondaı-aq, jas urpaq tárbıesin qaı ýaqytta da umytpaýymyz tıis. Keıde jaǵa ustatarlyq jaǵdaılardy estip jatamyz. Bul urpaq tárbıesindegi olqylyqty kórsetedi.
Men nemerelerime túrli taqpaq jattatýǵa tyrysamyn. Olardyń tárbıelik mańyzy bar. Ol bir jaǵy balalardyń dúnıetanymyn keńeıtedi. Oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp jatady. Biz keıde olarǵa uıaly telefon alyp berip, qadaǵalaýdy umytyp ketip jatamyz. Jas urpaq telefonnan qandaı dúnıelerdi qaraıdy? Sonyń saldaryna teris jolǵa túsip ketpeı me? Bul máseleniń barlyǵyna selsoq qaraýǵa bolmaıdy. Qaı kezde de urpaq tárbıesi basty orynda bolǵany jón.
- Cizdi oqyrmandar belgili satırık retinde jaqsy biledi. Áli de shyǵarmashylyqpen turaqty aınalysyp kele jatyrsyz. Qazirge deıin oqyrmanǵa qaı kitaptardy usyndyńyz?
- Iá, meniń shyǵarmashylyǵymda satıra taqyrybynda jarııalanǵan dúnıelerimniń sany az emes. Búginge deıin «Jaıma bazar», «Qatyramyz», «Súıinshi daıyndańyzdar», «Úshinshi taım», «Aýyldyń aıtqyshtary», «Sypyra syılyq», «Kókıneniń kózi» atty kitaptaryńyzdy oqyrman jyly qabyldady.
- Áńgimeńizge raqmet.