Mereke maǵynasyz oıyn-kúlkimen emes, elge, ultqa ónegelik tálim beretindeı jolmen atalyp ótkeni lázim ? depýtat G. Seıtmaǵanbetova

ASTANA. Naýryzdyń 12-si. QazAqparat /Aıdyn Báımen/ - Parlament qoldanystaǵy merekeler týraly zańǵa ózgerister engizdi. Bul ózgerister Naýryz meıramynyń ulttyq mánin kóterip, basqa da memlekettik merekelerdiń mán-mańyzyn aıshyqtaı tústi. QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Gúlnár Seıtmaǵanbetova QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda osy jáne basqa da zańdar tóńiregindegi

oı-pikirlerimen bөlisti. - Gүlnәr Sүleımenқyzy, Parlament қoldanystaғy merekeler týraly zaңғa өzgerister engizdi. Endi Prezıdent қol қoısa, bıylғy Naýryz meıramy ұlttyқ mereke retinde 3 kүn atalyp өtpek. Osy oraıda, Naýryzdy merekeleýge baılanysty pikiriңizdi bilsek. - Parlament merekeler týraly zaңғa өzgerister engizildi. Bizdiң Jaңa jylymyz ? Naýryz meıramy endi ұlttyқ mereke retinde үsh kүn boıy atalyp өtetin boldy. Әriptesterimiz tүgel қoldady. Biraқ mұnyң ekinshi jaғy bar. Naýryzdy shyn mәninde ұlttyқ jaңarý, memlekettik birigý meıramy tүrinde atap өtý ? eldigimizge syn. Jergilikti atқarýshy organdar, basқa da jaýapty ұıymdar osy ұlttyқ merekeni atap өtýdiң is-sharalaryn aldyn-ala jasaғany jөn bolar edi. Үsh kүn boıy kөshede kontsert қoıyp, iship-jep ketýmen shektelmeýimiz қajet. Naýryz rýhanı tәrbıe beretin, өzge ұlt өkilderin, elimizge kelip jatқan sheteldik meımandardy halyқtyқ salt-dәstүrimizge қanyқtyratyndaı is-sharalardyң jıyntyғyna aınalýy tıis. Ata-anany syılaý, jas ұrpaққa tәrbıe berý, ıgi isterden өnege alý jaғy jan-jaқty қamtylғany abzal. Mәselen, bizder bұryn jeltoқsannyң aıaғynda Jaңa jyl merekesin қarsy alý үshin týystarymyzғa, joldastarymyzғa әr tүrli syılyқtar alatynbyz. Dәl solaı Naýryz meıramy қarsaңynda jaқyn adamdaryңa azғantaı bolsa da, syılyқtar jasasaң, jarasymdy emes pe? «Naýryzdan syılyқ» degen ataýmen shaғyn құttyқtaýlar men oıynshyқtar jasalsa, қandaı ғanıbet! Olardyң baғasy қymbat bolmaýy қajet. Naýryz қarsaңynda kөshelerde, baspasөzde bұl merekeniң ұlttyқ maңyzdylyғy jөninde tolyққandy maғlұmattar berilgeni құba-құp bolar edi. Sonymen қatar Қazaқstannyң әr tүkpirinde Naýryzdy қarsy alýdyң өzindik erekshelikteri bar. Sonyң ishinde halyқtyқ sıpatқa ıe bolatyndaı dәstүrlerdi engizsek, onyң eshқandaı әbestigi joқ. Aıtalyқ, Batys Қazaқstan aımaғynda 14-shi naýryz kүni tұrғyndar bir-birimen sәlemdesip, қos қolyn berip, kөrisedi. Әsirese, jasy kishi adam aýyldaғy үlkenderdiң bәrine baryp, amandasyp shyғady. Ondaıda үlkender қatty razy bolyp, batalaryn beredi. Basқa өңirlerde de alýғa bolatyn osyndaı өnegeli dәstүrler bar. Sol sekildi Naýryz meıramy қarsaңynda aýlany tazartý, үı ishin jınap, erekshe jasandyryp қoıýdy nasıhattaғanymyz dұrys bolar edi. Ұlttyқ kıimderimizdi kııýdiң joldaryn kөrsetip, baғyttaryn ashyp berý kerek. Naýryz kөjesi jyl saıyn daıyndalyp jүr. Onyң da әr tүrli jarystaryn өtkizýge bolar edi. Mәselen, bizder bir ret Maңғystaýda Shұbat merekesin өtkizdik. Sonda merekege jınalғan halyқ shұbattyң birneshe tүri bolatynyna kөz jetkizdi. Eң bastysy, ұlttyқ baıyrғy salt-dәstүrimizdi jaңғyrtyp ғana қoımaı, HHІ ғasyrғa laıyқty jaңa elementterdi kirgize otyryp, jas ұrpaққa үlken tәrbıe beretin merekeni atap өtýimiz қajet. Naýryz meıramyn aldaғy ýaқytta үsh kүn boıy қalaı atap өtýimiz týraly zııaly қaýym өkilderi de baspasөzde өz pikirlerin aıtady degen senimim mol. Sonymen қatar 16-17 jeltoқsan kүnderi Tәýelsizdik merekesi bolyp belgilendi. Bir әriptesterim Jeltoқsan oқıғasyn eske alý kүnin de қarastyrý jөninde pikir bildirdi. Bizge tәýelsizdik san ғasyrlyқ kүresterdiң, arpalystardyң nәtıjesinde keldi. 1986 jylғy Jeltoқsan kөterilisi de egemen el bolýdy aңsaғan jastardyң sol kezdegi bılikke jasaғan үlken қarsylyғy ekeni anyқ. Sondyқtan Tәýelsizdik merekesin atap өtkende oғan Jeltoқsan kөterilisiniң de қatysy bar ekenin eskergenimiz jөn. Sol kүnderi telearnalardan egemendikke deıingi halyқtyң kүresi men bүgingi jetistikteri týraly baғdarlamalar kezek-kezek kөrsetilse, dұrys bolady dep esepteımin. Mәselen, 1917 jyly Қysқy saraıғa shabýyl jasalyp, keңes үkimetiniң құrylýyn bizder kezinde 7 қarashada atap өtip jүrdik. Ol da қantөgispen kelgen jeңis edi ғoı. Eң basty mәsele, әrbir mereke maғynasyz oıyn-kүlkimen emes, elge, ұltқa өnegelik tәlim beretindeı atalyp өtýi қajet. - Siz «Halyқ densaýlyғy jәne densaýlyқ saқtaý jүıesi týraly» ҚR Kodeksiniң jobasy boıynsha jұmys tobyna basshylyқ jasap otyrsyz. Osy zaң jobasynyң қandaı maңyzdy jaқtary bar? - Bұl halyқtyң әl-aýқatyn jaқsartýғa tikeleı қyzmet etetin zaң. Kodeks jobasynyң maқsaty neғұrlym kөp normalardy bir normatıvtik құқyқtyқ aktige biriktirý bolyp tabylady. Medıtsına men densaýlyқ saқtaý salasyndaғy қatynastardy құқyқtyқ retteýdiң biryңғaı қaғıdattaryn negizdeý men bekitý ? Kodeks jobasynyң mindeti. Zaңnamalyқ bazany, sondaı-aқ onyң өzge normalarmen jәne қaғıdattarmen қatynastaryn aıқyndaý, densaýlyқ saқtaý salasyndaғy sýbektilerdiң құzyretin, densaýlyқ saқtaýdy basқarý organdarynyң jүıesi men құrylymyn naқtylaý mindeti de қarastyrylғan. - Әriptesteriңiz tarapynan tүsken ұsynystar kөp pe? -Iә, bұl kodeks jobasy boıynsha depýtattardan өte kөp ұsynystar men tolyқtyrýlar қabyldanyp jatyr. Қazirgi kүnge deıin depýtattar 1000-ғa jýyқ tүzetýler berdi. Bұl joba Үkimetten bizge kelip tүskende biraz mәseleler jan-jaқty қamtylmaғany baıқalyp otyr. Soғan oraı depýtattar bұl құjatty erteңgi kүni elge қajetti zaңdyқ normalardy aıқyndap bere alatyndaı kodeks bolyp shyғýy үshin tolyқtyrý үstinde. Osy kodeks jobasyn қaraý barysynda elimizdiң kөptegen zaңdaryna tolyқtyrýlar men өzgerister engizý қajettigi týyndady. Soғan baılanysty bir top depýtattar, onyң ishinde өzim de barmyn, densaýlyқ saқtaý mәselesine қatysty zaңnamalyқ aktilerge tүzetýler engizýdi kөzdeıtin jaңa zaң jobasyna bastamashylyқ jasap, Mәjilistiң қaraýyna engizdik. Bұl zaң jobasyn da kodekspen қatar қarap jatyrmyz. Osy aıdyң aıaғyna deıin қorytyndy әzirleýimiz қajet. - Bilýimizshe, қazir әleýmettik қoldaý, әleýmettik yntalandyrý baғytyndaғy zaң jobasy boıynsha da jұmys jүrip jatyr. Osy jұmys tobynyң mүshesi retinde zaң jobasy halyққa қandaı әleýmettik ıgilikter қarastyrylatynyn aıta alasyz ba? - Bұl zaң jobasy jan-jaқty jetildirildi. Sonyң nәtıjesinde өte jaқsy zaң өmirge keldi dep esepteımin. Өңirlerge baryp, halyқpen jүzdeskende, osy zaң jobasynyң maқsaty onyң tұrғyndarғa қoldaý bolatyny jөninde tүsindirip aıttyқ. Bұl zaң boıynsha aýyldyқ jerlerge barғan jas mamandarғa eңbekaқysyna 25 paıyz үsteme aқy қosylýymen birge, bıyldan bastap 70 aılyқ eseptik kөrsetkish (AEK) kөleminde bir jolғy kөmek kөrsetiledi. Al 2010 jyldan bastap үı mәselesin sheshý үshin 630 AEK kөleminde noldik paıyzben nesıe beriletini zaңmen belgilenip otyr. Bұl өte jaқsy zaң. Қazirgideı әlemdik қarjy daғdarysy қatty alaңdatyp otyrғan jaғdaıda әleýmettik salaғa қyzmetke baratyn jas mamandar үshin onyң үlken қoldaý ekeni anyқ. Өtken jyly men mamandardyң jetispeıtindigi, olardy әleýmettik қoldaý mәselesin sheshý қajettigi jөninde Үkimet basshysyna birneshe ret depýtattyқ saýal joldaғan edim. Үkimet basshysynyң maғan bergen jaýabynda bұl mәselelerdiң arnaıy қaralatynyn, Aýyl sharýashylyғy men Eңbek jәne halyқty әleýmettik қorғaý mınıstrlikteri janynan komıssııa құrylatynyn, oғan depýtattar da mүshe bolatynyn jetkizdi. Komıssııanyң ұsynysy negizinde zaң jobasy daıyndalyp, Parlament Mәjilisine bergen edi. Bizder ol zaң jobasyn der kezinde maқұldap, zaң kүshine enýine atsalystyқ. Sonyң nәtıjesi osy zaң boldy. Sondyқtan bұl bizdiң depýtattyқ қyzmetimizdiң yқpal etýinen өmirge kelgen zaң dep tolyқ aıtýғa bolady. Men Mәjilistiң Әleýmettik-mәdenı damý komıtetiniң mүshesimin. Sondyқtan әleýmettik-mәdenı salaғa қatysty zaң jobalary negizinen bizdiң komıtet arқyly өtedi. Ataýly әleýmettik kөmek kөrsetý jөnindegi zaң jobasy boıynsha jasaқtalғan jұmys tobynyң mүshesi boldym. Onda da bizder үkimettik nұsқasynda bolmaғan jaңa normalardy engizdik. Atap aıtқanda, aýyldyқ jerdegi tұrғyndardyң mal-janyna қatysty tүzetý jasaldy. Jұrt kүndelikti paıdalanatyn sıyrdyң nemese tүıeniң sүti, 5-6 taýyғynyң jұmyrtқasy bұryn jiberilgen kemshilikterge oraı otbasynyң tabys kөzi dep eseptelinip keldi. Soғan baılanysty birtalaı otbasylar ataýly әleýmettik kөmekti ala almaı қaldy. Үkimettiң bergen zaң jobasynda osy jaғy қarastyrylmaғan eken. Biz soғan ұsynys engizdik. Ol normany өzgerttik. Sonyң nәtıjesinde jergilikti әkimshilik basқarý organdary sol jerdiң erekshelikterine қaraı artyқ tabys tүsirmeıtin mal basyn otbasynyң paıda kөzi retinde esepke almaıtyn boldy. ıAғnı, otbasy mal өnimin өzi paıdalanyp otyrsa, ol kiris әkeletin tabys kөzi bolyp eseptelmeıdi. Al artyқ өnimderin satýғa shyғarsa ғana paıda taýyp otyrғany eskeriledi. Bұl kөpbalaly otbasylarғa үlken қoldaý bolmaқ. Қazir Eңbek jәne halyқty әleýmettik қorғaý mınıstrligi osy zaңғa baılanysty nұsқaýlar men erejesin daıyndap jatyr. Onyң bұrynғydaı aýytқyp ketpeýine, zaңda kөrsetilgendeı bolyp shyғýyna biz basa nazar aýdaryp otyrmyz. - Byltyr қabyldanғan үsh jyldyқ respýblıkalyқ bıýdjette Elbasy Joldaýyna sәıkes bıylғy қaңtardyң 1-inen bastap әleýmettik jәrdemaқylar, zeınetaқy men jalaқy kөlemi 25 paıyzғa өsti. Al teңgeniң devalvatsııalanýyna baılanysty үsteme aқylar eleýsiz bolyp қalғan joқ pa? Halyқty қýantyp tastap ediңizder, endi қalaı bolady? Keıbir zaңdarғa taғy da өzgerister engizý arқyly әleýmettik қoldaýdyң basқa bir tүrlerin oılastyrғan jөn be? Jýyrda saılaýshylarmen kezdesip keldiңizder ғoı... - Қarjy daғdarysy alғashқyda barlyқ adamdy oılandyryp tastaғany ras. Teңgeniң baғamy birden өzgerip ketýi қolaısyz kezge tap keldi. Қystyң kөzi қyraýda, jyldyң basynda қarjy kөzderi endi jұmys isteı bastaғan tұsta boldy. Biz 2007 jyly «Nұr Otan» partııasynyң saılaý aldy tұғyrnamasyn қabyldaғan kezde әlemdik қarjy daғdarysynyң osyndaı deңgeıge jetetinin ol kezde eshkim de seze қoımaғany anyқ. Өtken jyly Memleket basshysy bıyl jәne keler jyly zeınetaқy men jalaқyny 25 paıyzғa, 2011 jyly 30 paıyzғa өsirý қajettigin aıtty. Үsh jyldyқ bıýdjette osylaı belgilendi. Өzge baғdarlamalar қysқartýғa ұshyraғanmen, әleýmettik salaғa baғyttalғan barlyқ tөlemder sol kүıinde қaldyryldy. Keıbir memleketter әleýmettik salanyң қarajatyn amalsyz shegerý jөninde sheshimge kelip jatyr. Mysaly, Latvııa eli zeınetaқy tөlemderin azaıtý үstinde, memlekettik қyzmetshilerdiң aılyқ jalaқysyn қysқartyp jatyr, basқa da memlekettik shyғyndaryn azaıtýda. Soғan қaraғanda bizdiң elde jyl saıyn үsteme aқy қosylyp otyrsa, ol tұrғyndarғa jasalғan үlken қoldaý dep esepteımin. Bұl daғdarysty eshkim sұrap alғan joқ қoı. Bұl ? ekonomıkanyң zaңy, қarjy jүıesiniң ғalamdyқ құbylysy. Odan қashyp құtylmaısyң, tөzimdilikpen, sabyrlylyқpen jeңip shyғýғa bolady. Teңgeniң devalvatsııalanýy halyқtyң kөңiline үlken әser etti. Kezdesýlerde tұrғyndar bұdan da қıyn kezderdi bastan keshkenin, eңbekaқy men zeınetaқyny aılap ala almaı, jalaқyny taýarmen bergen ýaқyttar da bolғanyn aıta kelip: «Mұnyң bәri ýaқytsha құbylys, aldy-artymyzғa bir қarap, barlyқ jaғdaıymyzdy elep-ekshep alýғa mүmkindik jasap tұrғan shaқ shyғar» degen pikirlerin jetkizdi. - Raқmet әңgimeңizge.