Memleket ómiriniń deńgeıi memlekettik basqarý tıimdiligine baılanysty
- Өziңiz týraly қysқasha baıandap өtseңiz. Sizdiң kөzқarasyңyzsha, қandaı oқıғa өmir jolyңyzғa yқpal etti?
- Men Aқtөbe қalasynda týyp-өstim, қazaқ tilinde oқytatyn «Ұlaғat» orta mektebin bitirdim. Osy kezge deıin men өz mұғalimderime bilim bergeni jәne maғan degen sүıispenshiligi үshin қaryzdarmyn. Reseıden Қazaқstanғa oralғan meniң ata-anam týғan tilimde oқý қıyn bolsa da, meni қazaқ mektebine berýiniң syryn endi tүsine bastaғandaımyn. Olar meniң қazaқ tilin erkin meңgerýimdi қalady, olar қazaқ tilin bilýdiң өmirlik қajettiligin, әrbir қazaқtyң ana tilin bilýi abzal borysh ekenin jaқsy tүsindi, men bүginde қazaқ tilinde oқytatyn mektepterdiң қaýlap kөbeıe tүskenine қýanyshtymyn. Ata-anam meni jan-jaқty damytýғa ұmtyldy. Orta mekteptegi oқýmen қatar mýzyka mektebinde fortepıano, dombyra synyptarynda bilim aldym, sportpen aınalystym jәne ony bүgin de jalғastyrýdamyn. Anglııada oқyp jүrgen kezimde ýnıversıtettiң boks, brazılııalyқ djıý-djıtsý jәne dzıýdo құrama komandalarynyң құramynda өner kөrsettim.
- Shetelde oқyғan jyldaryңyz jөninde aıtyp өtseңiz. Shetelde oқyғan kezde alғan tәjirıbeңizdi elde қalaı iske asyrmaқsyz?
- Orta mektepti bitirgen boıda Anglııaғa Oksford қalasynyң kolledjine oқýғa kettim. Kolledjdi bitirgennen keıin maғan Ұlybrıtanııanyң 6 ýnıversıtetinen bilim alýdy jalғastyrý jөninde ұsynys boldy. Men Essek ýnıversıtetin taңdadym, өıtkeni bұl oқý ornynyң bedeli үlken jәne saıasatty oқyp-үırenýde jәne basқa da salalarda reıtıngisi joғary. Ony kөptegen belgili adamdar bitirdi: Oskar Arıas - Kosta Rıkanyң қazirgi prezıdenti (ol 1986-1990 jyldarda da el Prezıdenti boldy). Ol Beıbitshilik үshin Nobel syılyғynyң laýreaty, gýmanızm ıdeıalary үshin Albert Shveıttser syılyғynyң laýreaty jәne basқa da kөptegen nagradalardyң ıegeri; Meksıkanyң alғashқy jәne birden-bir astronavty - doktor Rodolfo Nerı Vela; Devıd Iets - Garrı Potter týraly besinshi jәne altynshy fılmderdi tүsirip daңқy shyққan ataқty rejısser; Danıel Lıbeskınd - қazirgi zamannyң ұly sәýletshisi, bүkil әlemde kөptegen mұrajaılardy, ýnıversıtetterdi, kontsert zaldaryn jәne basқa da ғımarattardy jobalady. Taғy bir basty jetistigi - 2001 jylғy қyrkүıektiң 11-inde laңkester tas-talқan etken Bүkilәlemdik saýda ortalyғyn қaıtadan tұrғyzý jөnindegi konkýrsta jeңip shyқty, ol ғalamshardaғy eң bıik ғımarat bolmaқshy. Ұlybrıtanııa қashan da bilim berýdiң әlemdik etalony bolyp keledi. Bүgingi taңda da Anglııa bilim ortalyғy bolyp sanalatyny jasyryn emes, onyң үstine brıtandyқ ýnıversıtetterdiң әlemge daңқy taralғan jәne joғary halyқaralyқ oқytý standarttary қalyptasқan. Birikken Koroldikte oқý өz betiңmen jұmys isteýge negizdelgen. Sondyқtan da stýdenttiң erekshe құlshynysy bolýy tıis, өzdigiңnen pәnderdi jүıeli jәne ұdaıy oқyp-үırenip, mamandyғyң boıynsha kөptegen әdebıetterdi oқyp, taldap otyrýғa týra keledi, ıaғnı zııatkerlik oı-sanaңdy ұshtap, negizinen өz mamandyғyң boıynsha maқsatty bilim alýғa tıissiң. Bұl oқytý jүıesi sarabdal oı қorytyp, tıimdi sheshim қabyldaı alatyn ilgerishil jastardy «tәrbıeleıdi». Bizdiң bilim berý jүıesi de baғalardy «satyp alýғa» emes, eңbek naryғynda қajetti bilimder alýғa beıimdelse eken dep oılaımyn. Sondaı-aқ bilim sapasyn jaқsartyp, stýdenttiң oқýғa құlshynýy, barlyқ jaғynan jaңaғa ұmtylýy, өziniң өrshil maқsaty men taңdaýly bolýғa jigerin janyp otyrýy үshin barlyқ jaғdaı jasalýy tıis.
- Siz «Halyқaralyқ қatynastar jәne saıasat» kýrsyn bitirdiңiz. Elimizdiң bas syrtқy saıasat vedomstvosynda jұmys isteısiz, Қazaқstannyң «kөpvektorly saıasaty» degen termındi қalaı tүsinesiz?
- «Kөpvektorly saıasat» degen termındi men «kөpjaқty, әrtarapty jәne teңdestirilgen» saıasat dep tүsinemin, ıaғnı eshқandaı қatelikke ұrynbaı, Eýropaғa da, azııalyқ elderge de birdeı saıasat degen sөz. Biz zııaly memleket bolsaқ ta, elimiz үshin mұsylman elderimen қatynastardy nyғaıtý - Reseı, Қytaı jәne AҚSh sııaқty maңyzdy baғyttardyң biri. Қazaқstan sondaı-aқ NATO-nyң Ortalyқ Azııadaғy jobalaryna, Azııadaғy қaýipsizdikti қamtamasyz etýge (AӨІSShK); sonymen қatar aımaқtyқ қaýipsizdik jaғynan strategııalyқ қatynastar bolyp tabylatyn ShYҰ-men, ҰҚShҰ-men syndarly үnқatysýғa daıyn. Halyқaralyқ қatynastar jүıesi bұrynғy kezdegideı bұljymastaı emes, қyzý өzgeriske tүsýde jәne jaңa geosaıası құrylymdar қalyptasýda. Batystyң saıasatyn, saıası үderisterin jәne қaғıdalaryn zerdeleı kelip, memleket өmiriniң deңgeıi memlekettik basқarý tıimdiligine baılanysty degen pikirge keldim. Eýropada tұratyn қoғamdardyң өmirlik қyzmeti joғary deңgeıde, olar bұl deңgeıge memlekettik basқarýdy dұrys jәne tıimdi ұıymdastyrýdyң arқasynda қol jetkizgeni sөzsiz. 2008 jylғy kүzden bastap men Syrtқy ister mınıstrliginiң Amerıka departamentiniң attashesi қyzmetinde kәsibı jұmysymdy bastadym. AҚSh-pen әriptestik bizdiң elimizdiң syrtқy saıasatyndaғy maңyzdy baғyt bolyp tabylady. AҚSh-tyң jaңa prezıdenti Barak Obama Құrama Shtattarғa jaғymsyz қatynastardy өzgertýge jәne mұsylman әlemimen қatynastardy jaқsartýғa tyrysyp jatқany қýantady, onyң үstine Obama Islamғa құrmetpen қaraıdy. Shyn mәninde Shyғys pen Batys arasynda teң dıalog bolsa eken deımin.
- Elimiz kelesi jyly EҚYҰ-ny basқarғan kezde Қazaқstan үshin қandaı perspektıvalar bolady dep kүtiledi?
- Қazaқstannyң - bұrynғy keңestik memlekettiң tұңғysh ret 2010 jyly EҚYҰ tөraғasy bolyp saılanýynyң өzi - үlken serpin. Қazaқstan týraly tұraқty jәne ekonomıkalyқ, ishki jәne syrtқy saıasat jaғynan қaryshtap damyp otyrғan memleket degen pikir naқtylana tүsti. Bizdi saıasattaғy, sondaı-aқ energetıka men mұnaı-gaz jәne jeke kәsipkerlik salalaryndaғy senimdi, perspektıvalyқ әriptes dep tanydy. Bұl Қazaқstannyң tabystaryn taný degen sөz, sheteldik kәsipkerler ұzaқmerzimdi әriptestikke үmit arta alady, bұl sonymen қatar ekonomıkanyң shıkizattyқ emes sektoryna, ғylymdy damytýғa, әskerı әleýetke, ınfraқұrylymғa, aýyl sharýashylyғyna jәne atom өnerkәsibine ınvestıtsııalar aғyny bұrynғydan da kөp mөlsherde құıylady degen sөz. EҚYҰ-ғa tөraғalyқ perspektıvada bizdiң elimizdiң әlemdik қoғamdastyққa barynsha kirigýimizge mүmkindik beredi. Talқylaýlar men kelissөzder satysynda jatқan kөptegen jobalar naқty sheshimin taýyp, jүzege asyrylady.
- Siz jastarғa, atap aıtқanda «Bolashaқ» baғdarlamasynyң stýdentteri men әleýetti үmitkerlerine қandaı tilek aıtasyz? Oқytýshylyқ қyzmetpen aınalysyp, tәjirıbeңizdi stýdenttermen bөlisý josparyңyzda bar ma?
- Taıaý kezderi zııatkerliktiң rөli myқtap artady, adamdar bilim men ғylymғa den қoıa bastaıdy - bұl naғyz kapıtal. Degenmen bүginge deıin oқytýshylyқ қyzmet jaıly oılanғan joқpyn. Oқytýshy bolý үshin bedeldi ýnıversıtetti bitirý jetkiliksiz, tәjirıbe, praktıka, bilimdi paıdalaný daғdylary, өz mamandyғyңda belgili bir tabystarғa jetý kerek jәne bұғan қosa osynyң bәrin stýdentterge berýge degen үlken құlshynys қajet. Shetelde oқý basқa elderdi kөrý mүmkindigi ғana emes, өziңniң қabilet-қarymyңdy da baıқaý degen sөz. Bedeldi joғary oқý oryndarynda bilim alý - өziңniң sapalyқ қasıetteriңdi ashý, қıyndyқtardy jeңe bilip, jeke adam bolyp қalyptasý joly. «Bolashaқtyқtarғa» shetelderde bizdiң elimizdiң laıyқty өkili bola bilip, maқsatқa talpynyp, өzine senimdi bolýyn, үzdik sabaқ үlgirimin tileımin. Қazaқstanғa sizder қajet ekenderiңizdi ұmytpaңyzdar, elimizge joғary bilimdi, ilkimdi, eңbekқor jәne eldi alғa sүıreıtin patrıot adamdar қajet.