«Taza qala» jobasy: megapolıs atanýǵa úmitker Aqtóbeniń kórki talapqa saı ma
Jańa jáne eski aýdandar máselesi
Megapolıs atanýǵa úmitti qalada qazir 700 myń adam turady. Jańa aýdandar salynyp, zamanaýı nysandardyń sany artyp jatyr. Áıtse de «bir kem dúnıe» munda da bar. Osyǵan deıin qalada jańa turǵyn úıdi qabyldap alýdyń jeńildetilgen formasy engizilgen edi. Sonyń saldarynan qorshaýy joq sýaǵarlardy, tolyǵymen aıaqtalmaǵan oıyn alańdaryn, shań basqan joldardy baıqaýǵa bolady. Tórt qabyrǵa daıyn bolǵanymen aýlasy qańyrap bos turady.
Jańa aýdandarda jol máselesi de ózekti bolyp keldi. Qala belsendisi Saǵynǵazy Danııaruly birtalaı jyl turǵyndardy sharshatqan, búgin de aıaqtalýǵa taıap qalǵan Máńgilik el-H. Dosmuhameduly kósheleri týraly suhbat berdi.
«Birneshe jyl buryn eki kósheniń turǵyndary birigip, oblys ákimine hat jazǵan edi. Sodan beri esh qozǵalys bolmaı, bıyl ǵana jol jóndeý jumystary bastaldy. Menińshe, oblystyq bıýdjet jetpeıdi. Óıtkeni ákimdik úı salýǵa birshama jerlerdi bólip berdi, biraq onyń bárin jaryqtandyrýǵa, ınfraqurylym júrgizýge, jol salýǵa birtalaı ýaqyt ketedi», - deıdi S. Danııaruly.
Baǵdarlamaǵa arnaıy suhbat bergen oblys ákimi Ashat Shaharov Aqtóbeniń jol máselesi óte ózekti bolyp otyrǵanyn aıtty.
«Ókinishke oraı, jol sapasy boıynsha sońǵy úshtiktemiz. Oblys boıynsha jol sapasyna qanaǵattanarlyq jaǵdaı 75 paıyzdy kórsetti. Ár aýdan men qalada bólek bıýdjet qarastyrylǵan. Biraq oblystyq bıýdjettiń qalǵan somasyn jolǵa, sýaǵarlarǵa jáne qoǵamdyq keńistikterge bólýdi qarastyryp jatyrmyz», - dedi oblys ákimi.
Qalanyń eski aýdandarynda tozyǵy jetken úıler de baǵdarlama nazarynan tys qalmady. Qala shetindegi Kirpishti eldi mekenindegi úıler ótken ǵasyrdyń bel ortasynda salynǵan. Kórshiles ornalasqan taǵy tórteýi bar. Olar 1990 jyly boı kótergen. Degenmen ondaǵy jaǵdaı da kóńil qynjyltar eken.
Oblys ákimi bul turǵyndardy jańa baspanaǵa ornalastyrý qajet ekenin aıtýda.
«Árıne olardy eń aldymen baspana kezegine turǵyzamyz. Ekinshi joly – naryqtyq baǵamen jeńildetilgen nesıemen baspana alýǵa kómektesý. Bul úshin Otbasy bankimen, «Baqytty otbasy» baǵdarlamasy jóninde kelisim bar. Úı salyp beremiz, biraq kezeksiz baspana bere almaımyz», - deıdi A. Shaharov.
«Taza qala» alleıasy paıda boldy
Aqtóbede «Taza Qazaqstan» baǵdarlamasy aıasynda senbilik, belsendilerdiń qatysýymen ótetin sharalar jıi uıymdastyrylady. Oblystyq «Jasyl el» eńbek jasaǵynyń tóraǵasy Nurjan Shańǵytbaevtyń aıtýynsha, jaz boıy Elek, Qarǵaly, Sazdy ózenderiniń jaǵalaýlarynan, halyq shomylatyn oryndardan eriktiler 300 tonnadan astam qoqys shyǵarǵan. Kóktem aılarynda tal egý jumystary jalǵasyn tabýda. Kezekti senbilik aıasynda Aqtóbe qalasynda «Taza qala» alleıasy ashylyp, kóshetter otyrǵyzyldy.
Bıznes ókilderi óz kásipornynyń aýlasyn kútip-baptap ustaýǵa mindetti. Aqtóbede sol mindetti artyǵymen oryndap júrgen kásipkerler de bar. Qadyrhan Nurlybekov basshylyq etetin saýda úıiniń aınalasy ertegi ispettes.
«Bul ıdeıa saýda úıin salyp jatqanda paıda boldy, adamdardy, tabıǵatty, aǵashtar men gúlderdi úılestirýdi oıladyq. Óıtkeni mádenıetti qoǵamnyń ózi qalyptastyrady», - deıdi Q. Nurlybekov.
Saýda úıiniń taǵy bir ereksheligi – kókónis ósiretin baý-baqshasy. Daıyn bolǵan ónimdi osynda qyzmet atqaratyn 170 adamǵa taratyp beredi eken.
Sondaı-aq, Altyn orda shaǵynaýdanyndaǵy jańa úıler qalanyń eń úlgili aýlasy atanýǵa laıyq kórindi. Turǵyn úı 3 jyl buryn paıdalanýǵa berilgen. Qubyrlardy jóndeý, ınjenerlik júıelerdi retke keltirýdi qurylys mekemesi óz moınyna alǵan. Jasyl jelek jaıqalyp tur. Munyń bári úıdi turǵyzǵan mekemeniń bastamasymen egilip, kútip baptalǵan.
«Kishkentaı aǵashtardy da otyrǵyzýǵa bolar edi. Biraq birden eresek shyrshalardy otyrǵyzyp, uzaq ýaqyt kútip-baptadyq. Oǵan úsh jyldaı ýaqyt ketti. Jersingenderi de, jersinbeı solyp qalǵandary da boldy. Olardy qaıta otyrǵyzdyq. Aýlada jaıly qonysqa bar jaǵdaı jasalǵan. Oıyn alańy, abattandyrý da joǵary deńgeıde. Mundaǵy kúzetshiniń ózi tazalyqtyń saqtalý úshin erinbeı eńbektenedi», - dedi qurylys kompanııasynyń basshysy Vladımır Samolkın.
Bir aýlaǵa qoıylǵan 15 qoqys jáshigi bos tur
Aqtóbeniń temir jol vokzaly mańaıyndaǵy aýdanǵa qoqys jóninde shaǵym kóp aıtylady. Retsiz qoqys úıindileri kósheler men aýlalardyń ár tusynan menmundalap kórinedi. Alaıda bir aýlaǵa qoıylǵan 15 qoqys jáshigi bos tur. Demek kommýnaldyq qyzmetke taǵar aıyp joq. Qaldyqtardy qoqys jáshiginiń ózine emes, aınalasyna tastap úırengen turǵyndarǵa suraq kóp.
Oblys ákimi Ashat Shaharov muny jalǵa beriletin páterlermen baılanystyrady.
«Statıstıka boıynsha kóbinese turǵyndar bıznes retinde úıdi jalǵa beredi. Demek, ol jerde turaqty turatyn turǵyndar az – kelip-ketetinder, poıyzdy kútetinder, issaparǵa keletinder bar. Sondyqtan turǵyndar turaqty bolsa, erejeni qalyptastyrý ońaı. Biraq ony sebep retinde aıtyp otyrǵan joqpyn, tazalyq jumystaryn áli de jalǵastyramyz», - dedi Ashat Shaharov.
Degenmen Aqtóbede qoqysty jınaý, polıgonǵa tasymaldaý, ondaǵy barlyq talaptardy saqtaý jolǵa qoıylǵan. 18 gektar aýmaqty alyp jatqan alańda kúnine 350 tonna qoqys ákelinedi. Jyldyq kórsetkish 150 myń tonnaǵy deıin jetedi. Bir qyzyǵy, osynsha qaldyqtyń ortasynda qolańsa ıis joq.
«Kúndelikti keletin qoqys kún saıyn býldozermen janshylady, onyń ústine 60 sm qum sebiledi. Bul jumys polıgondaǵy órttiń aldyn alý úshin tıimdi. Rekýltıvatsııa kúnde jasalsa eshqandaı jaǵymsyz ıis bolmaıdy. Osy aýmaqqa 1500 terek aǵashyn ekkim keledi. Kelesi jyly polıgonǵa emes, parkke kelgendeı etemiz. Suryptaý, óńdeý jumystary da kelesi jyly iske asady», - deıdi qalalyq qoqys polıgony basshysy Kometa Qýandyqova.
109: Qala máselesi eki saǵatta sheshiledi
Qala turǵyndary kóptegen ózekti problemalardy 3 jyl buryn jumysyn bastaǵan ahýaldyq ortalyqqa habarlaı alady. Mekeme halyqtyń áleýmettik, kommýnaldyq máseleleriniń sheshilýine atsalysady. Júıesi túsinikti: Turǵyn 109 nómirine habarlasyp nemese fotosýretin joldaıdy. Ortalyq mamandary málimetti jaýapty organǵa jóneltip, tez arada sheshilýine septesedi.
«Kez kelgen shaǵym nemese problema 120 mınýtta retteledi. Bizdiń mindet – ótinishterdi qabyldaý jáne tıisti mekemege jiberý. Al máseleni sheshýshi – oryndaýshy mekeme. Biz eki aradaǵy altyn kópirmiz», - deıdi Ahýaldyq ortalyq dırektory Erlan Muqan.
Baǵdarlama júrgizýshileri eksperıment jasap, jeke sektordyń turǵyndary shyǵarǵan zańsyz qoqys úıindisin 109 qyzmetine habarlady. Ahýaldyq ortalyq eki saǵatqa jetkizbeı dereý tazalap, dálel retinde sýretin de joldaǵan.
Sarapshylar baǵasy
«Taza qala» júrgizýshileri Aqtóbe qalasy týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymdy sáýletshi Serik Rústembekov, «AMANAT» partııasy janynan qurylǵan ekologııalyq keńes tóraǵasynyń orynbasary Eldos Abaqanov jáne ekolog, «Jasyl damý» AQ departament dırektory Sábıt Telman baǵalady.
«Qalanyń ortalyǵyn kórsetkende, jańa turǵyn aýdandaryn kórsetkende qýandyq. Olar óte jaqsy jaǵdaıda. Biraq dalada jatqan qoqysty kórgende kóńilimiz tústi. Birneshe músinderdi de kórsetti. Shynyn aıtsam, olardyń kásibı deńgeıi tómen. Sol úshin qalanyń estetıkasy baǵasyn tómendettim. Polıgon jaǵdaıy basqa qalalarǵa qaraǵanda táýirirek sııaqty. Aqtóbe Astanamyzdan kem bolmaýǵa tıisti», - S. Rústembekov.
Óz kezeginde Sábıt Telman qoqysty basqarý jaǵynan kemshilikteri bar ekenin, suryptaý, bólek jınaý, ony qaıta óńdeý jumystary kórinbegenin aıtty.
«Qalanyń ortalyǵy kórkeıip kele jatyr, kóptegen estetıka jaǵynan biraz qoǵamdyq alańdar paıda bolǵan. Ártúrli záýlim ǵımarattar salynǵan. Úlken qala bolǵandyqtan, kemshilikteri de bolady. Ony oblys ákimi de ashyq aıtyp otyr. Qaladaǵy kógaldandyrý deńgeıi de jaqsy», - dedi E. Abaqanov.
Jalpy esepte Aqtóbe qalasy 19 upaı aldy. Bul tizimde Astana (25 upaı), Almaty (25 upaı), Qaraǵandy (22 upaı), Qostanaı (22 upaı), Qyzylorda (20 upaı) qalalary kósh bastap tur. Al antırekord – 11 upaı jınaǵan Óskemen qalasynda.
Eske sala ketsek, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Taza Qazaqstan» bastamasy aıasynda Jibek Joly arnasynda «Taza qala» aýqymdy telejobasy kórermenge jol tartty.
Túsirilim toby Qazaqstannyń iri jáne shaǵyn qalalaryna baryp, tazalyǵy men kórki týraly áńgimeleıdi. Jýrnalıster jergilikti turǵyndarmen kezdesedi, kommýnaldyq qyzmetterdiń jumysyn kóredi, aımaqtyń ekologııalyq ómirine belsendi qatysatyn barlyq eriktilermen tanysady.
Buǵan deıin Kazinform saıtynda Shymkent, Túrkistan, Taraz, Qyzylorda, Óskemen, Semeı, Pavlodar, Almaty, Taldyqorǵan, Qonaev, Jezqazǵan, Qaraǵandy, Astana, Qostanaı, Petropavl, Kókshetaý qalalarynyń tazalyǵy jóninde reportajdar serııasy jarııalanǵan edi.
Aıta keteıik, «Taza Qazaqstan» ekologııalyq baǵdarlamasy aıasynda telegram-bot iske qosyldy. Endi kez kelgen adam tsıfrlyq júıe arqyly quzyrly organǵa ekologııalyq aryz-shaǵymyn jetkize alady. Ol úshin bottyń basty mázirinen «ótinish joldaý» optsııasyn tańdap, máseleniń mán-jaıyn tolyq sıpattap jazyp, qosymsha foto nemese vıdeo júkteý kerek. Habarlamańyz jergilikti ákimshilikke joldanady. Artynsha ótinish tirkelgeni, qaralyp jatqany nemese oryndalǵany týraly jaýap keledi. Nátıjesinde shaǵymdanýshy oryndalǵan jumysty 5 baldyq júıemen jáne kommentarıı jazý arqyly baǵalaıdy. Eger 3-ten tómen baǵa qoıylsa, másele tyńǵylyqty atqarylýy úshin ákimdikke qaıta joldanady.