Medqyzmetkerler kúni: otandyq medıtsına men farmatsevtıka, maman tapshylyǵy jáne jalaqy
Qazaqstan álemdik reıtıngte 58-orynda tur
Álem elderi densaýlyq saqtaý júıesiniń sapasy boıynsha 2022 jylǵy reıtıngini jarııalandy. Energyprom sarapshylarynyń dereginshe, 95 eldiń ishinde Qazaqstan 58-orynda tur. Qazaqstan ındeksi – 59,99. Indeks 100-ge neǵurlym jaqyn bolǵan saıyn, eldiń densaýlyq saqtaý júıesi soǵurlym sapaly. Indeksti esepteý kezinde densaýlyq saqtaý mamandarynyń bilimi, medıtsınalyq jabdyqtardyń sapasy, dárigerlerdiń biliktiligi, qyzmet kórsetý baǵasy jáne taǵy basqa faktorlar nazarǵa alynady. Reıtıngige sáıkes, Taıýan, Ońtústik Koreıa jáne Japonııanyń densaýlyq saqtaý júıesi eń úzdik dep tanyldy. Al eń nashar kórsetkish Venesýelada tirkelgen. TMD elderi arasynda Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý júıesi úzdik dep tanylǵan. Bul rette Reseı, Ýkraına jáne Ázerbaıjannyń kórsetkishteri birshama tómen.
2021 jyly densaýlyq saqtaý júıesinde ne ózgerdi
2021 jyly medıtsına salasynda birqatar ózgeris boldy. QR DSM málimetinshe, medıtsınalyq uıymdardy jaraqtandyrý sheńberinde qabyldanǵan sharalar medıtsınalyq tehnıkamen jaraqtandyrýdy 77%-ǵa deıin arttyrýǵa múmkindik berdi. Bala týý kórsetkishi 7,13%-ǵa artty. Sonymen qosa, jyly 44 joǵary tehnologııalyq medıtsınalyq qyzmet engizildi. Ótken jyly júrekke 9 503 ota jasalǵan. Ortalyq júıke júıesi aýrýlaryn radıohırýrgııalyq emdeý úshin Gamma-pyshaq ortalyǵy ashyldy. Qosymsha 4 ınsýlt ortalyǵy quryldy. Semeı qalasynda ıAdrolyq medıtsına ortalyǵy jumysyn bastady (radıoıodterapııa, PET dıagnostıka).
Onkologııalyq naýqastar úshin jasyl dáliz engizildi. Qaterli isikterdi emdeý úshin qosymsha 3 joǵary tehnologııalyq sáýlelik terapııa apparaty ornatyldy. Onkologııalyq qyzmetti damytý boıynsha qabyldanǵan sharalar qaterli isikterden bolatyn ólim-jitim kórsetkishin 6,33%-ǵa tómendetýge múmkindik berdi. Sonymen qatar, Qazaqstanda qoldanylatyn COVID-19 klınıkalyq emdeý hattamasyn Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy moıyndady. «Qaz Bio Pharm» ulttyq ortalyǵy quryldy.
Elimiz boıynsha medıtsınalyq-sanıtarııalyq alǵashqy kómek kórsetetin densaýlyq saqtaý uıymdaryna barý sany 101 199 905 qurady, bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 28,3%-ǵa artyq.
Farmatsevtıka salasynda óndiris kólemi artty
Búginde elimizde dárilik zattar, medıtsınalyq buıymdar men medıtsınalyq tehnıkanyń 96 otandyq óndirýshisi jumys isteıdi. QR Strategııalyq josparlaý jáne reformalar jónindegi agenttigi Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekterine sáıkes, 2021 jylǵy qańtar-jeltoqsan aralyǵynda otandyq óndiristegi dárilik zattar men medıtsınalyq buıymdardyń kólemi 191,6 mlrd teńge boldy. Farmatsevtıkalyq naryqtyń jalpy kólemi 820,2 mlrd teńgege jetken.
QR Densaýlyq saqtaý mınıstri Ajar Ǵınııat úkimet otyrysynda bıylǵy qańtar-sáýir aılarynda farmatsevtıkalyq ónim kólemi ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda 5%-ǵa óskenin málimdedi. Mınıstrdiń aıtýynsha, bul ósim «Hımfarm» AQ, «Nobel AFF» AQ, «Abdı Ibragım GlobalFarm» JShS, «Kelýn-Kazfarm» JShS óndiristik alańdarynda dári óndirisi kóleminiń ósýimen baılanysty boldy. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi biryńǵaı dıstrıbıýtor 37 otandyq taýar óndirýshimen 5 myńnan dárilik zattar men medıtsınalyq buıymdardy (811 dárilik zat jáne 4 196 medıtsınalyq buıym) jetkizýge 96 uzaqmerzimdi shart jasady. Onyń ishinde dárilik zattarǵa - 43, medıtsınalyq buıymdarǵa - 53 uzaqmerzimdi shart jasalǵan.
Sonymen qatar, el aýmaǵynda KVI-diń taralýyna jol bermeý maqsatynda Densaýlyq saqtaý mınıstrligi medıtsınalyq uıymdardy KVI emdeý kezinde qoldanylatyn dárilik zattarmen qamtamasyz etý jónindegi sharalar keshenin ázirledi. Osy maqsatta medıtsınalyq uıymdarda, sondaı-aq epıdemıologııalyq jaǵdaıǵa baılanysty jedel jóneltý úshin Biryńǵaı dıstrıbıýtordyń qoımalarynda dári-dármek qory quryldy. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi dári-dármekpen qamtamasyz etý máseleleri boıynsha birqatar shuǵyl shara qabyldady. Biryńǵaı dıstrıbıýtordyń qoımalarynda koronavırýs ınfektsııasynan emdeý úshin jalpy somasy 6,27 mlrd teńgege dárilik zattardyń eki aılyq qory qalyptastyryldy. Medıtsınalyq uıymdarda jalpy somasy 11 mlrd teńgege aılyq qor jasaqtalǵan.
2021 jylǵy 26 qańtarda Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Memleket basshysy barlyq densaýlyq saqtaý uıymdaryna túgendeý júrgizýdi tapsyrǵan edi. Bul oraıda bosandyrý jáne jansaqtaý qyzmetterine basa nazar aýdarý, sondaı-aq olardy medıtsınalyq jabdyqtarmen jaraqtandyrý boıynsha sharalar qabyldaý mańyzdy. Túgendeý nátıjeleri boıynsha medıtsınalyq tehnıkamen jaraqtaný deńgeıi 2022 jyldyń basynda respýblıka boıynsha orta eseppen 83% boldy. 2021 jylmen salystyrǵanda 7%-ǵa ósý baıqalady.
Medıtsına mamandaryn daıarlaý máseleleri
Koronavırýs pandemııasy medıtsına kadrlaryn daıarlaý isindegi birqatar problema bar ekenin kórsetti. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi balalardyń juqpaly aýrýlary, jalpy gıgıena, jalpy epıdemıologııa, klınıkalyq epıdemıologııa, juqpaly aýrýlar, jedel medıtsınalyq kómek, ishki aýrýlar jáne balalar aýrýlary, pýlmonologııa sııaqty pánderdegi bıologııalyq qaýipsizdik baǵyty boıynsha taqyryptardy oqytýdy kúsheıtti.
Internder men rezıdentter úshin epıdemıologııa, patogenez, klınıka, dıagnostıka, dıfferentsıaldy dıagnostıka jáne COVID-19 koronavırýs ınfektsııasyn emdeý boıynsha qosymsha semınarlar men dárister ótkizildi, olar QR DSM klınıkalyq hattamalarymen tanysyp, vebınarlarǵa qatysty. Oqytýdyń barlyq deńgeıinde pánderdiń sanıtarlyq-gıgıenalyq komponenti kúsheıtildi, sondaı-aq rezıdentýra deńgeıindegi bilim berý baǵdarlamalary ózektendirildi. «Epıdemıologııa», «Gıgıena» mamandyqtary boıynsha beıindik magıstratýra baǵdarlamalary qosymsha ázirlendi.
2021 jyl ishinde pandemııaǵa qatysty máseleler boıynsha 60 myńnan astam medıtsına qyzmetkerleri úshin qysqa merzimdi kýrstar ótkizildi. Respýblıkalyq bıýdjet aıasynda búginde 15 myńnan astam medıtsına qyzmetkeri oqytyldy, olardyń ishinde 8 myńnan astamy ınfektsııalyq aýrýlar epıdemıologııasy jáne bıoqaýipsizdik, ınfektsııalyq emes aýrýlardyń profılaktıkasy jáne tıimdi emdeý kýrstary boıynsha oqytylǵan.
Dárigerdiń ortasha jalaqysy 400 myńnan asty
Memleket basshysynyń 2020 jylǵy 1 qyrkúıektegi Qazaqstan halqyna tapsyrmasyn jańa jaǵdaıda oryndaý maqsatynda: dárigerler men orta medıtsınalyq qyzmetkerlerdiń jalaqysyn kezeń-kezeńimen arttyrý júrgizilip jatyr. Máselen, 74 myńnan astam dárigerdiń jalaqysy ósti, qamtý - 100%. Dárigerdiń ortasha jalaqysy 2020 jyly 189,3 myń teńgeni qurady, 246,1 myń teńgege deıin nemese 30%-ǵa ósti. 2021 jyly 320 myń teńgege deıin nemese 30%-ǵa ósti. 2022 jyly ósim 415,9 myń teńge nemese 30% boldy.
Joǵaryda kórsetilgen is-sharalardy iske asyrý úshin «Azamattyq qyzmetshilerge, memlekettik bıýdjet qarajaty esebinen ustalatyn uıymdardyń qyzmetkerlerine, qazynalyq kásiporyndardyń qyzmetkerlerine eńbekaqy tóleý júıesi týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2015 jylǵy 31 jeltoqsandaǵy №1193 qaýlysyna tıisti tolyqtyrýlar engizildi. Qazirgi tańda 2023 jylǵa qaraı dárigerdiń ortasha jalaqysyn 531 myń teńgege deıin, orta medıtsına qyzmetkeriniń jalaqysyn 249 myń teńgege deıin arttyrý josparlanyp jatyr.
Qazaqstan koronavırýspen qalaı kúresti
Osydan eki jyl buryn koronavırýs indeti alǵash tirkelip, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy tarapynan 2020 jyldyń naýryz aıynda pandemııa jarııalanǵan edi. Qaýipti indettiń alǵashqy jylynda álemde 118 mıllıonnan astam adam indetke shaldyqqan bolsa, búginde olardyń sany 540 mıllıonnan asyp jyǵyldy. Osy oraıda, elimizdiń densaýlyq saqtaý júıesine koronavırýs ınfektsııasymen aýyrǵandar sanynyń kóp bolýyna baılanysty úlken júkteme tústi. Alaıda, qazirgi tańda barlyq óńirde epıdemıologııalyq jaǵdaı turaqtanyp, naýqastardyń 98%-dan astamy saýyǵyp shyqty. Qazaqstanda koronavırýspen kúreske 17 myńnan astam dáriger atsalysty. Arasynda qyzmet barysynda indet juqtyryp, qaıtys bolǵan dárigerler de bar. Resmı derekke súıensek, respýblıka kólemi boıynsha 224 medqyzmetker qaıtys bolǵan. Úkimet medıtsına qyzmetkerleriniń týystaryna ótemaqy retinde árqaısyna 10 mln teńgeden ótemaqy berilgenin málimdedi.
Bıylǵy 24 qańtarda Vedomstvoaralyq komıssııanyń otyrysynda karantındik sharalardy jeńildetý tásilderi qaralyp, maquldandy. Qazir elimizde barlyq shekteý sharalary alynǵan. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetteri boıynsha sońǵy aptada búkil álemde aýrý 12%-ǵa tómendedi, biraq aýrýdyń ósýi Amerıka jáne Afrıka óńirlerinde baıqalady. QR densaýlyq saqtaý mınıstri Ajar Ǵınııat mamyr aıynda ótken Ortalyq kommýnıkatsııalar baspasóz máslıhatynda aıtqan málimeti boıynsha, 2022 jyly 3,6 mln doza vaktsına (Spýtnık Laıt vaktsınasynyń 150 myń dozasy, Sınofarm vaktsınasynyń 2 mln dozasy, QazCovid-in (QazVac) vaktsınasynyń 1,5 mln dozasy satyp alynǵan.
Densaýlyq saqtaý salasyna qatysty qabyldanǵan zańdar
2021 jyly (https://kaz.inform.kz/news/biyl-densaulyk-saktau-salasyna-katysty-3-zan-kabyldanady-ministr_a3905312) Densaýlyq saqtaý mınıstrligi alǵash ret «Qazaqstan Respýblıkasynyń bıologııalyq qaýipsizdigi týraly» jáne «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine bıologııalyq qaýipsizdik máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańdardyń jobalaryn ázirledi. Negizgi zań jobasy 8 taraýdan jáne 32 baptan turady, ilespe zań jobasy 3 kodeks pen 10 zańdy qosa alǵanda, 13 zańnamalyq aktige ózgerister engizedi. Zań jobalarynyń negizgi maqsaty – bıoqaýipterdi anyqtaý, aldyn alý jáne aldyn alý júıesiniń quqyqtyq negizderin qurý. Zań jobasynda negizgi bıoqaýipter: asa qaýipti ınfektsııalardyń tabıǵı oshaqtary, halyq pen janýarlardyń kóshi-qony nátıjesinde qaýipti ınfektsııalardyń ákelinýi, taýarlardyń aınalysy, PBA-nyń rettelmeıtin aınalysy, tótenshe jaǵdaılar nátıjesinde joǵary qaýiptilik kózderine áser etý jáne bıoqaýipsizdik salasynda bilikti kadrlardyń tapshylyǵy belgilengen.
Qoryta kele, elimizde densaýlyq saqtaý salasy qarqyndy damyp jatyr. Halyqtyń qalyń tobyna, onyń ishinde aýyl turǵyndaryna qoljetimdi jáne jedel alǵashqy medıtsınalyq kómekti uıymdastyrý tásilderi qaıta qaralýda. Joǵary tehnologııalyq kómek kórsetý kólemi ósip, jańa perınataldyq ortalyqtar salynyp jatyr. Eń mańyzdysy sońǵy jyldary elimizde ómir súrý uzaqtyǵy jáne týý kórsetkishiniń deńgeıi ósti.
Venera Jolamanqyzy