Maımyl sheshegi Eýropaǵa jetti: Qazaqstan men álemde qandaı is-qımyldar jasaldy
Seısenbi kúni Afrıkanyń aýrýlardy baqylaý jáne aldyn alý ortalyqtary Kongoda maımyl shesheginiń juqpaly shtamynyń jyldam taralýyna baılanysty kontınentte densaýlyq saqtaý salasyndaǵy tótenshe jaǵdaı jarııalady. Vırýs kórshi elderge taraı bastady.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń bas dırektory Tedros Adhanom Gebreıesýs álem elderin qaýipke erekshe nazar aýdarýǵa jáne ınfektsııanyń odan ári taralýyna jol bermeý úshin qajet sharalardy qabyldaýǵa shaqyrdy. Qazirgi kezdegi basty maqsat – Afrıkada vırýstyń taralýyna tosqaýyl qoıý jáne onyń álemniń basqa bólikterine taralýyna jol bermeý.
Maımyl sheshegi qaıdan shyqty ?
Maımyl sheshegi vırýsynan týyndaıtyn bul aýrý alǵash ret 1958 jyly Danııada zerthanalyq maımyldar arasynda tabylǵan. Vırýstyń adamǵa juǵýynyń alǵashqy jaǵdaıy 1970 jyly Kongo Demokratııalyq Respýblıkasynda tirkelgen.
M-pox-tyń klınıkalyq sımptomdaryna toqtalsaq, adamnyń betinde, qolynda, aıaǵynda jáne jynys múshelerinde bórtpe paıda bolady. Patsıentterdiń kópshiligi eki-tórt apta ishinde saýyǵady, biraq aýyr asqynýlar bolýy múmkin. Sonyń ishinde bakterııalyq teri ınfektsııalary, pnevmonııa, mıdyń qabynýy (entsefalıt), sepsıs jáne tipti ólim jaǵdaıy bolýy yqtımal. Immýndyq júıesi álsiregen adamdar, balalar men júkti áıelderdiń vırýsqa tótep berýi qıyndaıdy.
Negizinen denede vırýs týdyrǵan bórtpelerge qol tıgizý, osy bórtpelermen lastanǵan kıimderdi, tósek-oryndardy, súlgilerdi jáne sol sııaqty zattardy paıdalaný - aýrýdyń taralýyna sebep bolady.
Іndettiń álemde taralýy qaýpi
Maımyl shesheginiń taralýy negizinen Ortalyq jáne Batys Afrıkamen shektelip keldi. Biraq 2022 jyldyń mamyrynda Eýropa men Soltústik Amerıkada da tirkeldi. 2023 jyly aýrý oshaqtary azaıǵanyna qaramastan, vırýstyń taralýy jalǵasyp keledi. Afrıkanyń aýrýlardy baqylaý jáne aldyn alý ortalyqtarynyń málimetterine qaraǵanda, ótken aptada ǵana Afrıkada maımyl shesheginiń 2000-nan astam jańa jaǵdaıy tirkeldi.
Afrıkadan tys jańa ári neǵurlym juqpaly m-pox shtamynyń birinshi jaǵdaıy Shvetsııada tirkeldi. Naýqas Afrıkaǵa barǵan saparynan keıin juqtyrǵan, sebebi bul óńirde indet órship turǵan. Shved bıligi naýqastyń qajet em-dom alǵanyn jáne baqylaýda turǵanyn rastady. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy halyqaralyq saparlardy eskere otyryp, vırýstyń Afrıkadan tys jerde odan ári taralý qaýpi joǵary ekenin eskertti.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimeti boıynsha, 2022 jyldyń qańtarynan 2024 jyldyń maýsymyna deıin 116 elde maımyl shesheginiń 99 myńnan astam rastalǵan jaǵdaıy tirkelip, 208 adam qaıtys bolǵan. Osy ýaqyt aralyǵyndaǵy aýrý eń kóp tirkelgen elderdiń úshtigine AQSh, Brazılııa jáne Ispanııa kirdi.
Sońǵy málimetter m-pox vırýsynyń búkil álemde taralýy jalǵasyp jatqanyn kórsetti. 2024 jyldyń maýsymynda 934 jańa zerthanalyq rastalǵan jaǵdaı jáne 4 ólim tirkeldi. Afrıkada - 567, Amerıkada - 175, Eýropada - 100, Batys Tynyq muhıt aımaǵynda - 81 jáne Ońtústik Shyǵys Azııada 11 jaǵdaı anyqtaldy.
QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi men álemdegi mamandardyń usynystary
QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi shetelge shyǵýdy josparlap otyrǵan azamattarǵa tıisti nusqaýlyq daıyndady. Mınıstrlik aýrý juqtyrǵan adamdarǵa jáne vırýsty tasymaldaýy múmkin egeýquıryqtar, tıinder jáne maımyldarǵa jaqyndamaýǵa keńes berdi. Sondaı-aq ańdarǵa kútim jasaıtyn oryndarda qorǵanys quraldaryn paıdalaný jáne gıgıenalyq sharalardy saqtaý, onyń ishinde qoldy jıi jýyp, dezınfektsııalaý mańyzdy.
Qazirgi kezde Qazaqstanda m-pox aýrýy tirkelgen joq. Sonymen qatar, ınfektsııanyń taralýyn boldyrmaý úshin elde kúsheıtilgen profılaktıkalyq sharalar, ıaǵnı memlekettik shekaradaǵy sanıtarlyq baqylaý jáne qaýipti aımaqtardan keletin jolaýshylarǵa qatysty monıtorıng júrgizý eskerilgen.
Qytaıdyń keden organdary vırýstyń taralýyna jol bermeý úshin shekaralyq baqylaýdy kúsheıtti. Maımyl sheshegi rastalǵan elderde jáne óńirlerde bolǵan adamdar atalǵan indet belgileri anyqtalǵan jaǵdaıda, mindetti túrde habarlaýy tıis.
Bul rette, indet juqtyrǵan adamdar otyrǵan kólikter men olar tasymaldaǵan júk sanıtarlyq óńdeýden ótýi tıis. Sondyqtan 15 tamyzda kúshine engen is-sharalar alty aı boıy jalǵasady.
Eýropada vırýs juqtyrǵan naýqastardyń syrttan kelýi saldarynan aýrý taralyp ketýi múmkin dep sanaıdy. Degenmen, Eýropanyń aýrýlardyń aldyn alý jáne baqylaý ortalyǵy naýqastar tez anyqtalyp, em-dom qabyldasa, onda indettiń taralý qaýpi bolmaıtynyn málimdedi.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy jáne basqa da halyqaralyq uıymdar ınfektsııanyń odan ári taralýyn boldyrmaý baǵytynda belsendi jumys atqaryp jatyr. Atap aıtqanda, balalar, júkti áıelder jáne ımmýndyq júıesi álsiregen adamdarǵa, ıaǵnı eń osal toptardy qorǵaýǵa basa nazar aýdaryp otyr.