Matematıka árbir jastyń bilimin jetildirýine oń yqpal etedi – ustaz
Kazinform tilshisi dúnıejúzilik bilim báıgesinde júldegerler qatarynan kóringen qyzylordalyq ustazdy áńgimege tartqan edi.
- Aldymen ózińizdi bilim báıgesinde júldegerler qatarynan kórinýińmen quttyqtaımyn. Halyqaralyq baıqaýǵa qashannan beri qatysyp júrsiz ?
- Matematıkanyń naqty ǵylymdar salasynda alatyn orny orasan zor. Ony ǵylymdardyń irgetasy dep baǵalaıdy. Ǵylymnyń bul salasy fızıka, hımııa, bıologııany damytýǵa jol ashady. Matematıka kez kelgen ǵylym salasyna jan bitirip, boıyna qan júgirtedi.
Ótken jyly atalǵan baıqaýda birinshi oryn alǵan edim. Bıyl ekinshi oryn buıyrdy. Sondaı-aq, men byltyr A.Jumadildaev atyndaǵy halyqaralyq baıqaýda ekinshi oryn alǵan edim. Odan basqa kóptegen olımpıadalarda aldyńǵy oryndardan kórindim.
Matematıkalyq esepteýlerdiń arqasynda qazir tehnologııa qaryshtap damyp keledi. Adamdar qaýipsiz úıler salyp, ǵaryshty zertteýge múmkindik aldy. Ol adamnyń jalpylaý, analız jasaý, zańdylyqtardy anyqtaý, tez oılaý, sheshim qabyldaý, josparlaý, abstrakty oılaý qabiletteri jáne logıkasy, ıntellektin damytady.
Matematıkanyń shyǵý tegi jáne damý barysy uzaq merzimge sozyldy. Arıfmetıkanyń ózi derbes ǵylym retinde biritindep qalyptasty. Onyń negizgi suǵymy óte ertede paıda boldy. Geometrııanyń bastapqy qarapaıym uǵymdary tabıǵatty baqylaý, tikeleı praktıkalyq ólsheý tájirıbesinen alynǵan. Oǵan baılanysty bastapqy maǵlumatt barlyq halyqta bar.
Jalpy, matematıkanyń damýy erte kezden bastalady. Ol bizdiń zamanymyzdan burynǵy 7-6 ǵasyrlarǵa deıin sozyldy. Ol ýaqytta matematıka adamzat praktıkasy men tájirıbesine tikeleı táýeldi edi. Nátıjesinde sol dúnıelerden qorytylǵan erejeler jınaǵynan turdy. Kelesi satysy matematıkanyń óz aldyna derbes teorııalyq ǵylym bolyp týý, qalyptasý kezeńin qamtıdy. Onda arıfmetıka, geometrııa, algebra, trıgonometrııa aıryqsha teorııalyq pán bolyp qalyptasty.
Ǵalymdar atalǵan ýaqytta turaqty shamalar matematıkasynyń, keıde elementar matematıka kezeńi dep baǵalaıdy. Ol eki myń jylǵa jýyq merzimge sozylyp, shamamen HІІ ǵasyrda aıaqtaldy. Aınymaly shamalar matematıkasy nemese joǵary matematıkanyń týý, qalyptasý kezeńin onyń kelesi satysy retinde sanalady. Bul HІІ ǵasyrda bastalyp, ІH ǵasyrdyń ekinshi jartysyna deıin sozyldy. Jıyndar teorııasyna baılanysty analızdiń, geometrııanyń jáne algebranyń jańa sapadaǵy salalary shyqqannan keıin, matematıkanyń negizgi máselelerin jalpy qarastyrý kezeńin tórtinshi kezeńge jatqyzýǵa bolady.
- Matematıka salasyna qyzyǵýshylyǵyń qalaı oıandy ?
- Anam matematıka pániniń muǵalimi, óte shyǵarmashyl adam. Úıimizde eki qabyrǵaǵa salynǵan sóreler kitapqa toly. Olardyń arasynda matematıkaǵa baılanysty kitaptar óte kóp. Alǵashqyda atalǵan kitaptardyń sýretin qaraıtyn edim. Keıinnen ishindegi esepterin shyǵara bastadym. Synypta aldyńǵy qatardan kórindim. Osylaısha matematıka meni ózine baýrap alyp ketti. Jańa aıtqanymdaı, matematıka hımııa, fızıka sekildi jaratylystaný pánderine áserin tıgizedi. Odan qaldy qazaq tili pánine de áseri bar dep oılaımyn. Máselen, sózdiń, sóılemniń qurylymy, fonetıkalyq taldaýlar sekildi talaptarǵa áseri bar. ıAǵnı, matematıkany barlyq jerde qoldanýǵa bolady, onyń paıdasy kóp. Meniń matematıkany tereń bilýime anam men ustazdarym áser etti.
- Qazirgi oqýshylar tarapynan matematıkaǵa qyzyǵýshylyq qandaı ?
- Oǵan bir jaqty baǵa berýge bolmaıdy. Qazir kóptegen halyqaralyq baıqaýlarda top jaryp júrgen qazaqstandyq órender az emes. Olardyń qabilet deńgeıi álemde joǵary baǵalanyp jatady. Jalpy, matematıka árbir jastyń bilimin jetildirýine oń yqpalyn tıgizedi degen oıdamyn. Degenmen keıbir oqýshylar oǵan qyzyǵa bermeıtinin jasyra almaımyz. Men ózim sabaqty bastar aldynda oǵan erekshe qurmetpen qaraımyn. Oǵan ózimniń qyzyǵýshylyǵym zor. Aıta ketsem, adam bilmeıtininen qorqady, sondyqtan ony jek kóredi. Sol sebepti oqýshylarǵa eseptiń ońaı ekenin, qolynan keletinin, ómirdegi qoldanysyn kórsetý arqyly qyzyqtyrýǵa tyrysaamyn.
- Álemde matematıkadan qaı elder alda keledi ?
- Jer sharynda qyzyqty qanshama ǵylym salasy bar. Oǵan qatysty qyzyqty boljamdar, derekter aıtylady. Solardyń arasynda matematıka salasy erte ǵasyrdan beri adamzat balasymen birge jasap keledi. Osy maqsatta qanshama ataqty ǵalymdar jemisti eńbek etti.
Ony bilý úshin ǵylym, tehnologııa damyǵan elderdi bilý kerek. Meniń oıymsha, matematıkasy damyǵan el órkenıet shyńyna shyǵa alady. Olardyń qatarynda Qytaı, Sıngapýr, Ońtústik Koreıa, Reseı, AQSh sekildi aldyńǵy qatarly memleketter bar.
- Sóz sońynda óziń jaıly aıta ketseńiz.
- Men 1995 jyly 22 qarashada Túrkistan qalasynda dúnıege keldim. Mektepti Jańaqorǵan aýdanyna qarasty Keńes aýylyndaǵy №239 orta mektebinde bitirdim. Astana qalasy L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde bilim aldym. Pedagogıka salasynda 6 jyldan beri qyzmet atqaryp kelemin.
- Áńgimeńe raqmet.
Eske salsaq, budan buryn qyzylordalyq ustaz Muhtar Talǵatuly mektep oqýshylary men muǵalimderge arnap jasaǵan matematıkalyq saıt jasap shyǵardy. Ol qazir kópshilik arasynda úlken suranysqa ıe bolyp otyr.