Máskeý arhıvinen Jahansha Dosmuhamedovtiń dıplomdyq jumysy tabyldy
- Muhtar Seıthanuly, Jahansha Dosmuhamedovtiń dıplomdyq jumysy qalaı tabyldy, osy jóninde tolyǵyraq baıandap berseńiz?
- Aldymen aıtqym keletini, men úshin 2022 jyl jemisti boldy. Halyqaralyq «Bolashaq» stıpendııasyna qol jetkizip, Máskeýde M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetinde ǵylymı taǵylymdamadan óttim. Tarıhshy qaýym úshin orys jeri tarıhtyń qaınar kózi ekeni ras. Ol jaqta qazaqtyń mańdaıyna syımaǵan nebir asyldar men zııalylar oqyǵan kezeńniń kómeski estelikteri men halyq taǵdyrynyń aqtańdaq jyldaryna qatysty arhıv qujattarynyń izine túsý ultjandy tarıhshylardyń asqaq armany desem, artyq aıtpaımyn. Men de dál sol armannyń jeteginde «Máskeý, meni kút» dep jolǵa shyqqan edim.
Jumys josparym kestege sáıkes júrip jatty. Túrli oılardyń jeteginde júrip, keshegi Alash arystarynyń jańa qyrlary men qaldyrǵan murasynyń izderin muraǵattan izdep, kúnderim jyljı berdi. Máskeý arhıvterinde izdenisterimniń nátıjesinde asa qundy dep baǵalanatyn, tarıhshy retindegi eńbek jolymnyń jetistikteriniń biregeıi retinde sezindirgen óte mańyzdy qujatqa tap boldym. Tabylǵan qujattardyń eń qundysy qazaqtyń zııaly azamaty Jahansha Dosmuhamedovtiń «Qazaqtyń ádet zańynyń negizgi uıǵarymdary jáne olardy júzege asyrýshy organ retindegi halyq soty» taqyrybynda 1910 jyly jazǵan dıplomdyq jumysy edi.
- Qujat qashan tabylyp edi?
- 2022 jyldyń jeltoqsan aıynda. Muny elge endi jetkizip otyrǵanymnyń sebebin aıtaıyn. Óıtkeni buryn esh jerde jarııalanbaǵanyn anyqtaý úshin birshama ýaqyt ketti.
Jahansha Dosmuhamedov – Otan tarıhynda óz ornyn ala almaı kelip, egemen el bolyp tarıhymyzdy túgendeı túskende, halqymen qaıta qaýyshqan tulǵalarymyzdyń biri. Onyń ómiri men qoǵamdyq-saıası qyzmeti, shyǵarmashylyǵy ult bolashaǵyna jol kórsetip, halqynyń damyǵan órkenıetti el bolýyna arnalǵan. Ultynyń múddesi úshin aıanbaı qyzmet etip, sol jolda qurban bolsa da, uzaq jyl boıy halqyna beımálim bolyp kelgen tulǵanyń ómiri men qoǵamdyq-saıası qyzmetin tarıhı turǵydan zertteı túsý búgingi qoǵam úshin asa qajet. Búginge deıin Jahansha Dosmuhamedovtiń ómiri men qyzmetine qatysty kóptegen ǵylymı maqala jarııalandy, arnaıy zertteýler júrgizildi. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda arhıvtegi qupııa qorlardyń ashylmaýyna baılanysty oǵan qatysty ártúrli tarıhı derekter negizsiz kórsetilip keldi.
- Ómirbaıanyn da keltire ketken artyq bolmas?
- Iá, Jahansha Dosmuhamedov 1887 jyly qazirgi Batys Qazaqstan oblysynda (Oral ýezi, Jympıty) dúnıege kelgen. Ol aldymen Oral áskerı realdyq ýchılışesinde oqyǵan. Sodan Máskeý ýnıversıtetine túsip, 1910 jyly zańger mamandyǵyn alyp shyǵady. 1914 jyly Tom okrýgtik sotynda prokýrordyń orynbasary qyzmetin atqarǵan. Jahansha 1917-1919 jyldardaǵy saıası oqıǵalardyń bel ortasynda júrip, erekshe kózge túsedi. Búkilreseılik musylmandar keńesi tóraǵasynyń orynbasary, Ýaqytsha úkimettiń Búkilreseılik Quryltaı jınalysy týraly zań jobasyn daıyndaıtyn Memlekettik keńestiń múshesi bolǵan. Oblystyq jáne jalpy qazaq sezderine qatysqan. Alashorda úkimetiniń quramyna saılanǵan. 1918 jyldyń kókteminde qurylyp, kúzinde taratylǵan «Ýaqytsha Oıyl ýálaıatyn» jáne onyń ornyna qurylǵan Alash avtonomııasynyń batys bólimshesin basqarǵan. Bolshevıkterdiń kósemderi V.Lenınmen jáne I.Stalınmen qazaq avtonomııasy týraly kelissózder júrgizgen. Sondaı-aq Reseıdiń «Qylmystyq kodeksin» «Jaýyzdyq nızamnamasy» dep qazaqshaǵa aýdarǵan, ol 1 myń danamen taralǵan. Keńestik bıliktiń alǵashqy jyldarynda Tashkent, Qyzylorda, Almaty qalalarynda ártúrli qyzmet atqarǵan. 1930 jyly Máskeýge aýysady. Sol jyldan bastap oǵan túrli saıası aıyptar taǵylady. 1932 jyly Voronejge 5 jylǵa jer aýdarylady, sodan soń qaıta tutqyndalyp, 1938 jyldyń 3 tamyzynda atylǵan. Tek stalınızm joıylǵannan keıin 1958 jyldyń 28 aqpanynda aqtalady.
Belgili tarıhshy-ǵalym Mámbet Qoıgeldıevtiń jazǵanyndaı, J.Dosmuhamedov Oral áskerı realdyq ýşılışesin bitirgen tarıhı kezeńde «... otarshyl ákimshilik reseılik oqý oryndarynan birli-jarym oryndy qazaq jastaryna da berýge májbúr bolǵan. Mundaı sharaǵa olar jyl ótken saıyn óse túsken basqarý júıesiniń ulttyq kadrlarǵa muqtajyn qanaǵattandyrý úshin bardy. Osy maqsatta general-gýbernatorlyqtar keńsesi janynan qazaq stýdentterine jylyna 3-4 stıpendııa belgilenip otyrdy. Mine, osy belgilengen qarjyǵa súıenip, qazaq jastary Máskeý, Peterbýrg, Qazan, Orynbor, Omby, Varshava sııaqty qalalarda túrli mamandyqtar boıynsha bilim aldy». Osyndaı stıpendııa negizinde Máskeý aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynda Teli Jamanmurynov, Musa Seıdalın, Satylǵan Sabataev, Máskeý kommertsııalyq ınstıtýtynda Názir Tórequlov, Hasen Bekentaev, Lazarev shyǵys tilderi ınstıtýtynda Nuh-ǵalym Ramazanov, Máskeý ımperatorlyq ýnıversıtetinde – qazirgi M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetinde Dáýletshe Kúsepqalıev, Jahansha Dosmuhamedov, Halel Ǵabbasov, Muqysh Boshtaev (keıinnen Peterbýrg polıtehnıkalyq ınstıtýtyna aýysqan), Máskeý joǵary qyzdar kýrsynda qazaqtyń tuńǵysh dáriger qyzdarynyń biri Aqqaǵaz Dosjanovanyń oqyǵandyǵy arhıv qujattary negizinde anyqtaldy. Sonymen qatar Satylǵan Sabataev pen Teli Jamanmurynov buǵan deıin Máskeýdegi Lazarev shyǵys tilderi ınstıtýtyn bitirgen. Tulǵa dárejesine kóterilgen bul azamattardyń qoǵamdyq saıası qyzmettermen qatar, qazaq halqynyń mádenıeti, tarıhy, ádebıeti, ǵylymy úshin jasaǵan eren eńbekteriniń negizi sol ózderi oqyǵan ýnıversıtette qalanady.
- Endi Jahanshanyń dıplomdyq jumysy jóninde aıtsaq?
- Jahansha Dosmuhamedov 1910 jyly Imperatorlyq Máskeý ýnıversıteti zań fakýltetin bitirý kezinde «Qazaqtyń ádet zańynyń negizgi uıǵarymdary jáne olardy júzege asyrýshy organ retindegi halyq soty» (Kandıdatskaıa rabota stýdenta ıýrıdıcheskogo fakýlteta Imperatorskogo Moskovskogo Ýnıversıteta Djanshı Dosmýhamedovıcha Dosmýhamedova. Osnovnye postanovlenııa kırgız-kazahskogo obychnogo prava ı narodnyı sýd, kak organ ıh prımenenııa) dep atalatyn stýdenttiń kandıdattyq ǵylymı jumysyn orys tilinde jazady. Mundaı jumysty jazý sol kezeńdegi joǵary oqý ornynyń erejesine sáıkes tek oqý úlgerimi joǵary jáne emtıhan nátıjelerin úzdik aıaqtaǵan stýdentterge ǵana ruqsat etiletin bolǵan.
J.Dosmuhamedov atalǵan eńbektiń kirispesinde «Aqmola, Torǵaı jáne Oral oblystaryndaǵy qyrǵyz sharýashylyǵyn zertteý boıynsha Kóshi-qon basqarmasy (pereselendik) ekspedıtsııasynyń quramynda statıst retinde úsh jyl qyzmet ete júrip, qazynalyq jumystan bos ýaqytymdy qyrǵyzdardyń (qazaqtardyń) quqyqtyq bolmysyn zertteýge arnadym jáne jetkilikti materıaldar jınaqtaǵan soń barlyǵyn biriktirip qazaqtardyń kúndelikti quqyqtarynyń jınaǵyn shyǵarýdy oıladym» dep jazady. Sondaı-aq, ekspedıtsııa jumystarynan tys ýaqytta joǵaryda atalǵan oblys qazaqtary arasyndaǵy aqsaqaldardan aýyzsha suhbattasý arqyly qazaq quqyqtyq ádet-ǵuryptaryn, zańdyq normalary men erjelerin jınaqtaıdy. Kandıdattyq jumysta qarastyrylǵan máseleniń J.Dosmuhamedov ómir súrgen kezeń úshin ǵana emes, avtordyń óz tilimen aıtqanda, «jalpy quqyqtyq damý» úshin de qundylyǵy joǵary. Sonymen qatar zertteý jumysynda patshalyq saıasat yqpalyndaǵy qazaq halqy úshin ustanyp otyrǵan quqyqtyq erejeleriniń kemshilikterin synı turǵydan qarastyryp, qazaq quqyqtyq erejelerimen salystyra otyryp ashyp kórsetedi.
J.Dosmuhamedov óziniń zertteýinde qazaq halqynyń «qarapaıym quqyqtary týraly jeke jınaq shyǵarýǵa materıaldarym jetkiliksiz, sondyqtan osy kishkentaı dıplomdyq jumysymda qyrǵyz-qazaq halqynyń quqyqtyq kózqaras negizderin jáne qarapaıym quqyqtardy qoldanýshy organ retinde halyqtyq sottyń sıpattamasyn baıandaýmen shektelemin. Qarapaıym quqyqtardyń jınaǵyn qurastyrý – meniń armanym, bolashaqta oqýdy bitirip, halqyma jaqyn júrgenimde jınaq shyǵarýdy júzege asyramyn dep úmittenemin» degen joldar arqyly dıplomdyq jumysty jazý maqsatynyń birin ashyp kórsetedi.
Halyqtyń kúndelikti qoldanysynan qalyp bara jatqan ádet zańdaryn, quqyqtyq erejelerdi qaıta qalpyna keltirý, halyqtyń tarıhı sanasyn oıatyp jańǵyrtý maqsatynda J.Dosmuhamedov Máskeýdegi oqýyn aıaqtaǵan soń, 1911 jyly Oral qalasynda statıst qyzmetin atqara júrip, dıplomdyq jumysynyń alǵashqy 13 betin óńdeı otyryp, jergilikti «Ýralskıı lıstok» gazetiniń 1911 jylǵy 10, 13, 20 qańtardaǵy №9, 14, 20 sandarynda «Qyrǵyz qarapaıym quqyqtary men halyq soty týraly birer sóz» (Dosmehamedov J., «Neskolko slov o kırgızskom prave ı narodnom sýde» // «Ýralskıı lıstok». 1914, №9, 14, 20.) degen ataýmen bastyryp shyǵarady. Bul rette J.Dosmuhamedovtyń Oral qalasynan qýǵyndalýy da osy maqalaǵa baılanysty bolǵanyn elimizdegi tarıhshylar naqty dáleldermen keltirip jazyp júrgenin aıta ketýimiz kerek.
«Ýralskıı lıstok» gazetinde shyqqan atalǵan dıplomdyq jumystan alynǵan maqalanyń qundylyǵyn zertteýshi ǵalym Dámetken Súleımenova «J.Dosmuhamedov qazaq halqynyń ótken tarıhynda memlekettik basqarý júıesi bolǵan, onyń dáleli Táýke hannyń «Jeti jarǵysy» degen pikirde boldy» dep, aıryqsha baǵalaıdy.
- Atalǵan dıplomdyq jumystyń mańyzdylyǵy qandaı, osyǵan da toqtala ketseńiz?
- «Qazaqtyń ádet zańynyń negizgi uıǵarymdary jáne olardy júzege asyrýshy organ retindegi halyq soty» taqyrybynda jazylǵan dıplomdyq jumys búgingi magıstrlik dıssertatsııa jumysynyń salmaǵymen para-par deýge bolady. Sonymen qatar, jańadan tabylǵan dıplomdyq jumys buryn esh jerde jarııalanbaǵan jáne qazaq memlekettiligi men onyń quqyqtyq negizderi, ádet-ǵurpy turǵysynan tarıhı qundy derekkóz deýge bolady.
Dıplomdyq jumystyń syrtqy muqabasynda J.Dosmuhamedovtyń ǵylymı jetekshisiniń, quqyqtaný professory A.D. (tegi oqylýǵa kelmeıdi) «Tolyq qanaǵattanarlyq» dep baǵalap, tusyna qalammen qol qoıǵany berilgen. Jalpy alǵanda, 35 betten turatyn ǵylymı jumys mynadaı bólimderden turady: І. Kúndelikti quqyqtardyń máni jáne ishinara jat halyqtardyń quqyqtary týraly; ІІ. Qyrǵyz-qazaq kúndelikti quqyqtarynyń sıpattamasy, qyrǵyzdardyń quqyqtyq damýyna ártúrli syrtqy yqpaldar; ІІІ. Halyqtyq krımınalıstıka jáne azamattyq quqyqtyq qatynastar salasyndaǵy qyrǵyz kúndelikti quqyqtarynyń keıbir erejeleri; IV. Tarıhtaǵy halyqtyq sot; V. «Dalalyq ereje» boıynsha halyqtyq sotty uıymdastyrý. Qorytyndy» Qorytyndy bólimi múmkindiginshe halyqtyq sotty saqtaý men qaıta jańǵyrtý máselelerine arnalǵan.
J.Dosmuhamedovtiń kandıdattyq jumysynda qarastyrylǵan qazaqtar arasyndaǵy quqyqtyq erejeler men bıler soty máselesi dál osy kezeńde orys zertteýshileri asa qyzyǵýshylyq tanytqan máselelerdiń biri edi. Ǵylymı jumysta qazaqtardyń kúndelikti quqyqtyq máselesi boıynsha jazylǵan I.Krafttyń («Sýdebnaıa chast v Týrkestanskom krae»), A.Dobromyslovtyń («Sýd ý kırgız Týrkestanskoı oblastı v XVIII ı XIX vekah»), L.Slovohotovtyń («Narodnyı sýd obychnogo prava kırgız Maloı Ordy») kólemdi tarıhı eńbekteri men jýrnaldarda jarııalanǵan A.Harýzınniń, N.Maksomovtyń, NDıngelshtedtiń, A.Zýevtyń jáne taǵy da basqalardyń maqalalary, sondaı-aq D.Samokvasovtyń «Sbornık obychnogo prava sıbırskıh ınorodtsev», Gýrlıandtiń «Stepnoe zakonodatelstvo s drevnıh vremen po XVII stoletııa» dep atalatyn zertteý eńbekteri naqty atalyp kórsetiledi. Degenmen, J.Dosmuhamedov atalǵan zertteýlerdiń «kópshiligi alǵashqy tań qalý nátıjesinde jazylǵan, baǵalaý barysynda sýbektıvtilikke kóbirek oryn bergen, bul jaǵdaı olarǵa mańyzdy ǵylymı jumys sıpatynan qaraǵanda avantıýrızm sıpatyn beredi, sondyqtan bul jumystardaǵy neniń qara ekendigin naǵyz qazaq turmys tirshiligin biletin ǵalymdar ǵana» jaza alady degen tujyrym jasaıdy.
J.Dosmuhamedovtiń patshalyq bıliktiń qazaq halqy saıası sana-seziminiń qalyptasyp, onyń saıası kúreske ulasýyna barynsha kedergi keltirip otyrǵanyn osy stýdenttik jyldarynda túsingendigin ańǵarýǵa bolady. Sondyqtan ol óz eńbeginde quqyq máselesi boıynsha tereńirek zerttep, ǵylymı jáne kópshilik qaýym úshin qazaqtar arasyndaǵy qarapaıym quqyqtyq qatynastardyń gýmandylyǵyn, tikeleı adam mártebesin joǵary ustaýyn jáne kelisimdilikke baǵyttalǵanyn shynaıy kórsetýmen qatar, qazaq memlekettiliginiń quqyqtyq negizderi bolǵanyn, mádenıetiniń joǵarylyǵyn, sol kezeńdegi halyq arasyndaǵy orys saıasatynyń ozbyrlyqtaryn, erejelerindegi kemshilikterdi kórsetýge talpynys jasady.
Sondaı-aq eńbekte Muhamedjan Tynyshpaevtyń «Ólim nemese ómir ...» (Smert ılı jızn...) dep atalatyn maqalasyna silteme beredi. M.Tynyshpaevtyń bul maqalasy Sankt-Peterbýrg qalasynda shyǵatyn «Rassvet» gazetinde jarııalanǵan. Osy siltemede berilgen M.Tynyshpaevtyń maqalasy Jahansha Seıdalınniń «Túzemdik» laqap atymen «Peterbýrgskıe vedomostı», «Rassvet», «Mýsýlmanskaıa gazeta», «Rýs» jáne taǵy da basqa basylym betterinde qalyń qazaqtyń sol kezeńdegi ózekti máseleleri, tereń tarıhy men baı mádenıeti týraly jarııalaǵan maqalalarymen tyǵyz baılanysta jazylǵan. Bul basylym betterinde jazylǵan, qazaq tarıhy boıynsha qundy málimetter beretin maqalalar ǵylymı turǵyda keńinen zertteı túsýdi qajet etedi.
Qaıratkerdiń keńes qýǵyndaýy kezinde taǵylǵan aıyptarynyń biri de osy Alash qaıratkeri M.Tynyshpaevpen baılanysty edi. Bul J.Dosmuhamedovtiń «1932 jyly 20 sáýirde Qazaqstan OGPÝ úshtiginiń «1921 j. Tashkentte M.Tynyshpaevpen birge astyrtyn uıym qurdy jáne Keńes ókimetine qarsy qımyl jasady» dep aıyp taqqan qaýlysymen Voronej qalasyna bes jyl merzimge jer aýdarylýy» (Erbol Tileshov, Dıhan Qamzabekuly, «Alash qozǵalysy») stýdenttik jyldarda bastalǵan patshalyq Reseı saıasatyna qarsylyǵynyń aty ózgergen Keńestik bıligi saıasatyna da qarsy ıdeıalas qaıratkermen birge bolǵanyn naqtylaı túsedi.
Sonymen qatar J.Dosmuhamedovtiń stýdenttik kandıdattyq jumys taqyrybyn «Qazaqtyń ádet zańynyń negizgi uıǵarymdary jáne olardy júzege asyrýshy organ retindegi halyq soty» dep tańdap alýynda Alash Orda úkimeti músheleriniń biri, qoǵam qaıratkeri Satylǵan Sabataevtyń yqpaly boldy degen boljam jasaýǵa bolady.
- Munyń syry nede dep oılaısyz?
- Óıtkeni S.Sabataevtyń Máskeý aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynda bilim alyp júrgen kezeńi men J.Dosmuhamedovtiń Imperatorlyq Máskeý ýnıversıtetinde oqýy tuspa-tus keledi. Bul olardyń arasynda tyǵyz qarym-qatynas bolǵanyn dáleldeı túsedi. Sonymen qatar, mundaı pikir bildirýimizge taǵy bir sebep – onyń stýdenttik kitapshasynyń sońynda J.Dosmuhamedovtiń mekenjaıy «Dosmýhamedov, ýl. Kar.-Sadovaıa 218, 11» degen qalammen jazylǵan málimet bar. Bul olar bir-birimen baılanysta bolyp, J.Dosmuhamedovtiń atalǵan taqyrypta zertteý jasaýyna keńester berdi dep aıtýymyzǵa múmkindik beredi. Sebebi, osy taqyryp aıasynda S.Sabataev buǵan deıin 1899 jyly qazaqtar arasyndaǵy quqyqtyq erejeler men sot tóreligi týraly «Torǵaı oblysy Qostanaı ýezdi qyrǵyzdaryndaǵy aqsaqaldar soty jáne úshtik sot» dep atalatyn maqala jarııalaǵan.
1899 jyly S.Sabataev dalalyq oblystardy zertteýge baǵyttalǵan F.Şerbına ekspedıtsııasy quramynda (Aqmola, Semeı, Torǵaı) tirkeýshi retinde qyzmet atqaryp, qazaq halqynyń «Torǵaı oblysy keıbir ýezderi men basqa da dalalyq oblys aımaqtarynda qoldanylatyn aqsaqaldar soty men úshtik soty» týraly jınaqtaǵan materıaldary negizinde zertteý maqalasyn jazady. Zertteý maqalasy «Torǵaı oblysy Qostanaı ýezdi qyrǵyzdaryndaǵy aqsaqaldar soty jáne úshtik sot» dep atalady. Maqala 1900 jyly Imperatorlyq Máskeý ýnıversıtetinde qurylǵan Jaratylystaný, antropologııa jáne etnografııa áýesqoılarynyń Imperatorlyq qoǵamy uıymdastyrýymen jarııalanatyn «Etnografııalyq sholý» (Etnografıcheskoe obozrenıe) jýrnalynda shyǵady. S.Sabataevtyń ózi osy qoǵamnyń múshesi bolǵan. Óıtkeni, bul jýrnalǵa tek osy qoǵam músheleriniń ǵana maqalalary jarııalanyp otyrǵan.
S.Sabataev pen J.Dosmuhamedov eńbekteriniń taqyryptyq uqsastyqtary, zertteý jumysynda qarastyrǵan máseleleriniń, jasaǵan tujyrymdarynyń úndestigi baıqalady. Degenmen, ekinshisiniń ǵylymı negizde maman turǵysynan keńinen zerttelip jazylǵany anyq kórinedi. J.Dosmuhamedovtiń qazaqtar arasyndaǵy qarapaıym quqyqtyq qatynastarǵa arnalǵan eńbeginde buryn kezdespeıtin jáne halyqtyń ádet-ǵurpyna engen quqyqtyq erejeler men normalar shynaıy, aqıqı negizde sıpattalyp jazylady. Bul eńbek osy taqyryp boıynsha jazylǵan alǵashqy zertteý jumystarynyń biri jáne ózinen keıingi osy baǵyttaǵy zertteýlerge jol ashyp bergen ǵylymı jumys bolýymen qundy.
Sonymen qatar J.Dosmuhamedov atalǵan ǵylymı jumysynda HІH ǵasyrda qazaqtar arasyndaǵy patshalyq saıasatty júzege asyrýdyń quralyna arnalǵan zańdyq erejelerdiń quqyqtyq qatynastardy retteı almaǵanyn salystyrmaly túrde ashyp kórsetedi. Bul týraly «Qyrǵyzdardaǵy qazirgi sot ádil sot tóreliginiń qarapaıym elementterin qamtamasyz ete almaýda, munda tipti sot ta joq deýge bolady, munda tek sot sheshimin satatyn saýda ǵana bar» dep orys otarlaýymen birge kelip, el arasyna keńinen taralǵan jemqorlyq is-áreketterdi synaıdy. Jemqorlyqtan qutylýdyń joly qazaqtyń eski quqyqtyq júıesin qalpyna keltirý ǵana emes, halyqtyq sot ınstıtýtyn zamanǵa saı qaıta jańǵyrtý dep usynys bildiredi.
Zertteý eńbektiń keleshekte qazaq tarıhynyń beımálim tustaryn tolyqtyra túsetinine senimdimiz. Qaıratker tulǵanyń dıplomdyq jumysynda qarastyryp jazǵan máseleleriniń bári de ózekti, tarıhı qundy qujat ǵana emes, ardaqty qaıratkerlerimizdiń elin, jerin, mádenıetin, ultyn júrekpen sezinip, janyn bere etken qyzmetiniń kózindeı. Qoryta aıtqanda, atalmysh tarıhı qujatpen tanysa otyryp, Alash azamattary qundy murasynyń qatparlary áli de zertteýdi qajet etedi dep tujyrymdaýǵa bolady.
- Muhtar Seıthanuly, arhıvte Alash qaıratkerlerine qatysty basqa da qyzyqty málimetter bar ma?
- Taǵy birneshe qujat bar. Olardyń buryn jarııalanyp-jarııalanbaǵanyn anyqtaýdamyn. Buıyrsa, bulardyń da kezegi kelip qalar.
- Áńgimeńizge rahmet. Ǵylymı izdenis jolynda tabystar tileımin.