Maskaǵa qatysty alyp-qashpa áńgimeler shyndyqqa janasa ma? – maman pikiri
Alaıda, qazir qoǵamda maskaǵa qatysty alyp qashpa áńgimeler áleýmettik jeliler arqyly halyq arasynda keńinen taralyp jatyr.
Osy qaýesetterdiń baıybyna barý úshin Almatydaǵy Otan soǵysy múgedekterine arnalǵan Respýblıkalyq klınıkalyq gospıtaldiń dırektory, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor Damır Dáýletbaevpen tildestik.
- Qazir densaýlyq taqyrybynda sóz qozǵamaıtyn adam kemde-kem. Onyń ishinde vırýstan qorǵaný joldary ımmýnıtetti kúsheıtý, tamyrlardy tazalaý, sarymsaq jeý sııaqty tásilder týraly da aıtylyp jatyr. Sizdiń oıyńyzsha, vırýstan qorǵanýdyń eń tıimdi tásili ne?
Vırýstan saqtanýdyń eń tıimdi joly - ony juqtyrmaý. Al ony juqtyrmaý úshin ne isteýge bolady? Úıden shyqpaı otyra almaımyz. Álbette, vırýstan saqtanýdyń birden-bir joly – maska taǵý. Másele ony qalaı taǵýda jatyr. Aýyl halqy bazarǵa kóp shyǵa bermeı, sıyryn saýyp, sútin iship, maıyn jep, nanyn pisirip otyrsa, ol kisilerge syrttan kelip bireý juqtyrmasa, aýrý juqpas edi. Biraq endi bizdiń qazaq toı-tomalaqsyz otyrmaıdy, qalaǵa barady, bazarǵa ketedi — sóıtip syrttan aýrýdy alyp keledi.
- Búginde osy maskaǵa qatysty qaýeset áńgime kóp. Sonyń aqıqatyna kóz júgirtsek.
Maskaǵa qatysty áleýmettik jelide alyp qashpa áńgime kóp. Maska zııan, Qytaıdan alyp kelip jatyr, onyń ishinde ýy bar, indeti bar, ózderi juqtyryp jatyr degen sózder kóp taralyp jatyr. Sondaı-aq, halyq arasynda kóp aıtylyp jatqany - biz betperdemen demalǵanda ottegini ókpemizge soryp alamyz da, ishimizdegi kómirqyshqylyn shyǵaramyz. Maskada sol qalady da, biz demalyp qaıta aǵzamyzdy ýlap jatyrmyz degen ýáj paıda bolypty.
Bolmasa bireýler ishimizden mıkrob shyǵady da ol maskaǵa jabysyp, ony qaıtadan jutyp jatyrmyz dep dabyl qaǵyp jatyr.
Endi men túsindirip bereıin, mysaly adam qaıtys bolǵanda bes mınýt klınıkalyq ólim degen bolady. Sol bes mınýttyń ishinde mı qyzmeti ólmeı turyp, jasandy demaldyrý amaldaryn, júrek massajyn jasasaq, sonymen birge ózimizdiń ókpemizden shyqqan aýany aýzyna úrlesek, onyń demalysy qalypqa túsedi. Muny jańaǵy maskige qarsy shyqqan adamdarǵa túsindirý úshin aıtyp otyrmyn. Myna aýada 76 paıyz azot bar, 17 paıyz kıslorod (ottegi) bar, qalǵan quramynda gazdar bar. Al biz demalǵanda sol 17 paıyz otteginiń 3-aq paıyzyn qabyldaımyz. Sonda biz 14 paıyzyn qaıtyp shyǵarady ekenbiz. Al sol 14 paıyz ottegi ólim aýzynda jatqan adamǵa bizdiń úrlegenimizdiń ózi jetkilikti. Ekinshiden bizdiń mıkrobtarymyzdy sofrapıt deıdi, biz sol mıkrobtarmen júrmiz. Ol mıkrobtar bizdiń aǵzamyzǵa úırengen. Biz de ol mıkrobtarǵa úırengenbiz. Sondyqtan ol mıkrobtar basqa mıkrobtardy kirgizgisi kelmeıdi. Sol sebepten onyń bizdiń betperdemizde qalyp, qaıta kelgeniniń eshqandaı zııany joq. Bizge syrttan bóten mıkrob kelmese boldy.
- Al biraq maskanyń qazir túri kóbeıdi. Shúberekten tigilgen, medıtsınalyq maska, tipti túrli-tústi áshekeımen jasalǵan maskalar kóbeıdi. Sonyń ishinde qaısysy vırýsty ótkizbeı ustap qalady?
Durys aıtasyz. Ókinishke qaraı, saqtaný joldary maskanyń sapasyna baılanysty bolady, bireýleri mıkrob jiberedi, keıbiri vırýsty jibermeı ustap qalady. Álbette, eń tıimdisi - medıtsınalyq maska. Alaıda ony da kııýdiń ózindik joldary bar. Maskany eki saǵattan artyq kııýge bolmaıdy. Qoldanyp bolǵan soń ony qurtý kerek. Biz ne istep júrmiz? Úıge kelgen soń betperdeni alamyz da qalaı bolsa solaı laqtyra salamyz. Tipti ony qaıta kıip alady. Sóıtip ózimizdi ózimiz qurtamyz. Odan keıin bireýdi kinálap jatamyz. Maskany sheshken soń qoldanylmaıtyndaı etip tastap júrsek, onyń esh zııany bolmas edi. Biraq ókinishke oraı dárigerlerdiń qoldary tımeıdi ony túsindirýge, halyq oqýǵa erinedi, sol sebepten bilmeı sóılegenderdiń qısyq jolymen júrip jatyr. Búkil álem halqy aqymaq emes qoı, bári de maska kıip jatyr. Kımegenderge aıyppul da salyp jatyr. Sol sebepten qashpa, daqpyrt áńgimelerdi qoıý kerek. Dárigerlerdiń aıtqanyn tyńdap, nusqaýlarymen emdelý kerek. Betperdeniń matadan tigilgen túrleri bar. Ony da bir kún paıdalanǵannan keıin úıge kelgen soń kir sabynmen jýyp, útikpen útikteý kerek.
-Bul vırýs syrtqy ortada turaqty ma? Qoǵamdyq kólikpen júretin adamdar kóp. Olar qalaı saqtana alady?
- Vırýstyń kiretin joly belgili. Ol shyryshty qabattar arqyly azýymyzǵa, ernimizge tıedi. Tiri aǵzadan tys vırýs syrtta kóp ómir súre almaıdy.
Koronavırýs 56 gradýs ystyqta óledi. Osyǵan qatysty ártúrli ǵylymı eńbekter jazylyp jatyr. Eger biz vırýsty qolymyzben ustap shyryshty qabatqa tıgizbesek ol juqpaıdy.
- Áńgimeńizge rahmet