Marıko Tsýnokake: Japondar da qazaqtar sekildi «uıat» degen uǵymdy bala jastan sińiredi
- Marıko san, oqyrmandarymyz da, jalpy bizdiń qoǵam da memlekettik tildi meńgergen sheteldikterge qurmetpen qaraıtynyn biletin shyǵarsyz. Sondyqtan áńgime basynda ózińiz týraly aıtyp berseńiz?
- Osydan bes jyl buryn men Qazaqstanǵa alǵash ret kelgen edim. Ol kezde Japonııanyń syrtqy ister mınıstrliginde jumys istedim. Qazaqstanǵa baratyn bolǵannan keıin aldymen osy eldiń tilin meńgerip shyqqan durys dep sheshtim. Negizi, japon dıplomatııasy da ózge halyqtyń tilin bilý arqyly eki jaqty jaqyndastyrýǵa, etene aralasýǵa jáne ulttyq erekshelikterin barynsha túsinýge negizdeledi. Osylaısha, 2012 jyly Qazaqstanǵa kelip, bir jyldaı Almatydaǵy Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde til úırendim.
Bir qyzyǵy, bastapqyda men qazaqsha da, oryssha da bilmeıtinmin, biraq aǵylshyn tilinde sóıleı alamyn. Al muǵalimder qazaqsha jáne oryssha biledi, alaıda aǵylshyn tilinde sóılemedi. Sóıtip, bir-birimizdi túsinbeı, biraz qınaldyq. Sosyn men birinshi kezekte qazaq tiliniń grammatıkasyna den qoıdym. Muǵalimder de baryn salyp maǵan kómek berdi, túsinbeı jatqan nárseni qolmen de, zatpen de, ısharamen de kórsetti. Aqyryn-aqyryn olardyń aıtqanyn túsine bastadym. Osylaısha, úsh aıdan keıin sóılep kettim. Artynan qazaq tilindegi ádebıetterdi, gazetterdi oqyp, tilimdi ushtadym. Óz oıymdy da erkin jetkize alatyn deńgeıge jettim. Qazaqtyń mádenıetin, tarıhyn, salt-dástúrin oqyp shyqtym.
- Til úırengende úsh aıdaı qınaldym deısiz. Demek, qazaq tilin az ýaqyttyń ishinde meńgerip ketýge bolady ǵoı?
- Árıne, bolady. Menińshe, ol úshin orta qajet. Sosyn japon tili men qazaq tiliniń uqsastyqtary da bar. Mysaly, japon tilinde etistikti sóılemniń sońyna qoıady. Qazaq tilinde de solaı. Sonymen birge, aýyzeki tildegi «kele jatyr, bara jatyr» sııaqty grammatıkalyq erekshelikteri de óte uqsaıdy. Sondyqtan qazaqsha sóılegende etistikti qaıda qoıýym kerek dep oılanyp turmaımyn. Týra japon tilindegi sekildi qoıý berýge de bolady. Jalǵaýlary da uqsas. Qazaqsha «Qazaqstan - ǵa» desek, japon tilinde ony «Qazaqstan - e» dep aıtamyz. Qazir meniń qazaq tilinde sóılegenimdi kóretin keıbir adamdar meni qazaq qyzy dep oılaıdy. Artynan japon ultynan ekenimdi bilgende tańǵalady. Rasynda til halyqtardy jaqyndastyrady. Qazaq tiliniń arqasynda men kóp dostar taptym.
- Sizdiń áleýmettik jobalarmen aınalysatynyńyzdy estigen edik. Osy jumyspen elimizdiń barlyq aımaqtaryn aralap shyqqan ekensiz. Demek, Qazaqstanǵa qatysty naqty kózqarasyńyz, naqty pikirińiz de qalyptasty ǵoı?
- Iá, meniń elshilikte aınalysatyn jumystardyń biri - «Shóp tamyr» atty áleýmettik joba. Dál osy jobamen biz Qazaqstannyń biraz óńirlerin, oblystaryn aralap shyqtyq. Tórt jyldyń ishinde 20-ǵa jýyq jobany jasadym. Ol joba boıynsha biz bir oblystyń naqty bir problemasyn zerttep, ony sheshýge atsalysamyz. Máselen, men Mańǵystaý oblysyna baryp keldim. Árıne, ol jaqta munaı bar, tabıǵı resýrstarǵa baı oblys. Degenmen, adamdardyń turmys deńgeıi Astanamen salystyrǵanda qıyn jaǵdaıda. Osy oraıda biz eskirgen mektepterge baryp, ǵımarat jóndeýge qajetti qarjyny bólý máselesin qarastyryp jatyrmyz. Aýrýhanalarǵa medıtsınalyq jabdyqtardy da ákelip beremiz. Sosyn men oblystardy aralaǵanda mindetti túrde tarıhı eskertkishterge, nysandarǵa barýǵa tyrysamyn. Mańǵystaýǵa bolǵanda Beket atanyń basyna baryp qaıttym. Shynymdy aıtsam osyndaı kıeli jerlerdi aralaǵanda qazaqtyń tarıhyn tereń túsine bastaǵandaı sezimde bolamyn.
- Qazaqstannyń qaı óńiri unady?
- Negizi, men Soltústik Qazaqstan oblysynan basqa barlyq aımaqtarǵa baryp shyqtym. Solardyń ishinen eń jaqsysyn tańdaý óte qıyn. Óıtkeni árbir oblystyń ózine tán tabıǵaty, erekshelikteri bar. Álbette, Qazaqstanmen salystyrǵanda Japonııa kishkentaı memleket qoı. Soǵan qaraǵanda qazaq jeriniń tabıǵaty erekshe, ásemdiligi tamasha. Sol sebepti naqty bir oblysty tańdaý qıyn. Ár óńirdiń ózi bir álem.
- Qazaqstan men Japonııanyń tabıǵaty uqsamasa da, eki halyqtyń boıynda bir-birine uqsaıtyn erekshelikter, qasıetteri bar shyǵar?
- Árıne, aldymen qonaqjaılyq týraly aıtýǵa bolady. Ol jaǵynan biz qatty uqsaımyz. Sosyn úlkendi qurmet tutý mádenıetin erekshe atap ótken jón. Úshinshi uqsastyq, ol - uıattylyq, ınabattylyq dep oılaımyn. Qazaqtarda «uıat» degen uly sóz bar. «Uıat bolady» degen de qatty sóz. Japondarda da solaı, osy sózdi joǵary ustaıdy. Uıat bolmaý úshin qandaı áreket jasaý qajet? Osyny japondar bala kezinen bastap úıretedi. Qazaqtar da balaǵa kishkentaı kezinde teris qylyq istese «uıat bolady» dep eskertedi, úıretedi. Minekı, uqsastyq. Sosyn jáne bir uqsastyq - biz eshqashan úıdiń ishinde aıaq kıimmen júrmeımiz. Qazaqtyń úıinde de solaı.
- Baıqasam qazaq halqynyń salt-dástúrlerin de bile túsken sekildisiz?
- Iá. Qazaq halqynyń dástúrleri ishinde men toıdy jaqsy kóremin. Úılený toıy, qyz uzatý toıy jáne taǵy basqa toılar kóp. Meniń qazaq dostarym osyndaı toılarǵa jıi-jıi shaqyryp turady. Árıne, bizde Japonııada da úılený toıy bar. Degenmen, bizdiń úılený toıymyz ben qazaqtyń úılený toıyn salystyrýǵa kelmeıdi. Qazaqtar óz qýanyshmen bólisý úshin 100-500, tipti odan da kóp qonaq shaqyrady. Osyndaı toılarda biz dostarmen bas qosyp, tamaq iship, tost aıtyp, ýaqyt ótkizemiz. Maǵan qatty unaıdy.
- Qazaq ádebıetimen de tanystym dedińiz?
- Qazaq ádebıetinde maǵan Іlııas Esenberlınniń «Kóshpendiler» romany qatty áser etti. Bul qazaqtyń tunyp turǵan tarıhyn kórsetken týyndy. Men ózim - tarıhshymyn. Ýnıversıtette magıstratýrany da tarıh mamandyǵy boıynsha bitirgen edim. Sol sebepti áý bastan qazaq halqynyń tarıhyna qyzyǵýshylyǵym erekshe boldy dep aıta alamyn.
«Kóshpendiler» romany arqyly men qazaq halqynyń qalyptasý tarıhymen etene tanystym. Osy kitaptyń negizinde túsirilgen «Kóshpendiler» fılmin de kórdim. Sosyn maǵan qazaqtyń kınolary da unaıdy. Máselen, «Shal» degen fılm qatty unady. «Stalınge syılyq» degen burynǵy keńestik zamandaǵy qıynshylyqtardy baıandaıtyn fılm de unady. Kınodaǵy qazaqtyń áýenderi de erekshe. Jalpy qazaqtyń ánderine de qyzyǵamyn. Máselen, ásirese Abaıdyń «Jelsiz túnde jaryq aı» degen áni qatty unap qaldy. Negizinen dál osyndaı fılmder men ánder de meniń qazaq tilin bilý deńgeıimdi ósire tústi dep oılaımyn.
- Oryndap kórseńiz qalaı?
- Keremet!
- Marıko san! Jaqynda eki jylǵa Túrkııaǵa ketip barady ekensiz. Sizge aq jol tileımiz. Eńbegińiz jana bersin!
- Men ózim Qazaqstanda bes jyl turǵannan keıin osy eldi ózimniń ekinshi Otanym dep sanap kettim. Rasynda, bundaı sezimge jetý de ońaı emes. Eń bastysy maǵan sol sezim qazaq halqynyń arqasynda keldi. Qazaq halqynyń ashyqtyǵy, qonaqjaılyǵy, birden kómek berýge tyrysatyn ádeti kez kelgen adamdy beı-jaı qaldyra almaıdy dep oılaımyn. Men qazaq halqyna tántimin! Ózim tanysqan árbir qazaqstandyqqa rızashylyǵymdy jetkizgim keledi!
P.S. Japondar «Marıko» degen esiminiń shyǵý tegin batystyń «Márııasymen» de baılanystyrady eken. «Ol ras bolýy kerek. Batystyń «Marııa» degen esimi bizdegi «Marıkonyń» qalyptasýyna áser etken dep estigenmin. Degenmen naqty maǵynasyna keler bolsaq, «Marı» degen sóz qazaqsha aýdarǵanda «uzaq jol, uzaq ómir» degen maǵynany bildiredi», - deıdi Marıko san. Biz de Marıko sanǵa atyna saı uzaq jol, uzaq ómir tileımiz. Aıta keterligi qazaqtyń tilin úırenip, dástúrin syılap, óz balasyndaı bolǵan Marıko Tsýkonakeniń taǵdyry Márııam Jagorqyzyna uqsamaıdy. Áıtse de biz ony «qazaqtyń Marıkosy» dep ataǵymyz keledi.