Mańǵystaýdyń kıiz úıi Japonııadaǵy etnologııa mýzeıiniń tórinde tur – Tamara Jumalıeva
- Tamara Qalmyrzaqyzy, kıiz úıdi álemdik muralar tizimine engizý jumystary qalaı júrdi?
- 2012 jyly QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń Mádenıet komıtetinen Mańǵystaý oblystyq tarıhı-ólketaný murajaıyna «Kıiz úıdi daıyndaýdyń dástúrli bilimderi men daǵdylaryn» ıÝNESKO-nyń «Adamzattyń materıaldyq emes mádenı muralarynyń kórnekti tizimine» daıyndap, usynýǵa tapsyrma berildi. Kópultty nomınatsııasy boıynsha «Qyrǵyzdyń boz úıi» men «Qazaqtyń kıiz úıin» birge usyndyq. Eki eldiń mádenıet mınıstrlikteri birlesken komıssııa qurdy. Meni sol komıssııaǵa múshe retinde qabyldady. Kóp jumys atqardyq. Komıssııa talqylaýyna úsh tilde qujattalǵan 10 foto, beınefılm tapsyrdyq. Suraq-jaýap túrindegi hattamaǵa jaýap jazdyq. Sonymen jibergen dáleldi-dáıekti qujattarymyz 2014 jyly qarashada maquldanyp, kıiz úıimiz muralar tizimine enip, qýanyshtan tóbemiz kókke jetken. Bul Qazaqstan tarapynan tirkelgen alǵashqy nomınatsııa edi.
- Qazaqtyń kıiz úıi ıÝNESKO-nyń adamzattyń materıaldyq emes ıgilikteri tizimine engizilip, qorǵaýǵa alyndy. Materıaldyq emes mura degen ne?
- Materıaldyq emes mura degenimiz ulttyq áýen men saz, án men jyr, sheberlik pen daǵdy, ulttyq taǵam, bı t.b. ár ulttyń erekshe qabiletinen týǵan mádenı muralary. Ol – ananyń áldıinen bastalǵan áýen. Ol – ulttyq mýzykalyq aspaptyń úni. Mysaly, túrikmenniń dýtarynan, qazaqtyń qara dombyrasynan týǵan áýender. Sony adamzat qundylyǵy retinde saqtap qalý kerek. Bireý jibek mataǵa órnektep keste tigedi. Sol kesteniń tigilý ádisi. Bir memlekettiń basqa eshbir ultta joq oıyny bolsa, sol oıynnyń júrisin, erejesin alaıyq. Sony tiriltip, qujattap, qorǵa qosý kerek. Mine, materıaldyq emes mura degenimiz – osy.
- Kıiz úıge degen kózqarasyńyzdyń erekshe ekeni baıqalady. Ózińiz osy ulttyq dúnıemen qaı kezden tanyssyz?
- Bizdiń dástúrmiz, qolónerimiz, ulttyq qundylyǵymyz - qarashańyraǵymyz - kıiz úıdiń ishinde tur. Men aǵash úıdi 4-synypta oqyp júrgende alǵash ret kórdim. Ákem úı kótergende tańqalǵanym bar. Aýyl balalarymyz ǵoı, sheshelerimiz sabaqtan demalysqa kelgende órmekke qadap qoıyp, baý-basqur toqytatyn. Talaı órmek toqydyq. Salt-sanamyzdy qalyptastyrǵan, qazaqtyń dúnıetanymyn pash etetin osy ulttyq jádigerimizdi álemge tanytý bala kúnnen maqsatym boldy desem, artyq aıtqandyǵym emes. Keıin 1995-2021 jyldar aralyǵynda 25 jyl boıy Mańǵystaý oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıiniń dırektory bolyp qyzmet atqardym. Elimizdiń osyndaı baı murasyn saqtaý jolynda úzdiksiz, aıanbaı eńbek etýge tyrystym.
- Al Mańǵystaýdyń da kıiz úıleriniń erekshe sándi ekenin, óziniń áýelgi túr-turpaǵyn saqtap qalǵanyn bilemiz. Óńirde aıtýly sheberler de bar. Jalpy mańǵystaýlyqtardyń kıiz úıleri qandaı murajaılarda tur?
- Búgin de óńirde myńǵa jýyq kıiz úı bar. Jergilikti sheberlerdiń qolynan shyqqan kıiz úıler jabdyqtalýymen erekshelenedi. Al 1970 jyldary Mańǵystaýdan alynǵan kıiz úı qazir Japon eliniń Osaka qalasyndaǵy etnologııa mýzeıiniń tórinde tur. Astanadaǵy Ulttyq mýzeı tórine tigilgen kıiz úı de - Mańǵystaýdyń úıi.
- Kıiz úıdi saqtap qalyp, bolashaqqa jetkizý úshin ne isteý kerek?
- Kıiz úıimiz joǵalmaıdy, óıtkeni álemdik deńgeıde qorǵaýǵa alyndy. Al bizdiń eldiń de bul tarapta jaýapkershiligi joǵary. Qazaq eli osynaý ulttyq dúnıesin saqtaýǵa, ulyqtaýǵa mindetti. Qazir oblystyq mýzeıde kıiz úı tigýden oqýshylar arasynda saıys ótip turady. Biraq bul azdyq etedi. Halyqty ata-babamyzdyń murasyn nasıhattaýǵa baýlıtyn úlken ortalyq ashýymyz kerek. Myqty jastar shyǵyp kıiz úıdi zerttese qandaı tamasha bolar edi. Dástúrimizdiń, qolónerimizdiń jarqyn kórinisi bolǵan kıiz úıimizdi ulyqtaý isi bir kún de toqtamaý kerek.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!