Mańǵystaýda qolóner kásibi qarqyndy damyp keledi
Qolónermen aınalysatyn kásipkerler ulttyq kıim tsehtaryn ashyp, júnnen oıynshyq jasap jatyr. Sondaı-aq sándi qyz jasaýyn tigip, quraq quraıtyn sheberler kóbeıgen. Óńirdegi qyz-kelinshekterdiń kásip bastaýyna memleketten beriletin granttar, al bastaǵan jeke isin damytýshylarǵa paıyzy tómen nesıeler paıdasyn tıgizip otyr. Máselen, granttar úshin osy jyly Mańǵystaý oblysyna jergilikti bıýdjetten 250 mln teńge qarjy qarastyrylyp, ony 53 kásipker ıelengen. Nátıjesinde qosymsha 169 jumys orny ashylmaq. Al ótken jyly respýblıkalyq bıýdjetten 30 mln teńge bólinip, 4 adam múmkindikti paıdalanǵan.
– Mańǵystaýda kásip ashýǵa nıetti azamattar kóbeıip kele jatyr. Oǵan granttarǵa bólinip jatqan qarajat kóleminiń ulǵaıýy septigin tıgizip otyr. 2021-2025 jyldarǵa arnalǵan kásipkerlikti damytý jónindegi ulttyq joba sheńberinde jańa bıznes ıdeıalardy iske asyrýǵa memlekettik granttar berilip jatyr. Bir kásipker úshin memlekettik grant somasy ótinimge baılanysty 5 mln teńgege deıin jetedi. Ol shaǵyn kásipkerlik sýbektileriniń ótinimderin irikteý boıynsha ótkiziletin konkýrstyq komıssııanyń qorytyndylary boıynsha beriledi. Bıyl grant alýǵa 881 ótinim tústi. Onyń 53-i qanaǵattandyryldy, - dedi Mańǵystaý oblystyq kásipkerlik jáne saýda basqamasynyń bas mamany Ospan Nysan.
Jańaózen qalasynyń turǵyny Rysgúl Musaeva – osyndaı qoldaýdyń arqasynda jeke tigin tsehyn ashyp, dástúrli qolónerdi tabys kózine aınaldyrǵan jandardyń biri. «Bastaý Bıznes» jobasy aıasynda kásipkerlik negizderin oqyp, sertıfıkat alady. Oqý barysynda Rysgúl quraq kórpe tigý jobasyn ázirlep, nátıjesinde qaıtarymsyz grantqa ıe boldy.
– Negizgi mamandyǵym – muǵalim. Biraq densaýlyǵyma baılanysty ol jumysymdy jasaı almadym. Qolónerge degen qyzyǵýshylyǵymdy damytqym keldi. Onyń ústine memlekettiń qoldaýy baryn bildim. Sóıtip quraq kórpe tige bastadym. Al Mańǵystaýda qolóner buıymdaryna suranys joǵary. Kásibim damyp keledi. Kásipker retinde muqtaj jandarǵa kómektesýdi de ádetke aınaldyrdym. «Kómek» qorymen birge ár berilgen baspanaǵa tegin quraq kórpeler tigip berip júrmin, - dedi Rysgúl Musaeva.
Al óńirde jańadan kásip bastaý úshin grant ıelengisi keletinderdiń baǵyttary ártúrli bolyp otyr.
– Mańǵystaý aýyl sharýashylyǵy kásipkerligine yńǵaıly. Degenmen qolóner jaqsy damyp tur. Óńirde kásipkerliktiń tirkelýi boıynsha Beıneý aýdany kósh basynda. Olar týrızm baǵytyndaǵy jobalardy kóptep qolǵa alǵan. Odan soń Qaraqııa, Munaıly aýdandarynyń turǵyndary jeke isin jolǵa qoıǵan, - dedi Ospan Nysan.
Búgingi tańda kásipkerlerge memlekettik qoldaýlar kóp. Atap aıtsaq, kásipkerdiń bankten alynǵan nesıeleriniń syıaqy mólsherlemesiniń bir bóligi sýbsıdııalanady. Kepilge eshteńe qoımaı alatyn nesıeler bar. Oǵan qosa áleýmettik kásipkerlik bekitilgen.
– Jeke kásipker ózin áleýmettik kásipker sanatyna jatqyzatyn bolsa, kásipkerlik basqarmasyna qujattaryn tapsyrady. Áleýmettik satyǵa birneshe jeńildik qarastyrylǵan. Memleketik granttar beriledi, tóleıtin salyqtan bosatylady. 5 mln teńgege deıingi grantqa qatysýǵa arnaıy jeńildik bolady, ıaǵnı, jeke kásipkerge shotyna joba qarajatynyń 20 paıyzyn salý kerektigi mindettelgen bolsa, áleýmettik kásipkerge qajet etilmeıdi, - dedi ol.
Al bıznes ıdeıasyn iske asyrǵysy keletin azamattarǵa bıznes bastaý zańdylyqtaryn bilgeni durys.
– Jeke kásipker bıznes bastaý úshin bıznes josparyn qura alýy kerek. Jumysqa qabyldaıtyn adamdarynyń qarajattaryn esepke alyp, bolashaǵyn baǵdarlaǵany durys. Bıznes jospardy mamandarǵa jasatqan kezde kásipker birge bolýy qajet, óıtkeni kásipti júrgizetin bıznes jospardy quryp bergen adam emes, kásipkerdiń ózi. Sondyqtan naqty josparǵa júginip, barlyq táýekeldi zerttep kórýine keńes berer edik. Al ózdiginen jasaı almasa, Mańǵystaýdaǵy qala, aýdandardyń bárinde «Atameken» kásipkerler palatasy bar, onda barlyq qyzmet túri tegin, júginse bolady, - dedi Ospan Nysan.
Bızneske naqty qadam jasaǵan adamdar «Bıznes bastaý» oqytý baǵdarlamasy arqyly bilimin jetildire alady. Oqytý onlaın rejımde júrgiziledi.
– «Bastaý bıznes» baǵdarlamasy jeke kásipkerlikke alǵyshart retinde qoldanylady. Grantqa da sol oqýdy támamdaǵany boıynsha berilgen sertıfıkattar talap etiledi. Barlyq kásipkerligin bastaýshy tulǵalarǵa arnalǵan. Bıyl 6 000-nan asa mańǵystaýlyq bilim aldy, ótken jyly 4 000 adam oqyǵan edi. Bul kórsetkishterden óńir halqynyń bızneske yntasy joǵary ekenin baıqaýǵa bolady, - dedi Mańǵystaý oblysy Jumyspen qamtýdy úılestirý jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasynyń bas mamany Rahat Tilegenov.
Al berilgen memlekettik granttar maqsatsyz paıdalanǵan jaǵdaıda qaıtarylady. Mańǵystaýda bıyl bir kásipker qarjysyn negizsiz jaratqan.
- Bıyl qaıtarymsyz grantty maqsatsyz paıdalanǵan bir kásipker boldy. Ol qarajatty shottan shotqa aýdarý zańdylyǵyn buzǵan. Qaıtarý jumystaryn júrgizip jatyrmyz, - dedi Ospan Nysan.
Kásipkerler jańa bıznes-ıdeıalardy iske asyrýǵa arnalǵan memlekettik grant qarajatyn taýar shyǵarýǵa nemese qyzmet kórsetýge qajetti negizgi quraldardy, shıkizat pen materıaldardy satyp alýǵa jumsaı alady. Materıaldyq emes aktıvterdi, tehnologııa, keshendi kásipkerlik lıtsenzııaǵa quqyqtardy satyp alýǵa paıdalana alady. Zertteý jumystary jáne jańa tehnologııalardy engizýmen baılanysty shyǵystarǵa jarata alady.
– Al jańa bıznes-ıdeıalardy iske asyrýǵa arnalǵan memlekettik grant qarajatyn jyljymaıtyn múlik, jer ýchaskesin satyp alýǵa paıdalana almaıdy. Jaldaý aqysynyń tólemi retinde, aktıvterdi, buryn qoldanysta bolǵan negizgi quraldardy t.b. dúnıelerdi satyp alýyna bolmaıdy, - dedi ol.