Maǵjannyń shyn baǵasyn bere almaı kelemiz -Jarasbaı Súleımenov
Jarasbaı Súleımenov Soltústik Qazaqstan oblysynyń Shal aqyn aýdanyna qarasty Balýan aýylynda kópbalaly otbasynda dúnıege kelgen. Petropavl pedagogıka ınstıtýtyn támamdaǵan. Eńbek jolyn týǵan aýylynda shopan, traktorshy bolyp bastaǵan Jarasbaı Qabdollauly áskerden oralǵannan keıin Soltústik Qazaqstan oblystyq gazetinde, oblystyq teleradıokompanııada qyzmetter atqardy. Oblystyq «Soltústik Qazaqstan» gazetiniń dırektory, bas redaktory boldy. 2007 jyly «Nur Otan» partııasynan QR Parlament Májilisiniń depýtaty bolyp saılandy. Búginde «Soltústik Qazaqstan» gazetiniń dırektory.
Qazaqstan Jazýshylar odaǵy oblystyq fılıalynyń tóraǵasy, respýblıkalyq «Maǵjan» jýrnalynyń bas redaktory, «Kómeski iz», «Shynnyń júzi», «Dara jol», «Emenniń ıir butaǵy», «Sónbeıtin shyraq» sııaqty 30 kitaptyń avtory. J.Súleımenov - Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy syılyǵynyń laýreaty, ekinshi dárejeli «Dostyq», «Qurmet» ordenderiniń ıegeri. Soltústik Qazaqstan oblysynyń Qurmetti azamaty.
- Jarasbaı aǵa, 70 jasqa kelip jatyrsyz, qutty bolsyn! Ótken ómir jolyńyz týraly oqyrmandarymyzǵa aıtyp berseńiz?
- Ýaqyt degen ushqyr ǵoı, kezinde ózim jazatynmyn «kúmis qanatty ýaqyt» dep, shyn máninde solaı, kúnge kún, aıǵa aı ulasyp, urshyqsha úıirilip, zymyrap ótip jatyr. Osynsha jasqa kep qalǵanymyzdy da ańǵarmappyz. Jas degen ol ómirdiń bir belesi. Árıne osyndaı sátterde oılanasyń, tolǵanasyń. Ótken ómirdi kóz aldyńa elestetip, qandaı joldan óttim, qaıda at basyn tiredim, osy ýaqyt ishinde ne tyndyrdym degen oı kóbirek mazalaıdy ǵoı adamdy. Saýalyńyzǵa bir aýyz sózben de jaýap berýge bolady. Ómirdiń ózi «áttegen aısyz» bolmaıdy ǵoı. Qazir qarap otyrsam, óz ómirime rızamyn, búgingi tyndyrǵan isime. Shalǵaıdaǵy aýylda, qarapaıym, kóp balaly otbasyda dúnıege keldim. Áke-sheshem qara jumyspen aınalysty. Mektepti jaqsy bitirsem de birden oqýǵa túsip kete almadym. Aýylǵa kelip qoı baqtym, traktorǵa otyrdym. Qazir endi oılaımyn «osy balam oqıdy, jaqsy qyzmet isteıdi» degen balalarynyń maı-maı bolyp traktorda júrgenin kórip áke-sheshemde sol kezde «úmitimizdi aqtamady» dep biraz qınalǵan shyǵar.
Meniń jolymda únemi jaqsy adamdar kezdesti. Traktorshy bolyp júrgenimde Qýanysh Qozybaev degen kórshi aǵaıymyz boldy. Bilikti traktorshy, keýdesinde ordeni bar edi. Sol kisi únemi «sen oqýdy jaqsy oqydyń ǵoı, bul jerde qalyp qoıma, shamań kelse oqý oqy» dep únemi qulaǵyma quıa beretin. Janashyr jandar aqyl-keńesterin berip, ómirden óz ornymdy tabýyma kómektesti. Osy redaktsııaǵa kelgende de meniń jýrnalıst bolyp qalyptasýyma meniń ustazdarymnyń eńbegi kóp sińdi. Olar: Ýábil Ákimjanov, Baqyt Mustafın, Muqametqalı Nurǵojın, t.b. Men áskerden kelgende arnaıy bilimim bolǵan joq. Biraq solar meni úıretip, tárbıelep, qatarǵa qosty. Sondyqtan ómirime rızamyn, onyń «áttegen aılary» az boldy. Árıne qazir ana máseleni bylaı shesher edim, mynany basqasha ister edim dep kóp sóz aıtýǵa bolady. Biraq, ár kezeńniń óz mindetteri bar. Soǵan saı máseleler sheshilip jatady ǵoı.
- Sizdi kópshilik zııaly qaýym ókili retinde tanıdy. Ult týraly, ulttyq qundylyqtar týraly jıi másele kóteresiz...
- Biz ózimizdiń qazaq atymyzdy saqtap qalý úshin, qazaqtyń abyroıyn jańa bıikterge kóterý úshin eń basty tiregimiz - ulttyq qundylyqtarymyzǵa arqa súıeýimiz kerek. Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar - rýhanı jańǵyrý» degen maqalasy, odan keıin «Uly dalanyń jeti qyry» degen maqalalary menińshe, osyndaı oıdan týǵan. Ótken tarıhymyzdy bilmesek, júrip ótken jolymyzdy, keshegi babalarymyzdyń erlikterin bilmesek, tamyrymyzdy úzip alamyz. Qazirgi ǵalamdastyrý zamanynyń ultqa tıgizip jatqan keri áseri barshylyq. Bizdiń jastar sheteldiń bolmashy jyltyraǵyna qyzyǵyp, óziniń ulttyq qundylyqtaryn umytyp jatyr. Minez-qulyq ózgerip, adamgershilik qasıetterden aırylyp qalyp jatyrmyz. Alysqa barmaı otbasyndaǵy jaǵdaıdy alaıyq. Áńgime-dúken quryp shaı ishýden qaldyq. Áleýmettik jeli degen bále shyqty, báriniń qolynda telefon, soǵan baılanyp qalǵan. Jalpy, qazaq degen erekshe halyq qoı, júris-turysynda, salt-dástúrinde eshkimge uqsamaıtyn ózgeshelik bar, sonyń bárin saqtaýymyz kerek. Ulttyq múdde, ulttyq qundylyqtar máselesin jıi kóterem, óıtkeni júregim sezedi, sol baılyǵymyzdan alystap bara jatyrmyz. Urpaq almasyp jatady ǵoı, aǵa býyn ketedi, ornyna qazirgi jastar keledi. Al olar mol murany ózderinen keıin qaldyra ala ma?!
- Petropavlǵa Qyzyljar ataýyn qaıtarý máselesin bıik minberden kótergenderdiń birisiz. Sol kezde bul bastamańyz biraz talqylandy...
- Qyzyljar ataýy nege kerek? Qyzyljar - qalanyń baıyrǵy ataýy. Oǵan qatysty tarıhı derekter bar, Parlamentte osy máseleni kótergende onyń bárin keltirip aıtqanmyn. «Myltyqsyz maıdan» degen shaǵyn kitabymda da bul jaıynda tolyq jazyldy. Táýelsiz eldiń toponımıkasy táýelsiz bolýy kerek. Bizde jer-sý ataýlary kezdeısoq shyqpaǵan, ol belgili bir tarıhı oqıǵaǵa baılanysty, qubylystarǵa baılanysty týyndaǵan. Sondyqtan ol bir jaǵynan tarıhymyzdy túgendeý bolyp shyǵady. Qazir oblystyń qaı túkpirine barmańyz, eldimeken ataýy sol baıaǵy keńes zamanyndaǵydaı tur. Kóshelerdiń ataýlary sol qalpy, biren-sarany ǵana ózgerdi, ol teńizge quıǵan tamshydaı ǵana. Bul ne úshin kerek? Bul bizge rýhymyzdy kóterý úshin kerek. Eldiń, jerdiń ıesi ekenimizdi seziný úshin qajet.
- Oblysta áli kúnge deıin Lenın, Chapaev sııaqty ataýdaǵy eldimekender bar...
- Meniń esimde elordaǵa alǵash barǵanda bir kúnde 300 kósheniń atyn ózgertti. Bir kúnde sondaı sheshim qabyldandy. Odan eshkim kóshege shyqqan joq, eshkim kóship ketken joq. Ótken jyly Shyǵys Qazaqstanda, onyń aldynda Batys Qazaqstan oblysynda eldimeken ataýlary ózgertildi. Bizge de solaı áreket etý kerek.
Petropavlǵa tıip turǵan Chapaev aýylynyń atyn ózgertý týraly másele talaı kóterildi, sony ózgerte almady. Men ózim oblystyq onomastıkalyq komıssııanyń múshesimin. Ózgertkende de bir beıtarap attardy qoıyp jatyr. Mysaly, Shuǵyla, Tolqyn - esh maǵynasy joq. Mysaly osy Qyzyljardyń ózinde nege Mirjaqyp Dýlatovtyń kóshesi joq? Nege Smaǵul Sádýaqasovtyń kóshesi joq? Mirjaqyp Dýlatov osynda qyzmet etken. «Oıan, qazaq» degen eńbegin jazǵannan keıin qýǵyndalyp júrgende osy Qyzyljardy panalap, osynda Maǵjan Jumabaevpen kezdesken. Maǵjandy qamqorlyǵyna alyp, oǵan orys tilin úıretip, onyń óleńderin oqyp, baǵyt-baǵdar berip, durys jolǵa túsýine sebepker bolǵan. Osyndaı kóp adamdar bar, elge, halyqqa eńbegi sińgen.
- Siz maǵjantanýshysyz. Respýblıkalyq «Maǵjan» jýrnalynyń bas redaktory Osydan 3-4 jyl buryn suhbatyńyzdyń birinde Maǵjan týraly entsıklopedııanyń ázirlenip jatqanyn aıttyńyz. Ol jumystar aıaqtaldy ma?
- Maǵjan týraly jas kezimde birneshe ret estip, biraq soǵan asa mán bermep edim. Qyzyq jaǵdaı, qalaǵa kelip turǵanda biz jaldap turǵan páterdiń ıesi Maǵjanmen Ombyda birge oqyǵan eken. Sony estip-bilgennen keıin odan aqyn týraly suraǵanymmen, mardymdy jaýap almadym. Keıin gazette qyzmet etip júrgende meniń tikeleı bastyǵym Muqametqalı Nurǵojın degen kisiniń Maǵjan pedýchılışede sabaq bergende, sol kisiniń aldynan ótken bildim. Biraq ol kisi de qysqa qaıyryp, eshteńe aıtpaıtyn. Keıin maǵan Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń úlken laýazymdy qyzmetkeri Maǵjan aqtalǵannan keıin isin qolyma tıgizdi, «sizdiń jazǵandaryńyzdy oqyp júremin, mynany kórińizshi, osydan birdeńe shyǵarýǵa bolady» dep. Sóıtip, sol kezden bastap jaza bastadym.
Maǵjannyń shyn baǵasyn bere almaı kelemiz. Maǵjan aspandaǵy aı, kóktegi kún sııaqty dara qubylys. Maǵjan týraly aıtylǵannan aıtylmaǵan nárse kóp. Óz úlesimdi qosaıyn dep Maǵjanǵa arnap birneshe kitap shyǵardym. «Maǵjan» jýrnalyn 10 jyldan artyq shyǵaryp kele jatyrmyz. Sol jumystardy qorytyndylaıyn dep Maǵjan entsıklopedııasyn shyǵarý týraly oı kelgen. Ony aqynnyń 125 jyldyq toıynda oqyrmandardyń qolyna tıgizdik. Basylym 1 myń danamen tarady.
- Áńgimeńizge rahmet!