Mádenı qundylyqtar máıegi

ASTANA. QazAqparat - Shırek ǵasyr ishinde órleý men ósýdiń, órkendeý men órshil maqsattarǵa qol jetkizýdiń ǵa­ja­ıyp qubylysyna aınalǵan Qazaq­stannyń táýelsizdigi men demo­kratııalyq jetistikteri Ata Zańymyzben tikeleı baılanysty ekeni barshaǵa málim.

 Óziniń túptamyryn adam men adamnyń ómirin, quqy men erkindigin eń basty qundylyq dep sanaıtyn Konstıtýtsııamyzdyń 1-babynda: «Respýblıka qyzmetiniń túbegeıli prıntsıpteri: qoǵamdyq tatýlyq pen saıası turaqtylyq, búkil ha­lyqtyń ıgiligin kózdeıtin ekono­mı­kalyq damý, qazaqstandyq pat­rıotızm», - dep aıqyn kórsetilgen.

Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «Keshegi tarıhtan tamyr alǵan, erteńgi tarıhqa tuǵyr bolǵan Ata Zańymyz salta­nat quryp turǵanda elimiz tolaǵaı tabystarǵa bólene bermek» degen sóziniń astarynda te­reń ma­ǵyna, aıryqsha mazmun jatyr. Memleket basshysy osyn­daı tu­jy­rymdy pikirimen búgin­gi órke­­nıettik qundylyqtar men baǵ­­zy­dan jetken uly dala de­mo­kratııa­synyń elementteri engen Kons­tıtýtsııanyń myzǵymastyǵy men tarıhı áleýetin belgilep berdi.

Osyndaı qasterli ustanymnyń álemdik kóshbasshy elder, dálirek aıtsaq, dúnıejúzindegi ozyq otyz eldiń qataryna kirýge qadam basqan elimizdiń mádenı damýynda da basty orynda turary anyq. «Máńgilik El» ıdeıasymen birtutastyqqa aınalǵan halyq sanasyndaǵy jasampazdyq pen sol arqyly qundylyqtar jasalatyn shyǵarmashyl áreketti óziniń ózegi, senimdi temirqazyǵy etip alǵan mádenıettiń damý qarqyny árdaıym arta túseri belgili. ıAǵnı, osyndaı erekshe patrıottyq aktimen tuǵyrlana túsken Qazaq­stan Respýblıkasynyń Konstı­týtsııasy - elimizdegi memlekettiń, onyń saıası jáne mádenı usta­nym­darynyń jańa sapaly sáıkes­tikteri qalyptasyp kele jatqa­nynyń aıǵaǵy bolyp tabylady, dep jazady «Egemen Qazaqstan» basylymy.

Naqty aıtatyn bolsaq, bular tek sapalyq turǵydan ǵana jaqyn uǵymdar emes.

Birinshiden, saıası mádenıettiń deńgeıi degenimiz - eldiń memle­kettik mártebesiniń deńgeıi bolyp sanalady.

Ekinshiden, saıası mádenıet ti­keleı saıası is-áreketterde kóri­nis beredi. Demokratııalyǵy kemel­dilikpen damyǵan elderdiń tarı­hyna zer salatyn bolsaq, tek ózin­dik saıası mádenıetiniń damý nátı­je­sinde týyndaǵan saıası júıe ǵana tu­raqtylyq pen birqalyptylyq bolmysqa ıe bola alatynyn kóremiz.

Saıası mádenıettiń ishki qu­rylymynda saıası sana mańyzdy oryn alady. Osymen de baılanys­ty, adam sanasy men seziminde ásem­dikti qalyptastyrýda qýa­ty orasan zor kórkem óner týyn­dy­larynyń, atap aıtqanda, kórkem shyǵarmalardyń, kınofılm­derdiń, televızııalyq baǵdarla­ma­lardyń, mýzyka óneriniń, mura­jaıdyń, kórkem mádenıettiń, taǵy da basqa jumystardyń tama­sha múmkindikteri arqyly «Máń­gilik El» patrıottyq aktisiniń qun­dylyqtaryn aldyńǵy jetekshilik orynǵa qaraı damytý, sol arqyly qazaq halqynyń birtutastyqqa aınalýyna negiz qalaý - Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrligi men onyń ve­dom­stvolyq qurylymdary úshin ózekti bolyp sanalady.

Kórkem mádenıettiń saıası sanaǵa tıgizetin áseri men yqpa­ly jáne onyń gýmanıstik qundy­lyqtardan turatyn mazmuny - adamdardy uly jasampazdyqqa jeteleıtin qýatty kúsh ekeni adamzattyń alǵashqy órkenıet kezderinen belgili. Joǵary zaıyrly bıliktiń, metsenattardyń, erekshe tulǵalardyń, jasampaz tulǵalardyń, ǵalymdardyń, saıasatkerlerdiń atqarǵan qyzmet­terinen kórkem shyǵarma­shy­lyq­tyń qandaı da bir túrine, belgili bir baǵytyna qoldaý kórsetý strategııasyn aıqyn kóremiz. Bul tusta barlyq qazaqstandyqtar tutas el bolyp qoldap otyrǵan, álem moıyndap otyrǵan Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń syndarly saıasatyn erekshe atap ótýimiz kerek. Prezıdenttiń orasan zor tarıhı qyzmetiniń arqasynda búgingi kúni kók Týyn álemge tanyta jelbiretken táýelsiz Qazaqstan kelbetinde ata-babamyzdyń óz aldyna egemendi el bolsaq degen armany kórinis taýyp otyr.

Qazaqta «El úmitin er aqtar» uǵymynyń tujyrymdamalyq mańyzy óte zor. Bul rette qazaqtyń ata-baba jolymen qalyptasqan «eldik sana» uǵymynyń nyq ta berik muratqa aınalǵanyn aıta ketýge bolady.

Mádenıet pen ónerdiń keremet áleýeti men múmkindikterin erek­she baǵalap, sol arqyly qazaq­standyq mádenıettiń asqaq bedelin qalyptastyrýdyń qajettiligi týraly Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev árda­ıym atap kórsetip keledi. «Máń­gi­lik El» patrıottyq aktisinde bas­ty qundylyq retinde belgilengen táýelsizdik ıdeıasy elimizdiń máde­nıetiniń buljymas tetigin qurap otyr. Aýyl klýbtarynda qoıyl­ǵan kontsertter men aýdandyq kórmelerden bastap, halyqaralyq deńgeıdegi ımıdjdik is-sharalar men festıvalderge deıin táýel­sizdik bolmysyn máńgilik jyrlanatyn taqyryp etip keledi.

Kelesi qasterli qundylyq­ta­rymyzdyń biri - ulttyq birligimiz ben qoǵamdaǵy beıbitshilik pen ózara kelisim. Bul tusta memleket pen mádenıet arasyndaǵy názik te berik medıatorlyq qyzmet atqaryp otyrǵan Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qyzmeti aldyńǵy orynda tur. Qazaqstan halqy Assambleıasy mádenı saıa­sat júıesinde ózekti orynǵa ıe bolady. Onyń elimizde turatyn barlyq etnostardy biriktiretin 820 etnomádenı birlestikterdi kirik­tirip atqaratyn qyzmeti beıbit­shilik pen kelisimdi damytý­da mańyzdy orynǵa ıe bolyp keledi. Assambleıa zaıyr­ly kóz­qaras pen asqaq rý­ha­nı­lyq­tyń múmkindikterin ke­lis­tire úılestirip otyrǵan aza­mat­­tyq qoǵam men memlekettiń senim­di qurylymyna aınaldy. Jańa qa­zaqstandyq patrıotızmdi qalyp­tastyrýdyń naq osy sharttary «Máńgilik El» patrıottyq akti­siniń ekinshi jáne úshinshi qun­dy­lyqtary retinde belgilengen.

Bizdiń Konstıtýtsııamyzdyń gýmanıstik qundylyqtary ındýs­trııalandyrý men ınnovatsııaǵa negizdelgen ekonomıkalyq ósýdiń memlekettik baǵdarlamasynan qol­daý tabady. Bul máselede Jal­pyǵa ortaq Eńbek Qoǵamyn qurý ıdeıa­sy - onyń dúnıetanymdyq quraý­shysy bolyp sanalady. Qazaq­stan Respýblıkasynyń Prezı­denti N.Á.Nazarbaevtyń Qazaq­stan halqyna Joldaýynda «búgin­gi ahýal - bizdiń jetistikteri­mizdi synǵa salyp, eldigimizdi shyń­daı túsetin ýaqyt tezi» ekenin aıtqan edi. Elbasynyń bul sózderin mádenıet pen óner qaırat­kerleri ózderiniń aldyna qoıylǵan mindetterin sheshýde qoldanatyn múmkindikteri retinde basshylyqqa alady. Elimizdiń mádenı damýy «Máńgilik El» patrıottyq aktisin shynaıy bolmysqa aınaldyrýda óziniń bar áleýetin paıdalanýyn kerek etedi. Bul rette «Máńgilik El» ıdeıa­sy shyǵarmashyl tulǵalarǵa - sazger­lerge, sýretshilerge, aqyn­dar men jazýshylarǵa, murajaı qyz­metkerlerine, kitaphana­shy­lar­ǵa ekinshi tynysy ashy­lyp, jańa motıvatsııalar taýyp, shyǵar­mashylyq shabyttaryn tasqyn­datýdyń qaınar bula­ǵyna aınalady. Osyndaı jańa qundylyqtar men mádenı mán­dilik qazynany qalyptastyrý úderisindegi eren eńbekteri olardyń qoǵamdaǵy dáre­jeli ornyn tanytyp, moral­dyq qanaǵatshyldyq sezimin qalyp­tastyrady. Bizdiń Konstıtý­tsııa­myzdyń shyǵar­ma­shylyq eńbek erk­indigimen baılanysy degenimiz - Ata Zańymyzdyń túrli mádenı ónimder jasaýǵa berilgen kepildigi ekeni osylaı tanylady.

Tarıh pen tildiń ortaq bolmysy - barlyq deńgeıdegi mádenıet qaıratkerleriniń shyǵarmashylyq eńbekteriniń ajyramas bólshegi retinde tanylatyny belgili. Bul «Máńgilik El» patrıottyq akti­siniń altynshy qundylyǵy bolyp tabylady. Konstıtýtsııalyq dárejede bekitilgen osy qundylyq qazaqstandyq kópultty qoǵamdy bir maqsat pen ortaq qundylyqtar aıasyna biriktirip, bir ulttyń ekinshi ulttyń mádenıetin tutas­taı nemese úzdiktep qabyldaý úderi­sin, mádenı almasýlar úderisin ótkizýge negiz qalaıdy.

Osylaı, tutas mádenıet pen odan týyndaıtyn saıası mádenıet degenimiz - qazaqstandyq qoǵamda berik oryn teýip kele jatqan áleýmettik sanadan ótkizilgen jáne sezimniń tereń ıirimderinde órnek salǵan qundylyqtar men soǵan saı keletin senimderdiń jıy­nyn tanytady. Óz kezeginde, bul qasıetter, arnaıy memlekettik organdardyń qyzmeti sııaqty, ulttyq qaýipsizdik pen elimizdiń jalpyálemdik jáne óńirlik máselelerdiń kúrmeýin sheshýge qatysýdyń jahandyq qadamyn da qamtamasyz ete alatyn qýatqa ıe bolyp tabylady.

«Máńgilik El» patrıottyq aktisiniń altyn qazyǵy bolyp sanalatyn barlyq qundylyqtarymyz qazaqstandyq mádenıettiń patrıottyq mándiligin tanytady. Osy qundylyqtardyń arqasynda Qazaqstan, bizdiń altyn uıamyz, tarıh úshin qysqa ýaqyttyń bergen múmkindikterin sanaǵa salyp, árbir sátin tarazylaı paıdalanyp, mol jetistikke qol jetkizdi, kemel kelbetke ıe memlekettilik qurdy.

Qazaqstandyq qoǵamnyń saıa­sı baǵdary men mádenı qundy­lyq­tary qazaqstandyq saıası mádenıettiń bolmysyn quraıdy. Osy qurylymdaǵy árbir quraýshy bólshektiń tutas memleket úshin mańyzy zor bolyp keledi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Ata Zańynyń ózindik ereksheligi sonda, Konstıtýtsııada Qazaqstanda turatyn júzden astam ult ókil­deriniń bir «Máńgilik El» ıdeıasyn ulyqtap, ol baǵytty óziniń damý baǵdary etip biraýyzdan qabyldaýyna jáne osy jolda senimmen qaryshtap qadam jasaýy­na kepil beretin senimdi tirekter jazylǵan. Mundaı senimmen qarý­lanǵan jeke tulǵalar ózderiniń shyǵarmashylyq áleýetin el paıdasyna sheshiletin qundylyqtar týyndatýda jasampazdyqpen qyzmet etedi. Mádenı qundylyqtar, eldiń saıası qundylyqtaryna ıgi yq­palyn tıgizip qana qoımaı, ýaqyt óte kele, «mádenı formýlalarǵa» aınalyp, eldi álemge tanytatyn belgilerge de aınalady.

Osymen qatar, qol jetkizgen jetistikterdi bolashaqqa alyp baratyn senimdi qadam dep sanap, alǵa qaraı damý qarqynymyzdy báseńdetip almaý jaǵyn da sát saıyn túsinýimiz kerek. Alǵa qaraı júretin joldy árdaıym oı júgirtý arqyly sezip otyrý, onyń qyry men buralańynyń aldyn alý, qalaı bolǵanda da adaspaıtyn týra jol tabý - saıası mádenıetimizdiń damý úrdisterin anyqtaýdy bil­diredi. Qazaqstannyń jemis­ti damýynyń mańyzdy krıterıı­leri retinde mádenı damý deńge­ıin, mádenı ınstıtýttar men mádenıet tetikteriniń ınfraqu­rylymdarynyń tıimdi de sapaly qyzmet etýin ataýǵa bolady. Qazaqstan mádenıeti óziniń damýy men bıik nátıjelerge qol jetkizýi arqyly tek ulttyq qana emes, álemdik mádenı murany damytýǵa da óz úlesin qosyp keledi. Óziniń sapaly qyzmetin júıeli jolǵa qoıý arqyly qazaqstandyq mádenıet sapaly mádenı qundylyqtardy jasaýda, urpaqtan-urpaqqa, elden-elge jetkizýde jáne paıdalanyp, tutynýda ozyq úlgi jol qalyptastyrýda. Mádenı almasý­lar men jeke tulǵanyń ózindik bol­mysyndaǵy shyǵarmashylyq áleýetin júzege asyra alýynda da qa­zaq­standyq mádenı ınstıtýt­tar je­misti nátıjelerge qol jetkizýde.

Ata Zańymyzdan nár alǵan kons­tıtýtsııalyq erkindigimiz búgin­gi jaqsy ómirimizdi de qamta­masyz etý kózi bolyp tabylady. Qazirgi bizdiń ýaqytymyz - baqyt­ty múmkindikter men baqytty sátter kezi. Mádenıet arqyly ómir súrý, elińdi súıý men jasampaz bolý, osynaý jahannyń bir sapaly da mańyzdy bólshegine aınalý, qoǵamdyq jáne saıası ómirge sanalylyqpen aralasý da osy kezeńniń bizge bergen baqyty.

Ata Zańymyzdyń arqasynda óziniń shyǵarmashylyq qyzmetiniń joǵarǵy sapaǵa jetýine, sóıtip álemde qazaqstandyq mádenıet mártebesin tanytýǵa, Qazaq­stan­nyń atyn tarıh paraqtaryna altynmen jazýǵa úles qosýǵa berilgen múmkindikterimiz óte zor.

Osyndaı jarqyn sátterdiń nátıjesinde, aǵa urpaqtyń saıa­sı tájirıbesin, qazaqstandyq saıası-mádenı mándilikter men qun­dylyqtardyń óskeleń urpaqqa sabaqtastyqpen jalǵasýyna be­retin mol múmkindikterin paı­dalanýda Qazaqstan Respýb­lı­ka­synyń Konstıtýtsııasy aınymas tirek bolyp tabylady.

Qýatjan ÝÁLIEV,

Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń jaýapty hatshysy, zań ǵylymdarynyń doktory