Qytaı tilin meńgerý artyqtyq etpeıdi
***
Eljan Jumahan - Qytaı memleketindegi Southwest (Shınan) ýnıversıtetiniń túlegi. Mamandyǵy qytaı tiliniń mamany. Oqytýshy magıstr. 2010 jyly Qytaıdan Qazaqstanǵa qonys aýdaryp, L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa Ulttyq ýnıversıtetinde oqytýshy bolyp jumys isteıdi. Qytaı tilin erkin meńgergen Eljan Jumahan men jubaıy Juldyz Muqtarhanqyzy Astanada shet tilderin úıretetin kýrs ashýdy qolǵa alyp, «Panda» ortalyǵyn iske qosady. Sonymen qatar, Qazaqstanǵa arnaıy at basyn burǵan saıahatshylar úshin «Panda Tours» týrıstik kompanııasynda jolǵa qoıady. Qazirgi kezde atalǵan kompanııany basqaryp otyrǵan Eljan Jumahanmen qazaqstandyqtar úshin atqarǵan ıgi isteri jóninde áńgime órbitken edik.
- Eljan Jumahanuly, ózińiz negizin qalaǵan «Panda Tours» týrıstik kompanııasynyń jumysy týraly aıtyp berseńiz.
- Bul kompanııa jubaıym Juldyz Muqtarhanqyzynyń ıdeıasymen qalandy. J.Muqtarhanqyzy negizinen týrızm jáne menedjment mamandyǵy boıynsha qytaıda bakalavr, magıstr dárejesin alǵan. Sondaı-aq, qytaı tiliniń mamany. Ekeýmizdiń oıymyz bir jerden shyǵyp, ári qytaı tilin úıretetin, ári týrızm isimen aınalysatyn ortalyq quryp otyrmyz. Maqsatymyz Qytaıdan keletin saıahatshylarǵa Qazaqstan mádenıetimen tanystyrý. Qytaılyqtar kóp jaǵdaıda Astana, Almaty qalalaryn kórýge nıet bildirip jatady. Sol úshin biz eki qalada saıahatshylarǵa arnaıy ekskýrsııa júrgizetin gıd-mamandardy daıyndadyq. Jalpy, bizdiń elde týrıstik salaǵa endi ǵana kóńil bólinip jatqany jasyryn emes. Desek te, ózge elge kórsetýge turarlyq jaqsylyqtarymyz da joq emes. Saıahatshylar arasynda Qazaqstandy bile bermeıtinder de bar. Olarǵa ulttyq qundylyqtarymyzben mádenı oryndarymyzdy, ulttyq taǵam túrlerin, ásem tabıǵatymyzdy tanystyryp, tarıhymyz, salt-dástúrimiz týraly aqparat beremiz.
- Al «Panda» ortalyǵynyń jumys baǵyty qandaı?
- Elimizde qytaı tilin úıretýdiń deńgeıin kóterý - basty maqsatymyz. Bilim salasynda jumys istegenimizge 11 jyldaı ýaqyt boldy. Ózimiz ázirlegen bilim baǵdarlamalary boıynsha birneshe baǵytta sabaq júrgizemiz. Osy ýaqytqa deıin bizdiń ortalyqtan 200 den astam adam til úırenip shyqty. Olardyń birazy arnaıy mamandyq alý úshin, Qytaı ýnıversıtetterinde grantqa ıe bolyp, bilim alyp jatyr.Ortalyǵymyzda qytaı tilin úıretip qana qoımaı, shákirtterimiz tilderin damytyp, bilimderin jalǵastyrsyn degen nıetpen Qytaıdaǵytúrli salanyń mamandaryn daıyndaıtyn 18 ýnıversıtetimen kelisim-shartqa otyryp baılanys jasap kelemiz. ıAǵnı bizdiń kýrsty aıaqtaǵan shákirtter ózi tańdaǵan mamandyǵy boıynsha kórshi elde bilimin jalǵastyrýyna mol múmkindigi bar. Atap aıtsaq, túlekterimiz: Shyryn Saılaýbekqyzy Hanchjoýda «Electronic Science» ýnıversıtetinde, Juldyzaı Qurpassova Beıjındegi «China National» ýnıversıtetinde, Dınara Dúısenbek «Shanghai Normal» ýnıversıtetinde, jáne Abaı Shahanov «Shanghai Fudan» ýnıversıtetinde bilim alyp jatyr. Bu da bolsa bizdiń jetistikterimiz dep esepteımin.
- Til úıretýshi mamandarǵa qandaı talaptar qoıasyzdar?
- Oqytýshy mindetti túrde «Halyqaralyq deńgeıdegi qytaı tiliniń oqytýshysy» mamandyǵyn alǵan úzdik maman bolýy tıis. Ol sabaq berý barysynda 60-70 paıyz qytaı tilinde sóıleýi kerek. Sonda ǵana sabaq nátıjeli bolady. Saýatty sóıleý men saýatty jazý da basty talapqa kiredi. Sondaı-aq, qytaı tilin joǵary deńgeıde meńgergendigin rastaıtyn arnaıy sertfıkattary bolýy qajet. Biz sabaq barysynda muǵalimniń tek til úıretýmen shektelmeı, qytaı halqy týraly jan-jaqty aqparat berýin talap etemiz. Shákirtter til úırenýmen qatar, qytaılyqtardyń mádenıetin de bilip alsa, artyq bolmaıdy dep oılaımyn.Bir qýanarlyǵy ortalyǵymyzdyń qytaı tili mamandary osy údeden shyǵyp otyr. Bizdiń oqytýshylarymyz QHR da bilim alǵan halyqaralyq deńgeıdegi qytaı tilinen bilim berý mamandyǵynyń magıstrleri, qytaı tilin oqytý salasynda 10 jyldan astam tájirıbeleri bar, sonyń ishinde qytaı joǵary oqý oryndarynda da qyzmet atqarǵan. Olar Qytaıdyń tarıhyn, mádenıeti men turmys tirshiligin jaqsy biletindikten, til úıretip qana qoımaı, Qytaıǵa baılanysty máselelermen aınalysam deýshilerge de baǵyt-baǵdar berip otyrady..
- Til úıretý barysynda qandaı baǵdarlamalar qoldanasyzdar?
- Negizgi oqýlyǵymyz «Encounters» dep atalady. Oqýlyqtar Qytaı úkimetimen Iel ýnıversıtetiniń 6 jyl boıy birlesip zertteý nátıjesinde jaryqqa shyqqan. Basty ereksheligi tez sóıleýge jeteleıdi. Oqytý baǵdarlamasyn ózimiz ázirlep daıyndadyq. Baǵdarlama qytaı tiliniń fonetıkasy men ıeroglıf kýrsyn qamtıdy. Bizdegi basty ereshelik ár oqytýshy sabaq barysynda ózi daıyndaǵan ádis boıynsha belgilengen baǵdarlama aıasynda jumys isteıdi. Qytaı tili kásipkerlik salada, tildi saýatty meńgerý, balalarǵa arnalǵan qytaı tili, t.b. aldyn ala ázirlengen baǵdarlamalar bar. Til úırenýshi 3 aı nemese 1 jyl aralyǵynda qalaǵan salany tańdap, sol boıynsha bilim alady. Qytaı tilinen HSK, HSKK emtıhanyna daıyndaımyz. Konfýtsı ınstıtýtynda emtıhan tapsyryp, sertıfıkatyn alǵan soń, Qytaıdyń kez kelgen ýnıversıtetinen grant jeńip alatyny anyq. Biz til úırenýshilerdi Qytaıǵa 1 jyldyq tegin kýrsqa da jiberýge múmkindigimiz bar. Bul kýrsqa shákirtter arnaıy emtıhan tapsyrý arqyly tańdalady. Tildi jaqsy meńgergen shákirtterimizdiń gıd retinde oqyp, osy ortalyqta jumys isteýine de bolady. Olar Qazaqstanǵa kelgen saıahatshylarǵa ekskýrsııa júrgizedi. Sonymen qytar, ortalyqta qytaı halqynyń mádenıeti týraly maǵlumat beretin túrli sharalar uıymdastyramyz. Olardyń salt-dástúrlerimen tanystyramyz.Jáne kerisinshe syrttan kelgen saıahatshylarǵa qazaq eliniń salt - dástúrin kórsetip, mádenıetimen tanystyrady.
- Ózińiz bilesiz, memleketimizde «Úsh tuǵyrly til» saıasaty júzege asýda. Osyǵan kózqarasańyz qandaı? Qazirge qytaı tilin meńgerý artyqtaý emes pe?
- «Bir til bilseń - bir adamsyń, eki til bilseń - eki adamsyń» nemese «jeti jurttyń tilin bil, jeti túrli ilim bil» dep beker aıtylmasa kerek. Neǵurlym kóp tildi meńgerseń dúıetanymyńda, bilim órisińde keńeıe túsetini anyq. Máselen, ál-Farabıdiń ǵulamalyqqa jetýi jetpiske jýyq til bilgendigimen tyǵyz baılanysty. Sondyqtan da úsh tildi ǵana emes, basqa tilderdi de bilgen durys dep sanaımyn.
- Qoǵamymyzda qytaı tiline, naqtyraq aıtsaq naryqta suranys bar ma?
- Qazaqstan men qytaı arasyndaǵy qarym-qatynastyń artýy eki el arasyndaǵy ekonomıkalyq, saıası taǵy basqa da baılanysty kúsheıtedi. Árıne, ol úshin basty orynda til bilý shyǵady. Astana qalasynyń ózinen Qytaı tiliniń kúrdeliligimen ıeroglıftik jazbasyna qaramastan, «qytaı tilin úırensem» degen talapkerler sany artyp keledi. ıAǵnı, Qytaı memleketimen baılanys kúsheıgen saıyn qytaı tiline degen suranys joǵary bolatynyn tájirıbeden baıqap otyrmyz.
- «EHRO-2017» halyqaralyq kórmesinde shet elden kelgen qonaqtarǵa qyzmet kórsete aldyńyzdar ma?
- Árıne, Expo kezinde qytaıdan kelgen týrıstter úshin qytyı tilinde júrgizetin 30 gıd-ekskýrsovod daıyndadyq. Qytaı delegatsııasyn qarsy alyp, ishki Monǵolııa jáne Fýdjııan provıntsııasynan kelgen delegatsııalardyń is-sharalaryn uıymdastyryp, joǵary deńgeıde ótkizdik. Kórme aıasynda ótkizgen ekonomıkalyq forýmda sınhrondy aýdarma jumysymen de aınalystyq. Tipti, aýdarmashy mamandarymyz «Shınshın» qurylys kompanııasynyń aýdarmalaryn orys-qytaı, qytaı-orys tiline tikeleı aýdarma jasap, ózara kelisim-shart jasasýǵa yqpaldaryn tıgizdi. Astana ǵana emes, Almatydaǵy «Atakent» kórmesine kelgen qytaılyqtardy Dydjııań provıntsııasynda «ıÝanda» kompanııasynyń delegatsııasyna qyzmet kórsettik. Sonymen qatar bıylǵy jyly Qytaıdyń Tsındao qalasynda ótken Shanhaı yntymaqtastyq uıymy sammıtynyń jarııalaý sharalarynyń Qazaqstandyq ókili boldyq.
- Foto-kollajdaryńyzdan Astana qalasynda ǵana emes, respýblıkanyń barlyq óńirlerinde qyzmet kórsetetiniderińizdi baıqap otyrmyn.
- Durys aıtasyz. Elimizdiń kez kelgen óńirine qyzmet babymen Qytaıdan kelgen delegatsııalarǵa aýdarmashy qajet bolsa aýdarmashylarymyz, ekskýrsııa qajet bolsa gıdtarymyz qyzmet kórsete alady. Atap aıtsaq, jaqynda Hılýńdjııan provıntsııasynyń «China Harbin Overseas Tourist» kompanııasynan kelgen delegattardyń qujattaryn, Sındjııan telearnasymen habar arnasynyń arasyndaǵy kelisim-sharttaryn aýdardyq. 2017 jyly ótken ekonomıkalyq forýmda «Jibek joly» týrızm basshylyǵymen, OQO ákimshiligimen kezdesýlerde aýdarma jasadyq. Ústimizdegi jyly qańtar aıynan búgingi kúnge deıin Qytaıdan 5000 ǵa jýyq tranzıtpen kelgen týrıstterdi qarsy alyp, elimizdiń kórikti jerlerine saıahat jasap, tanystyryp qaıttyq. Sondaı-aq, bizdiń mamandarymyz óz tájirıbelerimen de bólisýge daıyn. Taraz, Shymkent qalasynda «Atameken» palatasynda Jambyl oblysynyń qonaq úılerinde, murajaılarǵa týrfırmalarǵa qytaı tilinen sheberlik synyptaryn ótkizdi. Basqa qalalardan da suranystar bar. Aldaǵy ýaqytta qytaı-qazaq, qytaı-orys tilderinen tikeleı aýdarý boıynsha dárister júrgizemiz.
- Qytaıdyń «Bir jol - bir beldeý» strategııasy jóninde ne aıtar edińiz?
- Qytaı tarapynan usynylyp otyrǵan strategııa Uly Jibek jolyn jolǵa qoıyp, qaıta jańǵyrtý bolyp tabylady. Jibek joly elimizdiń ekonomıkasyn damytýda asa mańyzdy. Bul strategııa prezıdentimiz N.Á. Nazarbaev usynǵan «Nurly jol» baǵdarlamasymen úndes deýge bolady. Bizdiń maqsatymyz qos baǵdarlamany qoldap, azamattarymyzǵa qytaı tilin úıretsek, memleketimizdiń aspanasty elmen yntymaqtastyǵyn artyrýda teńizge quıǵan tamshydaı bolsa da qosqan úlesimiz dep bilemin.
- Áńgimeńizge rahmet! Qıyn da, qyzyqty tildi úıretýde isterińizge sáttilik tileımin.
Suhbattasqan: Laýra Dáýrenbekova, Astana qalasy