Qytaı ǵalymdary Ashına áýletine baılanysty genetıkalyq zertteýdiń aldyn ala qorytyndysyn jarııalady

ASTANA. QazAqparat – Qytaı ǵalymdary Túrk qaǵanatynyń bıleýshi taıpasy – Ashına áýletiniń ata-tegin anyqtaýǵa septigin tıgizetin genetıkalyq zertteýdiń alǵashqy qorytyndylaryn jarııalady, dep habarlaıdy QazAqparat tilshisi qytaılyq The Paper agenttigine silteme jasap.

Aqparat kóziniń málimeti boıynsha, Shanhaıdaǵy Fýdan ýnıversıtetiniń ǵylymı-tehnıkalyq arheologııa ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Ven Shaotsın bastaǵan zertteý toby Túrk qaǵanatynyń ámirshisi Muqan qaǵannyń qyzy qytaılyq Chjoý áýletine uzatylyp, Qytaı tarıhyna Ashına patshaıym degen atpen engen tarıhı tulǵanyń súıegine jasalǵan genetıkalyq saraptama jumystaryn aıaqtaǵan.

Zertteý jumysynyń qorytyndysy aldaǵy kúnderi «Ancient Genome of Empress Ashina reveals the Northeast Asian origin of Göktürk Khanate» degen atpen «Journal of Systematics and Evolution» basylymynda jaryq kórmek.

Ven Shaotsınnyń aıtýynsha, qytaılyq ǵalymdar sońǵy kezde Túrik, Sıanbı jáne Batys Sıa elderin bılegen ámirshi áýletterdiń genomyn zertteýde tyń jetistikterge jetip, álem boıynsha alǵash ret kóne túrkilerdiń bıleýshi áýletiniń genom tizbegin anyqtaǵan.

Ǵalymnyń pikirinshe, buǵan deıin Ashına áýletiniń shyqqan tegi týraly birneshe boljam aıtylyp keldi. Al Ashına patshaıymnyń súıeginen alynǵan genetıkalyq derekter Ashına áýletiniń Soltústik-shyǵys Eýrazııadan shyqqanyn kórsetedi.

«Bizdiń jumysymyzda qol jetken genetıkalyq derekter Ashına áýletiniń Eýrazııanyń soltústik-shyǵys ólkesinen, naqtyraq aıtqanda, búgingi Soltústik-shyǵys Qytaıdan Reseıdiń Baıqal óńirine deıingi aımaqtan shyqqanyn naqtylaıdy. Sonymen qatar, Ashınalar genetıkalyq turǵydan keıingi temir dáýirinde ómir súrgen tunǵys jáne kóshpendi mońǵol halyqtaryna, mysaly, jýjan, sıanbı, qytan jáne mohe taıpalaryna kóbirek jaqyn da, kerisinshe, túrki halyqtarymen aıtarlyqtaı aıyrmashylyqqa ıe, bul Túrk qaǵanatynyń quramynyń kóptúrliligin kórsetedi. Sondaı-aq, Ashına áýletiniń qazirgi túrkitildes halyqtardyń genetıkalyq ár alýandyǵyna qosqan úlesi óte shekteýli, bul taǵy bir qyrynan túrkilený úderisi popýlıatsııalyq keńeıýdiń emes, mádenı dıffýzııa modeliniń nátıjesi ekenin kórsetedi», - deıdi Ven Shaotsın.

Qytaı jylnamalaryna súıensek, 565 jyly Soltústik Chjoý áýleti 120 adamnan quralǵan elshilik jasaqtap, ýaǵda boıynsha túrik hanshaıymyn alyp kelýge attandyrady. Biraq, Soltústik Tsı áýletiniń elshileri olardan buryn jetip úlgerip, hanshaıymǵa quda túsedi. Muqan qaǵan eki taraptyń da elshilerin qaıtarmaı ustap qalady. Uzaq kelissózderden keıin, 568 jyly naýryzda Muqan qaǵannyń on tórt jastaǵy qyzy Soltústik Chjoý áýletiniń saraıyna kelin bolyp túsedi, ımperator Ý-dı ony saltanatty túrde qarsy alyp, Ashına patshaıym degen ataq beredi.

Qytaı derekteri boıynsha, Ashına patshaıym bet bitkenniń sulýy edi, sondyqtan, ımperator ony aıryqsha unatyp, árdaıym syılap, qurmettep otyrady. Onyń Qytaı saraıyndaǵy mártebesi óte joǵary bolady, Shah-ana, Shah-áje degen qurmetti ataqtary sonyń dáleli.

Ashına patshaıymnyń bas súıegi negizinde Ven Shaotsın komandasy usynǵan rekonstrýktsııalyq syzba

Genetıkalyq saraptama nátıjesi Ashına áýletiniń atateginiń Soltústik-shyǵys Eýrazııa ólkesinen shyqqanyn kórsetti