Qyrǵyzstan energetıka salasynda 3 jylǵa TJ rejımin engizdi: Sebebi men saldary nede
Tótenshe jaǵdaı rejımi ne úshin engizildi?
Ótken aptada Qyrǵyzstan prezıdenti Sadyr Japarov 2023 jylǵy 1 tamyzdan 2026 jylǵy 31 jeltoqsanǵa deıingi merzimge kúshine enetin «Qyrǵyz Respýblıkasynyń energetıka salasyndaǵy tótenshe jaǵdaı týraly» jarlyqqa qol qoıdy. Eldegi tótenshe jaǵdaı rejımi obektıvti sebepter boıynsha enýde. Kóptegen jyldar boıy Qyrǵyzstan energetıka salasynda, atap aıtqanda, elektr energııasy tapshylyǵynyń ósýi jáne óndirýshi qýattardyń tómendeýi problemalaryna tap boldy. Elde qys mezgilinde onyń jetkiliksiz óndirilýinen jáne jaz mezgilinde – suranystyń artýynan elektr energııasynyń jetispeýshiligi týyndaıdy.
Tótenshe jaǵdaı rejımin engizý Qyrǵyz Respýblıkasyn klımattyq syn-tegeýrinderge, Naryn ózeni basseınindegi sýdyń tómen deńgeıine, energııa tutynýdyń qarqyndy ósýi jaǵdaıynda generatsııalaıtyn qýattardyń jetispeýshiligine baılanysty energetıkalyq daǵdarystan shyǵarý maqsatynda shuǵyl sheshimder qabyldaýǵa baǵyttalǵan.
Memleket basshysy Sadyr Japarov energetıkadaǵy tótenshe jaǵdaıdyń engizilýine pikir bildirip, jarlyqta kózdelgen sharalar energetıkalyq jobalardy iske asyrýdy jedeldetýge jáne problemalyq máselelerdi tez sheshýge baǵyttalǵanyn atap ótti. Bul rejım halyqqa áser etpeıdi. Onyń aıtýynsha, jarlyq Energetıka mınıstrliginiń ókilettigin 2026 jylǵa deıin keńeıtedi. Vedomstvo basshysyna qajet bolǵan jaǵdaıda jedel tártipte mańyzdy sheshimder qabyldaýǵa ókilettik berildi. Atap aıtqanda, mınıstr energııa óndirýge qatysty máselelerdi úılestiredi jáne jergilikti bılik organdaryna jáne mınıstrliktiń oblystyq bólim basshylarynyń orynbasarlaryna tapsyrma berý quqyǵyna ıe bolady.
Energııa daǵdarysynyń sebe b i jáne qabyldanǵan sharalar
Qyrǵyzstan Energetıka mınıstrliginiń málimetinshe, elde elektr energııasyn tutyný kólemi jyl saıyn 10-15% artyp keledi, bul rette jańa qýattar óndirilip jatqan joq. Sala mınıstri Taalaıbek Ibraev Qyrǵyzstanda energııa tutyný 2010 jyldan 2017 jylǵa deıin 7,2 mlrd kılovatt-saǵatqa óskenin aıtty. Bıyl boljamdy derekter boıynsha, elektr energııasy tapshylyǵy 3 mlrd kVt/saǵ bolmaq.
«Elektr energııasy jetispeýshiliginiń basty problemasy klımattyq jaǵdaılarmen baılanysty. Ystyq aýa raıynda sý tapshylyǵy tek Qyrǵyzstanda ǵana emes, búkil álemde baıqalady. Elimizde muzdyqtardyń baıaý erýi, Naryn ózeninde sý aǵysynyń tómendegeni baıqalady. Bıyl Toqtoǵul sý qoımasynda 14 mlrd tekshe metrge deıin sý jınalady dep boljanǵan edi. Biraq aýa raıy múmkindik berer emes. Shilde aıynyń sońyndaǵy jaǵdaı boıynsha qoımadaǵy sý kólemi 10 mlrd 750 mln tekshe metr boldy, bul ótken jylmen salystyrǵanda 1,8 mlrd tekshe metrge az. Buryn negizgi sý aǵyny mamyr-maýsym aılarynda kelse, bıyl aýa raıyna baılanysty jaǵdaı kúrdelene tústi. Meteorologtardyń boljamdy kórsetkishterine súıensek, sý qoımasyndaǵy kólem qysqy jylytý maýsymy basynda 12,2 mlrd tekshe metrge jetedi», - dedi Taalaıbek Ibraev.
«Bizge shara qoldaný kerek. Qyrǵyzstanda ekinshi nemese úshinshi jyl sýy az kezeń ótip jatyr, bul tsıkl ár 5-6 jylda bir qaıtalanady. Kelesi jyly sýdyń kóbeıetinin boljap otyrmyz, 2026-2027 jyldarǵa qaraı sý aǵyny artýy kerek. Qazirgi energııa tapshylyǵy Ózbekstannyń energetıkalyq jelileri arqyly Túrikmenstannan, Qazaqstan arqyly Reseıden, sondaı-aq Qazaqstannyń bir bóligi arqyly elektr energııasyn ımporttaý jolymen jabylady. Import qyrkúıekten jeltoqsanǵa deıin júrgiziledi. Alaıda bul ýaqytsha shara», - dep tolyqtyrdy mınıstr.
Mınıstrdiń aıtýynsha, jańa kún jáne jel stantsııalaryn salý, jańartylatyn energııa kózderi (JEK) jobalaryn damytý elektr energııasy tapshylyǵyn sheshýge jáne jańa qýat óndirisin ulǵaıtýǵa kómektesedi. Bul rette JEK qurylysyna jer ýchaskelerin bólý protsesiniń uzaqtyǵy men rásiminiń kúrdeliligi basty problema bolyp otyr. Osyǵan baılanysty engiziletin tótenshe jaǵdaı rejımi Energetıka mınıstrligine jedel túrde energetıkalyq jobalar úshin jer bólýge múmkindik beredi, ınvestorlarmen kelisý jáne kelisimsharttar jasasý rásimderin jeńildetedi.
Sonymen birge, Taalaıbek Ibraev Qyrǵyzstan prezıdentiniń vedomstvo aldyna 2026 jylǵa deıin birqatar shaǵyn GES salyp, elektr energııasy óndirisin ulǵaıtýdy, onyń ımportyn birtindep azaıtý jáne eksportty bastaý mindeti qoıylǵanyn atap ótti.
TJ rejımi halyqtyń ómirine qalaı áser etedi ?
Qyrǵyzstan prezıdenti Sadyr Japarov «Kabar» aqparat agenttigine bergen suhbatynda engizilip jatqan tótenshe jaǵdaı rejımi el halqyna áser etpeıtinin atap ótti.
«Halyq qys mezgilinde energetıka salasynda kúrdeli jaǵdaı bolady degen arandatýlar men qaýesetterge boı aldyrmaýy kerek. Bishkek jylý elektr ortalyǵy daıyn tur, basqa eldermen elektr energııasyn ımporttaý boıynsha jasalǵan sharttar bar, osylaısha qystan aman-esen shyǵamyz», - dep túsindirdi S. Japarov.
Energetıka mınıstri 2023 jyldyń qysqy kezeńinde Qyrǵyzstan Qazaqstanmen, Túrikmenstanmen jáne Reseı Federatsııasymen elektr energııasyn ımporttaý boıynsha kelisimshart jasasqanyn habarlady. Qol qoıylǵan kelisimderge sáıkes, jetkizý qyrkúıekten jeltoqsanǵa deıin júrgiziledi. Kelesi jyly Túrikmenstannan qosymsha 1,7-2 mlrd kVt-saǵat, Reseıden (1,5 mlrd) jáne Qazaqstan Respýblıkasynan ımporttaý josparlanǵan.
Sondaı-aq, Qyrǵyzstan Energetıka mınıstri qysqy jylytý maýsymynda elde elektr qýaty óshirilmeıtinin aıtty. Energııa jelisinde artyq júktemeler baıqalatyn jekelegen aýdandarda retteý is-sharalary, atap aıtqanda transformatorlar júktemesin azaıtý úshin abonentti basqa jelilerge ýaqytsha aýystyrý júrgizilýi múmkin.
Qyrǵyzstanda elektr energııasynyń baǵasy – TMD elderi ishindegi eń arzan baǵalardyń biri. Іshki tutynýdyń jyl saıynǵy ósýinen Qyrǵyzstan jetispeıtin kólemdi kórshi elderden ımporttaýǵa májbúr. Memlekettiń energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etý, tutyný kóleminiń qarqyndy ósýi jaǵdaıynda halyqty úzdiksiz elektrmen jabdyqtaý, sondaı-aq eskirgen jabdyqty jańǵyrtý maqsatynda el bıligi 2023 jylǵy 1 mamyrdan bastap elektr energııasyna tarıfti 0,77 tıynnan 1 somǵa deıin kóterdi. Elektr energııasy qunyn odan ári arttyrý jyl saıyn ınflıatsııany eskere otyryp júrgizilmek.