«Qyrǵyz nómirin taqqan kólikter elimizde qansha ýaqyt júre alady?» - BAQ-qa sholý
***
Qazaqstannyń turǵyn úı qurylysy sapasyn «Besoba sındromy» kezip júr. Qazirgi tańda «qurylys sapasy», «Besoba sındromy» degen sózder sınonımǵa aınalǵan. Qazaqstanda qurylys sapasy nege nashar dese, «Besoba sındromy» jaılap alǵan ǵoı deıdi. Al «Besoba sındromy» dese, alaıaqtyq, kózboıaý, jaýapsyzdyq, «otkat», sybaılastyq degen sumdyqtar órip shyǵady. Mine osy qurylys salasyndaǵy bylyqqa qatysty maqala «Egemen Qazaqstan» gazetiniń búgingi sanynda «Qazaqstandyq qurylys sapasy nemese «Besoba sındromynyń» salqyny» degen taqyryppen berilip otyr. Maqala avtorynyń jazýynsha, bizde qurylystyń qandaı túri bolmasyn tenderden bastalady. Jabaıy kapıtalızmniń jemqor sheneýnikteri oılap tapqan bul «tender» degen báleńiz belgili bir maqsatqa bıýdjetten bólingen qarjyny bóliske salýdyń tamasha tásiline aınaldy. Tender ótkizýdegi basty maqsat - bolashaq nysandy salatyn merdiger uıymnyń tapsyrmany oryndaı alatyn áleýetin anyqtaý. «Basqasha aıtsaq, merdiger qurylys kompanııasynyń nysandy sapaly ári der kezinde salýǵa ekonomıkalyq, tehnıkalyq múmkindigi mol, materıaldyq jáne qarjylaı qýaty jetkilikti bolýy kerek. Al bizdiń qurylys salasynda ótkiziletin keıbir tenderlerde jumys júrgizetin jalǵyz traktory men jarty krany da joq jalǵan kompanııalar jobalyq-smetalyq quny mıllıondaǵan, tipti, mıllıardtaǵan teńge bolatyn qurylys nysandarynyń tenderin jeńip ala beredi. Tipti, taqyr jerde turatyn eki-úsh adamnan quralǵan «aty bar, zaty joq» kompanııanyń júzdegen mıllıon teńge turatyn tenderdi utyp alǵan mysaldary Qazaqstan úshin tańsyq emes. Óıtkeni, olardyń bılik tizginin ustaǵan nemese tenderlik komıssııada otyrǵan «kókeleri» myqty», - dep jazady basylym.
Osy basylymda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Tamara Dúısenovanyń maqalasy «Halyqtyń ál-aýqatyn artyrý - memlekettiń negizgi mindeti» degen taqyryppen berildi. Mınıstrdiń alǵa tartqan derekterine qaraǵanda, respýblıkalyq bıýdjetten tólenetin áleýmettik tólemderdi aı saıyn 4 mln. adam nemese el halqynyń tórtten bir bóligine jýyǵy alyp otyrady. Bular túrli sebepter boıynsha áli eńbek ete almaıtyn nemese eńbek etýge múmkindigi joq jáne óz ómirin óz betinshe qura almaıtyn adamdar. «Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda 1,8 mln.-nan astam zeınetker ómir súrýde. 2000 jylmen salystyrǵanda olardyń zeınetaqylarynyń ortasha mólsheri 10 esege (4298 teńgeden 41790 teńgege deıin) artty. Sondaı-aq, UOS qatysýshylaryna jáne múgedekterine, UOS-ta qaıtys bolǵan jaýyngerlerdiń jesirlerine, jetimderge, egde jastaǵy adamdarǵa, buryn zııandy óndiris jaǵdaılarynda jumys istegen azamattarǵa tólenetin memlekettik áleýmettik járdemaqylardyń da mólsherleri tıisinshe arttyryldy»,- deıdi T.Dúısenova.
***
Estimegen elde kóp. Bar ǵumyryn ǵylymǵa arnaǵan ǵalymdardyń arasynda «Ǵylym týraly» zańdy oqymaǵandary bar eken. Olar zańmen tanys bolmaǵandyqtan, mınıstrlik jobama qarjy bólmeı jatyr degen shaǵymmen Memleket basshysyn mańaılaýdy ádetke aınaldyrypty. Al joǵary oqý oryndaryn ǵylymmen aınalysýǵa qulyqsyz rektorlar basqaryp otyr. «Aıqyn» gazetiniń tilshisi bul jaıtqa Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń keshegi keńeıtilgen alqa otyrysynda qanyǵyp qaıtqan. «Ǵalymdardyń kóbisi eldiń Prezıdentine deıin baryp, mınıstr qarjy bólmeıdi nemese qajetti kólemde bermeıdi dep aıtyp jatady. Biraq bul kisiler «Ǵylym týraly» zańdy oqymaǵan. Naqty jobany qarjylandyrýǵa mınıstrliktiń esh qatysy joq. Biz bul baǵyttaǵy jumystardy ǵylymı keńes pen halyqaralyq sarapshylardyń qaraýyna bergenbiz. Dál osy keńes qarjylandyrý kólemi men jumys sapasyn aıqyndaıdy. Osy oraıda ǵylymı keńesterdiń sheshimi zańǵa sáıkes mindetti bolyp sanalady»,- dedi Bilim jáne ǵylym mınıstri B.Jumaǵulov. Maqala «Ǵylym týraly» zańdy oqymaǵan ǵalymdar bar» degen taqyryppen jarııalandy.
Aǵymdaǵy jyldyń ótken jeti aıynda oblys aýmaǵyna Keden odaǵyna múshe emes memleketterden jeke paıdalaný úshin zańdy túrde 173 jeńil kólik ákelingen. Olardan túsken kedendik tólemder men salyqtardyń kólemi - 156 mln. 212 myń 719 teńge. Al sońǵy kezderi kórshi qyrǵyz avtokólikterin Qazaqstan aýmaǵyna zańsyz ákelý faktileri tyıylmaı tur. Kerisinshe ýaqyt ótken saıyn artyp keledi. Osyǵan oraı «Aıqyn» gazetiniń tilshisi kólik quraldaryn ákelý-áketý tártibi týraly jáne mundaı kólik quraldaryn tasymaldaý kezinde Keden zańnamalaryn buzýdyń zardaby tóńireginde Jambyl oblysy boıynsha Kedendik baqylaý departamenti Kedendik baqylaýdy uıymdastyrý basqarmasynyń bastyǵy Gúlmıra Muhamedjanqyzymen suhbattasqan «Qyrǵyz nómirin taqqan kólikter elimizde qansha ýaqyt júre alady?» degen taqyryppen berilgen suhbat barysynda basqarma bastyǵy: «Eger jeńildetilgen tártippen keden shekarasynan ótken avtokólikti sheteldik azamat emes bizdiń eldiń azamaty basqarsa, ondaı jaǵdaıda keden erejelerin buzýshylyq bolyp sanalady. Qazaqstan aýmaǵynda kólik quralymen tek shekarany jolaýshylar kedendik deklaratsııasymen ótken tulǵa ǵana basqara alady. Ondaı bolmaǵan jaǵdaıda Keden zańnamasyn buzýshylyq bolyp sanalady. Mundaı jaǵdaıda QR Ákimshilik quqyqbuzýshylyq kodeksiniń 430-babyna sáıkes jaýapkershilikke tartylady», - deıdi.