Qylmystyń jańa túrleriniń kóbeıýi sýdıalardyń úzdiksiz óz biliktiligin arttyrýmen aınalysýyn talap etedi - D. Nuralın
Osy Joldaýda Prezıdentimiz qazaqstandyqtardyń aldynda jańa mindetter men maqsattar qoıyp otyr, óıtkeni Táýelsizdik jyldarynda Qazaqstan oń ózgerister nátıjesinde aıshyqty ekonomıkalyq ósimge jáne áleýmettik damýda úlken progreske qol jetkizdi.
«Nur Otan» partııasynyń 16-sezinde Elbasy Qazaqstan memlekettiligin nyǵaıtý úshin bes ınstıtýttyq reformany usyndy. Onyń biri - zań ústemdigin qamtamasyz etý bolyp tabylady.
Instıtýttyq reformalardy iske asyrý maqsatynda «100 naqty qadam» ázirlendi.
«100 naqty qadam» - bul jańa tarıhı jaǵdaılarda elimizdiń damyǵan memleketterdiń otyzdyǵyna kirýi jónindegi jospary. Ony kezeń- kezeńmen júzege asyrý memleketimizdi odan ári damytýda oń nátıjelerge qol jetkizýge múmkindik beredi.
Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý maqsatynda elimizdiń quqyqtyq júıesin damytý máseleleri boıynsha 19 maqsatty qadam kózdelgen. Olardyń biri - sýdıa laýazymyna kandıdattardy irikteý tetikterin aıqyndaý jáne biliktilik talaptaryn qataıtý bolyp tabylady.
Respýblıkalyq gazetterdiń betterinde bergen óz suhbatynda Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń Tóraǵasy Q.Mámı «Elimizdiń sot júıesi quqyq ústemdigin qamtamasyz etý máselelerinde barynsha tıimdi ekenin jetkilikti kórsetýde. Muny kóptegen halyqaralyq ındıkatorlardan kórýge bolady», - dep atap ótti.
Búginde sot júıesi zańdardyń oryndalýyn qamtamasyz etetin jáne qazirgi zamanǵy quqyqtyq jáne demokratııalyq memleket retinde jalpy álemdik standarttarǵa sáıkes keletin bıliktiń bir tarmaǵy retinde qalyptasqanyn nyq senimmen aıtýǵa bolady.
Alaıda jahandyq jáne ishki syn-qaterler sot júıesiniń qyzmetin áli de joǵary deńgeıge kóterýdi, sýdıa laýazymyna kandıdattardy irikteý tetikterin aıqyndap, biliktilik talaptaryn qataıtýdy, sýdıalardyń jaýapkershiligin kúsheıtýdi talap etedi.
Sottarda qaralatyn azamattyq, qylmystyq, ákimshilik isterdiń sanattary boıynsha qoǵamdaǵy ózgeristerdi, naryqtyq qatynastardyń damýyn baıqaýǵa bolady. Eger kezinde azamattyq protsester negizinen jumysty qalpyna keltirý, turǵyn úıden shyǵarý, erli-zaıyptylar arasyndaǵy múlikti bólý, alıment óndirý, densaýlyqqa keltirilgen zalaldy óndirý boıynsha júrgizilse, naryqtyq básekelestikke baılanysty barǵan saıyn kúrdeli bola túsken sot isteriniń jańa sanattary paıda bolýda. Buryn qylmystyq jaýapkershilikke urlyq, buzaqylyq jasaǵan, mas kúıinde dene jaraqattaryn salǵan, tóbeles kezinde kisi óltirgen kináliler tartylsa, qazir osy tektes qylmystyq áreketter neshe túrli uıymdasqan toptardyń aldyn ala josparlaýy, qarýlanýy, qarjylandyrýy jáne qylmystyq qoǵamdastyqqa qatysýy arqyly jasalynady. Bul sýdıalardan ózderiniń biliktiligin arttyrýmen aınalysýdy, qazirgi jańa zańdardy tereńirek zerdeleýdi talap etedi.
Al 90-shy jyldardyń basynda, ıaǵnı Keńes Odaǵy qulaǵan soń, sharýashylyq baılanys úzilgennen keıin, barlyq kásiporyndar toqtap qalǵan tusta sottar ereýilderdi zańsyz dep taný, jalaqy óndirý, zeınetaqy tóleý týraly isterdi qarady. Kóptegen sot talqylaýlary tastap ketken turǵyn úıler jóninde de boldy.
Qazir azamattar sottarǵa ıpotekamen, nesıemen, kepilmen, lıtsenzııalaýmen, salyq, keden, jer jáne korporatıvtik daýlarmen baılanysty talap aryzdarymen júginýde.
Jyl saıyn sottar qarastyratyn azamattyq ister sanynyń ósýi, qylmystyq ister boıynsha shyǵarylatyn sot aktileriniń basym kópshiliginiń ózgerissiz kúshine enýi, azamattardyń óz quqyqtaryn qorǵaý úshin sottarǵa júginetinin, al bul azamattardyń memleket pen sot júıesine degen senimin kórsetedi.
Joǵarǵy Sot sońǵy jyldary qoǵamnyń sottarǵa degen senimin nyǵaıtý úshin Joǵary Sot Keńesimen jáne Ádilet biliktilik alqasymen birlesip, sýdıa laýazymyna úmitkerlerdiń bilim deńgeıine jáne olardyń jeke tulǵalaryna qoıylatyn talaptardy kúsheıtýge baǵyttalǵan birqatar sharalardy qabyldady.
Atap aıtqanda, úmitker tapsyratyn emtıhan úsh kezeńnen turady:
- test tapsyrý, onyń tómengi shegi 80 paıyzǵa deıin túsirildi;
- teorııalyq suraqtary men praktıkalyq tapsyrmalary bar aýyzsha emtıhan;
- psıhologııalyq test.
Sýdıanyń bos laýazym oryndaryna ornalasý úshin konkýrstan ótý kezinde Memlekettik qyzmet akademııasy janyndaǵy Sot tóreligi ınstıtýtynyń magıstratýra túlekterine artyqshylyq beriledi.
Degenmen, Elimizdiń Prezıdenti qoıǵan mindetter sýdıalardy irikteý máselelerinde túbegeıli ózgeristerdi talap etedi.
Sot tóreligin atqarý sapasy osynaý aýyr eńbekti tańdaǵan adamnyń kásibı jáne moraldyq qasıetterine jáne sýdıa laýazymyna kadrlardy irikteý jónindegi zańnyń talaptaryn múltiksiz saqtaýǵa baılanysty ekeni sózsiz.
Búginde sýdıalarǵa qoıylatyn joǵary talaptar kadrlardy daıyndaý máselelerinde eleýli ózgeristerdi qajet etedi.
Osy baǵytta biz shet elderdiń tájirıbesin zerdelep, úlken taldaý jumystaryn jasadyq jáne sýdıa laýazymyna kadrlardy irikteý máseleleri boıynsha berilgen usynystarymyzdy Parlament qoldady.
Bul rette sot isin júrgizýge qatysýmen tikeleı baılanysty bes jyldyq jumys stajyn engizý usynylady. Mysaly, sot otyrysynyń hatshysy, prokýror, advokat.
Sottarda magıstranttardyń taǵylymdamadan ótý merzimin bir jylǵa deıin kóbeıtý usynylady. Qazirgi eki jyldyq oqý kezinde sotta praktıkalyq taǵylymdama merzimi úsh aıdy quraıdy.
Sottarda basqa kandıdattardyń taǵylymdamadan ótý merzimi de bir jylǵa deıin kóbeıtiletin bolady. Bul rette taǵylymdama sýdıanyń laýazymdyq jalaqysynan belgili mólsherde stıpendııa tóleı otyryp, kandıdattyń negizgi jumysynan bosatý túrinde ótkiziletin bolady.
Sýdıalyqqa kandıdatqa qoıylatyn osy talaptar oryndy bolyp tabylady. Óıtkeni sýdıalyqqa kandıdattyń sot protsesteri ótýi kezinde únemi bolýy, isterdi qaraýǵa daıyndaý úshin qatysýy, sot jumysynyń uıymdastyrylýyn zerdeleýi oǵan osy jaýapty jumysqa kásibı jáne psıhologııalyq turǵydan qanshalyqty daıyn ekenin anyqtaýǵa, mamandyǵyn durys tańdaýyna múmkindik beredi.
Sýdıa laýazymyna taǵaıyndalǵannan keıin júktelgen mindetterdi atqara almaýǵa, sýdıa jumysyna daıyn emestigin sezinýge baılanysty sýbektıvti sebeptermen bir jyl ishinde osy laýazymnan óz erkimen ketý faktileri mundaı talaptardy qoıý qajettigin dáleldeıdi.
Jańadan taǵaıyndalǵan sýdıalar úshin bir jyldyq synaq merzimin engizý taǵy bir mańyzdy jańalyq bolyp tabylady.
Synaq merzimi kezeńinde olar ákimshilik, sondaı-aq kúrdeli emes qylmystyq jáne azamattyq isterdi qaraıtyn bolady.
Synaq merzimi aıaqtalǵan soń onyń nátıjeleri oblystyq sottyń jalpy otyrysynda talqylanady. Odan ári oń qorytyndysy bolsa, olardyń kásibı qasıetterin Sot jıýrıiniń biliktilik komıssııasy baǵalaıtyn bolady.
Elimizde áleýmettik jaǵdaıdyń jaqsaryp, ekonomıkanyń turaqtanýy - Elbasynyń quqyq qorǵaý, sonyń ishinde sot salasyndaǵy reformalardy júrgizýdegi sarabdal saıasatynyń nátıjesi. Prezıdent Nursultan Ábishuly Nazarbaev Sýdıalardyń kezekti VI sezine qatysa otyryp aıtqan: «Biz «Qazaqstan - 2050» Strategııasyn temirqazyq ete otyryp, sot júıesin jetildirýdi jalǵastyra berýimiz qajet. Eger de biz reforma jasaǵanda ekonomıkada, saıasatta sot júıesin, jalpy quqyq qorǵaý júıesin túzemesek, kózdegen maqsatymyzǵa jete almaımyz. Bizdiń azamattar sot júıesinde barlyq máselelerdi sheshýi kerek, óziniń quqyǵyn qorǵaı alýy kerek. Memlekettiń de, meniń de sot júıesine kóp kóńil bólip otyrǵanym sondyqtan», - degen sózi sottarǵa aıqyn baǵyt boldy.
Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý sheńberinde ázirlengen is-sharalardy iske asyrý sot tóreligin atqarý sapasyn jaqsartýǵa, azamattardyń sotqa degen senimin arttyrýǵa, Qazaqstannyń sot júıesi qyzmetin quqyq ústemdiginiń álemdik reıtınginde jańa deńgeıge kóterýge múmkindik týdyratyny anyq. Osy baǵytta Prezıdentimizdiń Joldaýynda: «Birimiz bárimiz úshin, bárimiz birimiz úshin eńbek etýge tıispiz», - degen qaǵıdasy sot júıesiniń aldaǵy baǵdarlamasy ekenin tolyq qoldaımyz.
QR Joǵarǵy Sotynyń sýdıasy, Joǵary Sot Keńesiniń múshesi D. Nuralın