Qurban aıt - bereke men birlikti, qaıyrym men qanaǵatty arttyratyn qutty meıram
Bul kúni Mekkege barǵan táýapshylar Mına alqabynda qurbandyq shalý rásimi men qajylyqtyń basqa da talap-sharttaryn atqarsa, qajylyq jasaýǵa qaltasy kótermegen musylmandar meshitterde aıt namazyn oqyp, aıtýly merekeniń eń mańyzdy rásimi - qurbandyq shalady. Qasıetti Qurban aıt halyqtyń birligin kúsheıtip, ózara baýyrlastyqty arttyrady.
«Bul meıram - ult pen ulysty uıystyratyn rýhanı uly qundylyqtardyń biri. Osy qasıetti kúnderi kópshilik jurt qurbandyq shalyp, bir-birine tek jaqsylyq tileıdi. Bereke men birlikti, qaıyrym men qanaǵatty arttyratyn qutty meıram - Qurban aıt adamdardyń etene aralasýyna, ulttar men dinderdiń ózara yntymaqtastyǵyna jol ashady», dedi Elbasy Nursultan Nazarbaev bıylǵy Qurban aıt merekesine oraı qazaqstandyqtarǵa joldaǵan quttyqtaýynda.
«Álemniń ár túkpirin mekendegen musylmandar bul kúni Jaratýshy Iemizdiń razylyǵy úshin qurban shalyp, Allanyń meıirim-shapaǵatyna bólenýge tyrysady. Adam osyndaı izgi amaly arqyly Rabbysyna jaqyndaı túsedi. Al «qurban» sózi «jaqyn bolý», «jaqyndaý» degen maǵynany bildiredi. Bul kúni qajylyqqa attanǵan musylman baýyrlarymyz, otandastarymyz júzderin Qaǵbaǵa qaratyp, Arafat taýynda elimizdiń ıgiligi men halqymyzdyń birligin tilep, eki dúnıeniń baqytyn surap, Jaratqanǵa jalbaryna duǵa jasaıdy.Táýelsiz elimizdiń tuńǵysh Prezıdenti, asyl dinimizdiń janashyry Nursultan Ábishuly Nazarbaev Qurban aıt meıramyn Qazaqstan jurtshylyǵy úshin demalys kúni dep jarııalady. Bul - ulyq merekeni halyqtyq deńgeıde atap ótýge, kópultty Otanymyzdy meken etken halyqtar dostyǵy men birligin nyǵaıta túsýge septigin tıgizip keledi. Eń bastysy, biz muny dástúrli dinimiz Islamǵa kórsetilgen qurmet dep bilemiz», - delingen Bas múftı Erjan qajy Malǵajyulynyń atalǵan merekege arnalǵan quttyqtaýynda.
Osy oraıda Bas múftı Qurban aıtty atap ótýdiń máni men maǵynasy zor ekendigin qadap aıtty.
Qurban aıt merekesinde múmkindigi bar árbir musylman balasy Alla taǵalanyń rızashylyǵy úshin qurbandyq shalýy tıis. Tipti, Alla Elshisi (s.a.s.): «Kimde-kim dúnıe-múlki mol bola tura qurban shalmasa, bizdiń meshitimizge jaqyndamasyn»,- dep qatań eskertken. Sondyqtan qorada maly ıakı qarajaty bar adam Alla jolynda qurban shalyp, muqtaj jandarǵa úlestirip berýi qajet. Bul rásim Qurban aıt namazynan keıin aıttyń úsh kúninde oryndalady. Tórt túlik maldan tek qana qoı, eshki, sıyr jáne túıe ǵana qurbandyqqa shalynady. Qoı men eshki bir kisi atynan qurban etilse, sıyr men túıeni bir adamnan jeti adamǵa deıin birigip qurban etip shala alady. Maldy sol jaǵymen qubylaǵa qaratyp, baýyzdar aldynda "Bısmıllááhı Allaahý ákbar" dep aıtylady. Qurban etinen ózi de, ózgeler de jeı alady. Demek, paıǵambarymyzdyń ósıetin basshylyqqa alyp, qurban etin úshke bólip, bir bóligin muqtaj jandarǵa, ekinshi bóligin týǵan-týystarǵa nemese kórshilerge, al qalǵan bóligin óz otbasyna alyp qalýyna da bolady.
«Tazalyq - ımannan» demekshi, osy atalǵan saýaby mol ǵıbadatty oryndaý úshin Astana qalasynda arnaıy oryndar qarastyrylǵan. Ákimdik sanıtarlyq-epıdemıologııalyq talaptardy saqtaý maqsatynda qubandyqqa shalynatyn maldardy satý jáne soıý, taratý sharalary arnaıy ruqsat etilgen oryndarda ótkiziledi. «Nur Astana» ortalyq meshitiniń Bas ımamy Naýryzbaı Ótpenovtyń aıtýynsha, bıyl elordada Quban aıt namazy 15 qazan tańǵy saǵat 8-den 10 mınýt ketkende bastalady. Sonymen qatar ol qala ishindegi aýmaqta, meshit mańynda, kóp qabatty turǵyn aýlalarynda qurbandyq maldary satylmaıtynyn jáne soıylmaıtynyn aıtyp ótti.
Musylmandar Qurban aıt merekesin qalaı atap ótedi?
Meıramnyń alǵashqy kúni jaqsylap ǵusyl quıynǵannan (deneni tolyqtaı jýý) keıin, ádemi taza kıimderin kıip, ústine hosh ıis seýip, meshitke aıt namazyna barady. Qajylyq óteýshiler Qaǵbaǵa júzin qaratyp duǵa oqıdy. Baqılyq bolǵan jaqyn-juraǵattaryna arnap Quran baǵyshtaıdy. Qurbandyq etimen aýyz ashý úshin namazdyń aldynda eshteńe jemeý abzal. Aıt namazy oqylǵannan keıin Allah razylyǵy úshin mal shalynyp, aq túıeniń qarny jarylady. Kórshi-qolań, týys-týǵandy qydyrystap, «Aıt qutty bolsyn!» aıtysady. Aıt kúnderi meılinshe kóterińki kóńil kúıde, keshirimdi bolýǵa tyrysý kerek. Renjisken kisiler qaıta tabysyp, aıt kúnderi tatýlasqan jón. Aýyryp jatqan kisilerdiń kóńilin surap, arnaıy bas suǵý, jetim-jesir, muń-muqtajdarǵa qol ushyn berip, olarǵa da aıttyń qýanyshyn sezdirý óte saýapty isterge jatady. Buǵan qosa, áke-sheshesine, otbasyndaǵy jandarǵa, kórshi-qolań, jora-joldastaryna múmkindiginshe kishigirim bolsa da sálem-saýqat, syı-sııapat jasap, aıt meıramyn erekshe ótkizýge de bolady. Osylaı, bútin musylman balasy adamdardy bir-birinen alystatpaı, qaıta jaqyndata túsýdi nasıhattaıtyn haq din - Islam dini men paıǵambarlardyń isin qaıta jańǵyrtady.
Qurbandyq shalý. Bul kúni sharıǵat boıynsha barsha musylmanǵa ortaq ǵıbadat - qurbandyq shalynady. Qurbandyq dep Qurban aıt kúnderinde ǵıbadat nıetimen shalynatyn maldy aıtady. Sondyqtan bul qurbandyq shalý merekesi, ıaǵnı Qurban aıt dep atalady.
Qurban aıt kúnderi (úsh kúni ishinde) shalynatyn mal «udhııa» dep atalady. Qurbandyq shalýdyń mánisiniń keńdigin uǵyný úshin dinniń ne ekenin, qulshylyqtyń ne úshin jasalatynyn jaqsy bilgen jón. Qurbandyq shalý tek mal baýyzdaýmen ǵana shektelmeıdi. Onda adamnyń ishki nıeti, shyn peıili, dinge bekemdigi, taqýalyǵy, basqalarǵa janashyrlyǵy tarazyǵa túsedi. Sondaı-aq pendeniń pendeshiligi men márttigi, sarańdyǵy men jomarttyǵy da synalady.
Alaıda, kez-kelgen mal qurbandyqqa jaraı bermeıdi. Qurbandyq retinde shalynatyn maldyń erekshelikteri mynadaı bolý qajet: 1. Qurbandyqqa qoı, eshki, sıyr, túıe sekildi maldar (erkek-urǵashysy birdeı) jaramdy. Al úırek, qaz, taýyq, túıetaýyq, elik sekildi jáne taǵy basqa da ań-qustar qurbandyqqa jaramsyz. Bulardy qurbandyq retinde shalý haramǵa jaqyn mákrúh bolyp tabylady. Óıtkeni munda otqa tabynýshylardyń nyshany bar. 2. Qurbandyqqa jaraıtyn qoı men eshki eń kemi bir jasar bolýy qajet. Degenmen, alty aılyq toqty bir jasar qoı sekildi iri, qońdy bolsa ol qurbandyqqa jaramdy. Al eshki mindetti túrde bir jasqa, sıyr eki jasqa, túıe bes jasqa tolǵan bolýy qajet. 3. Qurbandyq maldyń deni saý, etti jáne dene músheleri túgel bolýy kerek. Sonymen qatar onyń boıynda maldy qurbandyqqa jaramsyz etetin kemshilikter bolmaýy tıis. Atap aıtqanda, eki nemese bir kóziniń soqyr bolýy, baýyzdalatyn jerge ózdiginen júrip bara almaıtyndaı álsiz, kóterem bolýy, eki qulaǵynyń ne bir qulaǵynyń basym bóligi bolmaýy, tisteri túgeldeı nemese bir bóligi túsip qalǵan bolsa, qos múıizi nemese bir múıizi túbinen túsip qalǵan bolsa, sondaı-aq jelin ushynyń túsip qalýy, jetekke kónbeıtin, úıirge qosýǵa jaramaıtyndaı asaý nemese aýrý ekendigi anyq belgili bolsa.
Qoı nemese eshki ispetti usaq maldy tek bir adam ǵana, al túıe nemese sıyr sekildi iri-qara maldardy bir kisiden jeti adamǵa deıin birigip soıa alady. Jáne birikken kisilerdiń barlyǵynyń nıeti qurbandyq qulshylyǵyn óteý maqsatynda bolýy kerek. Eger de osy adamdardyń ishinen bireýi qurbandyqqa tek etin alý nıetimen qosylsa, barlyǵynyń da qurbandyǵy qabyl bolmaıdy. Sonymen qatar, qurbandyq maldy kez-kelgen adamnyń dúnıeden ozǵan týysynyń nemese qadir tutqan kisilerdiń, qurbandyq jasaýǵa jaǵdaıy joq adamdardyń saýabyna baǵyshtaýǵa ruqsat etiledi.
Sharıǵat boıynsha nısap mólsherindegi, ıaǵnı 85 gramm altynǵa teń aqshasy bar, bas bostandyqtaǵy, aqyl-esi bútin, jolsaparda emes musylmanǵa qurban shalý ýájip etilgen. Al qurbandyq shalýǵa shamasy joq musylmandar, nıetteri arqyly saýapqa jete alady. Hadısterde «musylman balasynyń nıetiniń tazalyǵyna qaraı saýaby beriledi», «onyń izgi nıeti amalynan qaıyrly» dep aıtylǵan. ıAǵnı, qaı iste bolmasyn musylman balasyn nıetin taza ustaýǵa shaqyrady. Sol sebepti «Rabbym, múmkindik násip etkenińde men de qurbandyq shalar edim» - degen nıette bolsa, «meıirimdi Rabbymyz oǵan da qurbandyq shalǵan jannyń saýabyndaı saýap beredi», dep jazylǵan. Qurban shalýǵa jaǵdaıy joq kisilerge jasalǵan jáne bir jeńildik, ol - aıt kúni jýynyp-shaıynyp, tazalaný. Sebebi bul tazalyq olarǵa qurbandyq shalǵandaı saýap ákeledi.
Qurbandyq shalý ǵıbadaty Allah Taǵala talap etken, belgilengen mezgilde jáne orynda jasalýy shart. Sondyqtan qurbannyń durys bolýy úshin dinı turǵydan onyń belgilengen ýaqytta baýyzdalǵany jón. Qurban shalýdyń ýaqyty qurban aıttyń birinshi kúni aıt namazynan keıin bastalyp, aıttyń úshinshi kúni aqshamǵa az ýaqyt qalǵanǵa deıin jalǵasady. Jaryqtandyrý júıesi nashar oryndarda túrli qatelikterge jol bermeý úshin túnde qurbandyq shalý mákrúh bolyp sanalady. Al jaryqtandyrý múmkindigi jetkilikti jerlerde túnde de qurbandyq shalyna beredi. Qurban aıtqa arnap satyp alynǵan mal aıt kúnderi baýyzdalmasa, maldyń ózin sadaqa retinde ataý qajet. Úzir sebepterge baılanysty Qurban aıt namazyna bara almaı qalǵan adam, namaz oqyp bolatyndaı ýaqyt ótkennen keıin qurban shala berýine bolady.
Qurbandyq shalýshy baı bolsyn, kedeı bolsyn óziniń qurbandyǵynyń etin jeýine bolady. Maldyń etin úsh bólikke bólip taratý mustahap (jaqsy amal) sanalady. Bir bóligi - týǵan-týystaryna jáne baı bolsa da kórshilerine taratylady. Ekinshi bóligi - kedeı jáne muqtaj adamdarǵa, úshinshi bóligi - óziniń otbasyna, bala-shaǵasyna tıesili. Halyq arasynda qan shyqsa boldy degen teris uǵym qalyptasqan. Sharıǵat boıynsha qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin, terisin, sıraq-basy men sútin satý ne bolmasa olardy qurbandyq jasalǵan jerde laqtyryp ketý mákrúh sanalady. Barynsha ysyrap jasamaýǵa tyrysyp, qurbandyqtyń ishek-qarnyna deıin paıdaǵa jaratýǵa tyrysý kerek. Eń abzaly maldyń etinen bólek múshelerin satyp aqshasyn muqtaj jandarǵa berý.
Atap aıtqanda, búginde Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy bıylǵy Qurban aıt merekesine qyzý daıyndyq júrgizdi. Bas múftı Erjan qajy Malǵajyulynyń tapsyrmasymen óńirlerde ulyq merekeniń sáni men mánin keltiretin qaıyrymdylyq aktsııalar ótedi. Sonymen qatar, aıt kúnderi meshit aýlalaryna arnaıy dastarhan jaıylyp, qazaqtyń ulttyq sport túrlerinen, máselen, palýandar kúresi, arqan tartys, gir tasyn kóterýden jarystar uıymdastyrylady. Sonymen qatar tálim men taǵylymy mol aıtys ónerine de mán berilip otyr.
«Musylmandardyń ulyq merekesi ári memlekettik meıram - Qurban aıtty joǵary deńgeıde ótkizý úshin meshitter men arnaıy oryndarda bannerler, plakattar ilinsin; ulaǵatty urpaq, ımandy jastar býynyn qalyptastyrý úshin ǵıbratty keshter, merekelik oıyn-saýyqtar, arnaıy qaıyrymdylyq aktsııalar uıymdastyrylsyn; qurbandyq eti múgedekter, qarttar, jetim men jesirlerge, muqtaj jandarmen qatar jataqhanada turatyn stýdentterge de taratylsyn; merekelik is-sharalar ulttyq naqyshpen ótkizilsin, ýaǵyzdarda el birligi, musylmandar yntymaǵy, dinı turaqtylyq máseleleri qamtylsyn», - delingen Bas múftıdiń aımaqtaǵy ókil ımamdarǵa joldaǵan buıryq-hatynda.