Kúmisjan Baıjan: Qazaq - jylqy minezdi halyq

ASTANA. QazAqparat - Elbasynyń «Uly Dalanyń jeti qyry» atty maqalasy - ult bolyp uıysqan eńseli elimizdiń tarıhynyń tereńde jatqanyn taǵy bir aıǵaqtaı túskendeı. Balasy atqa shapsa, anasy úıde otyryp taqymyn qysqan qazaqtyń jylqy degende shyǵar jany bólek. «Júırik at - birde at, birde qanat» dep bilgen Alash balasynyń árbir sózi men áreketi osy janýarmen astasyp jatqandaı. Aıtar oıyn da qylquıryqpen baılanystyra bezbendeıdi. Bundaı pikirdi Qazaqstannyń Qurmetti jýrnalısi Kúmisjan Baıjan bildirdi.

«Jasyratyny joq, jylqy minezdi halyqpyz ǵoı. Olaı deıtin sebebim, bul túlik basqa malǵa qaraǵanda taza, kirpııaz, kinámshil, sýdyń tazasyn ishetin, shóptiń asylyn ǵana jeıtin mal. Eń bastysy, jylqy ózine basqanyń ústemdik etýine, tapap-talaýyna, aıaqqa basýyna jol bermeıtin erkindiksúıgish janýar.

Qazaq tabıǵatynda kirshiksiz tazalyqty súıgen, bireýge bas ııýdi, bireýge qul bolýdy jaratpaıtyn tipti bireýdiń biraýyz sózin basynan asyrmaıtyn halyq. Sondyqtan óz erkimen júrgen dala serisi ispetti. Qazaqtyń jylqyny «esti janýar», «tilsiz adam», «jylqynyń bir-aq kemistigi bar, qudaı oǵan til bermegen» deýi beker aıtylmaǵan sııaqty. «At ıesi bir nársege dýshar bolarda, jer tartyp kisineıdi, baılaýǵa kóp turmaı pysqyrady. Jaqsy at ıesine keletin páleni úsh jyl buryn biledi, bilgen soń óledi» deýshi edi buryndary áke-sheshemiz. Bul da dala janýarynyń qasıetin taǵy bir ańǵartsa kerek», -  deıdi Kúmisjan Baıjan.

Sondaı-aq, jýrnalıst qazaq qoǵamynda Alpamystyń Shubary, Er Tarǵynyń Tarlany,  Aqannyń Qulageri sol tulǵalarmen bólinbes, ajyramas bir ortaq uǵymǵa aınalyp ketkenin tilge tıek etti.

«Munyń ózi qazaq dalasynda atbegilik ónerdiń qandaı bolǵanyn baıqatyp turǵan joq pa? Jaýgershilik zamandarda el men jerdi jaýdan qorǵaǵan batyrlarymyz attyń ústinde júrip eldi qorǵaǵanyn qaıda qoıasyz?!

Iá, atalarymyz balany jastaıynan atqa minýge daǵdylandyryp otyrǵan. Bul sol kezdegi ómirdiń eń negizgi qajettiligi edi. Atqa miný, bir jaǵynan, kóńil kúıińdi kóteretin bolsa, ekinshi jaǵynan densaýlyqqa paıdaly. Máselen: jylqynyń óz bıotogy bolady. Ol adam densaýlyǵyna jaqsy áser etedi. Sondaı-aq, qan qysymymen, júıke júıesimen aýyratyn adamdarǵa kómegi mol» dep jazady qalamger.

Odan bólek Kúmisjan Baıjan atqa minýdiń densaýlyqqa paıdasy zor ekenin aıtty: «Qazirgi tańda dárigerler kóptegen júıke aýrýyna da qatysty em retinde atqa minýdi qoldanyp keledi. Sonymen qatar, atqa minýdiń balanyń denesiniń shymyr bolyp ósýine ári boıyna batyrlyq rýhyn sińirýde de paıdasy zor».

«Hosh, tarıhymyz jańǵyrmaı rýhanı kemeldenýimiz ekiudaı.  Sol abyz tarıhtyń amanatyn arqalaý árbir qazaq balasyna sert. Ol degenimiz, ulttyq bolmysymyzben bite-qaınasyp jatqan dúnıe. Muny Elbasymyz atalmysh maqalasynda anyq kórsetken. Osyndaı ıgi bastamaǵa qoldaý kórsetý - júregi elim dep soqqan árbir perzenttiń paryzy ekenin umytpaǵanmyz jón», - deıdi sóz sońynda ol.