Qýana syıǵa tartar edim: Qamshysyn Prezıdent satyp alǵan qolónershimen suhbat
Jambyl oblysynyń Baızaq aýdany, Túımekent aýylynda týyp-ósken, qazirgi tańda Merki aýdanynda turatyn sheberdiń qolynan shyqqan dúnıeleri kózdiń jaýyn alady. Quny 1 mıllıon teńge shamasynda turatyn kúmispen ádiptelgen er turman, sán- saltanaty kelisken júgen, noqta, tartpalar, qamshynyń neshe atasy... Tórt órim, alty, segiz, on eki, on tórt, on alty, jıyrma tórt órim qamshy deısiz be, sabaý qamshy, at qamshy, jylanbas qamshy deısiz be, qaıystan, bylǵarydan, taspadan kerek pe, bári-bári qaz-qatar tizilip tur. Negizinen qamshy órýmen aınalysatyn sheber onyń san alýan túrin jetildire túsken. Qamshyny kúmispen árlep, kóz salyp, tobylǵydan ǵana emes, eliktiń, taýtekeniń tuıaqtarynan sap jasap túrlendirip qoıǵan.
Jyl basynda Jambyl óńirine jumys saparymen kelgen Qasym-Jomart Toqaevtyń qolónershiler kórmesinde dál osy Alpysbaı Baıshókenovtiń qolynan shyqqan qamshyǵa kózi túsip, satyp alýy da kezdeısoqtyq emes. Shebermen áńgimemiz de osy tóńirekten bastaldy.
«Prezıdent oblysymyzǵa kelerde qolónershiler kórmesi ótedi degen soń, qolymyzdan shyqqan dúnıelerdi usyndyq. Ózim osy Jambyl oblystyq qolóner sheberleri odaǵynyń múshesimin. Memleket basshysy kelgende barlyǵymyzdy birdeı kórme zalyna kirgize bermeıtini anyq. Sondyqtan ol kezde basqa da sheberlerdiń dúnıelerin tanystyryp, basshymyz turǵan bolatyn. Qasym-Jomart Kemeluly on alty órimdik qamshyny tańdap, satyp alypty. Sol jerde ózim bolǵanda, ony qýana syıǵa tartar edim.
Baıaǵyda ǵoı, qamshy órýdi alǵash bastap júrgende Túrkistan qalasynyń 1500 jyldyǵyna oraı, qolóner sheberleriniń úlken kórmesi ótti. Sonda men de qolymnan kelgenin jasap aparyp, usyndym. Biraq onda qamshyny árlep, ádipteýdi, kóz salýdy bilmeımin, áıteýir óremin. Uıymdastyrýshylar shyny kerek, meniń dúnıemdi mensine qoımady, bir qýystaý jerdegi orynǵa ysyra saldy. Sodan kórmeni aralap júrgen Germanııadan kelgen qonaqtar meniń sol qarapaıym qamshymnyń birine qatty qyzyǵyp, sol qýystan-aq satyp alyp ketken. Sol sekildi, qolymyzdan shyqqan dúnıe Prezıdentimizdiń qyzyǵýshylyǵyn týdyryp, nazaryn aýdarǵanyna árıne, tek qýanamyn», - deıdi qamshyger aǵynan jarylyp.
Alpysbaı Baıshókenovke atakásip atasy Baıshókennen daryǵan. Ákesi Nurmanqul da óńirge belgili etikshi bolǵan. Jas kezinde qosalqy bólshekter shyǵaratyn zaýytta jumys istep, mal baqqan sheber bul kásippen 1997 jyldan bastap túbegeıli aınalysa bastapty. Ózi mal sharýashylyǵymen aınalysa júrip, jylqynyń tozǵan noqta, júgenin jóndeýdi úırenedi, keıinnen aınalasyndaǵy malshylardyń tapsyrysy boıynsha olardy ózi jasaı bastaıdy. Sodan birtindep qyzyǵýshylyǵy arta túsip, Ońtústik Qazaqstan oblysynda turatyn tanymal sheber Qurbanáli Arystanbekovten terini ılep, taspa jasaýdy, qamshy órýdi meńgerse, zergerlikti, shege jasaýdy Murat Jeksembıev esimdi zergerden úırenedi.
«Biz, negizinde, Jambyl oblysynda osy kásippen áýletimizben aınalysamyz. Meniń inilerim de Taraz qalasynda er toqym, noqta, júgen, úzeńgi sekildi at ábzelderiniń barlyq túrin jasaıdy. Men qazir arnaıy tapsyrystar bolyp qalmasa, negizinen tek qamshy óremin. Aptasyna on qamshyny bazardaǵy at ábzelderin saýdalaıtyn orynǵa ákelip ótkizemin. Odan bólek, taǵy bir-eki tarıhı oryndaǵy kádesyılar satatyn saýdagerler tapsyrys berip turady. Quny 10 myń teńgeden bastalyp, kúmispen, tıyndarmen árlengenine qaraı 45-50 myń teńgege deıin barady.
Endi bul qamshylardyń erekshelikterin aıtar bolsam, máselen, taspadan órilgen qamshy jaýyn-shashynnan qoryqpaıdy. Sý tıse jumsarady da, kepken soń qaıta qataıa túsedi. Bylǵarydan jasalǵan qamshy erekshe kútimdi qajet etedi. Ony maılap, sý tıgizbeı ustaǵan jón. Bul qamshyǵa negizinen emshiler, táýipter tapsyrys berip jatady. Taspadan jıyrma tórt órimge deıin qamshy órýge bolady. Al qaıystan jıyrma tórt órimge jetkize almaısyz, jýan bolyp ketedi. Negizi órimniń tóresi – tórt órim. Ol sharýashylyqqa myqty bolady. Qaıystyń da sary, qara qaıys deıtin túrleri bolady. Onyń bireýi etikshilerge jaramdy bolǵanymen, ol qaıys qamshy jasaýǵa kelmeıdi. Sabaý qamshy bar, ol bes, jeti, toǵyz órim bolady. Shashaqsyz qamshy – atty polıtseılerge arnap jasalady. Onyń saby aǵashtan bolmaıdy. Eger saby tobylǵydan jasalsa, ol at qamshy. Ózim oılap tapqan, avtorlyq qamshym da bar.
Burynyraqta er turman jasap, árleýmen kóbirek aınalystym. Máselen, kúmispen ádiptelgen quny 3 mıllıon teńge turatyn er turmandy bir prokýrorǵa jasap bergenim bar. Kezinde esimderi dúrkirep turǵan Mahmadovtar da meniń turaqty tapsyrys berýshilerimniń qatarynan boldy. Temir jol salasynyń da biraz shendi qyzmetkerleri ásirese, laýazymdary joǵarylarda sán-saltanaty jarasqan er turmandarǵa tapsyrys beretin. Ol kezde men de zergermen birge barymdy salyp, aıanyp qalmaıtynmyn. Sporttyq úlgidegi tartpa da jasap shyqtym. Sózime senseńiz, batys, shyǵys óńirlerdi bilmedim, biraq ony Jambyl, Ońtústik Qazaqstan, Almaty oblystarynyń eshbirinde, eshqandaı sheber jasamaǵan. Endi myna shegelerge qarańyz. Munda men óz esimimdi oıyp qaldyrǵanmyn, «60 baı» degen qoltańbany meniń barlyq jumysymnan kórýge bolady», - dep Paıǵambar jasyna kelgen sheber ózin tolǵandyryp júrgen máselege de toqtaldy.
«Qazir maǵan shyny kerek, ataq-dańq, marapat emes, isimdi jalǵastyra biletin shákirt kerek. Bar bilgenimdi úıretip keter myqty sheber daıyndasam deımin. Biraq, bul salaǵa bastapqyda qyzyǵýshylyqpen kelgender bolǵanymen, eńbektiń aýyrlyǵyna shydamaı, orta joldan tastap ketip jatatyndar kóp. Kómekshiń bolmasa, jalǵyz adamǵa qıyn, kóp ýaqyt ketedi. Qazir Murat degen jıenim bar, úırenip júrgen. Jasaý tásili, qoly menikine keledi. Sodan kóp úmit kútemin. Kezinde maǵan da 104 jyl ómir súrgen Jambaı esimdi myqty sheber rıza bolyp, batasyn bergen edi. Sol sekildi men de ata dástúrimizdi jalǵap, damyta túsetin, batamdy berip ketetin jastardyń qatary kóp bolsa deımin» dep kúrsindi qamshyger.
Eske salaıyq, bıylǵy 3 aqpanda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev jumys saparymen Jambyl oblysyna barǵan bolatyn. Sapar barysynda «Kóne Taraz» tarıhı-mádenı ortalyǵyndaǵy kórmede jergilikti qolónershiniń qolynan shyqqan qamshyny satyp alǵan edi. Keıinnen qamshyny Alpysbaı Baıshókenov jasaǵany belgili boldy.
Fotony túsirgen Aqádil Rysmahan