Krıstına Gaıak: Qazaqstan-Ispanııa qarym-qatynasy, pandemııa áseri, týrızm, saıası reformalar jaıly
- Krıstına Gaıak hanym, búgingi tańda Qazaqstan men Ispanııa arasyndaǵy yntymaq qalaı damyp jatqanyn aıta alasyz ba?
- Ispanııa men Qazaqstannyń uzaq jyldarǵa jalǵasyp kele jatqan yntymaqtastyq tarıhy bar. Biz senimdi saýda-sattyq jáne ınvestıtsııalyq yntymaqtastyq ornata aldyq. Sonymen qatar, Ispanııaǵa bilim alý úshin, týrıstik jáne bıznes maqsatymen keletin Qazaqstan azamattarymen de jemisti qarym-qatynas ornattyq dep oılaımyn. Bizdiń yntymaqtastyǵymyzdyń jemisti tarıhı joly bar deýge bolady.
Ókinishke qaraı, sońǵy bes jylda bizdiń saýdadaǵy qatynastarymyz teńgerimsiz qalypqa tústi. Halyqaralyq baılanystar qalpyna kelip, ekonomıkanyń jańa mańyzdy sektorlarynyń qalpyna kelýi aıasynda biz saýda baılnaysyndaǵy teńgerimdi ózgertip, aradaǵy yntymaq pen ózara baılanysty tereńdete túsemiz dep úmittenemin.
- Koronavırýs pandemııasy eki el arasyndaǵy taýar aınalymy men ekonomıkadaǵy túrli baǵyttardyń damýyna qanshalyqty áser etti?
- Iá, pandemııa yntymaqqa aıtarlyqtaı áser etti. Sizge mysal keltireıin, pandemııa bastalardyń aldynda ǵana Qazaqstan men Ispanııa arasynda tikeleı áýe qatynasyn ornatý boıynsha kelissózder júrgizilgen bolatyn. Pandemııa sol jumysty toqtatyp tastady. Degenmen, tikeleı reısterdi ornatý múmkindigi bizdiń kún tártibimizdegi basty másele bolyp qala beredi.
Pandemııa kezinde áýe qatynasyn toqtatyp qana qoıǵan joq, eksportty da tómendetti. Ispanııa munaı ımporttaýdy jalǵastyra beredi. Pandemııa munda jumys isteıtin ıspanııalyq kompanııalardyń qyzmetine de áser etti. Pandemııadan keıin biz jańa sektorlardy ashyp, jańa baǵyttardy taba alatynymyzǵa naqty kóz jetkizýimiz kerek. Bul – jasyl energııa, ekologııalyq kólik, sýmen jabdyqtaý jáne sanıtarııa, aýrýhana qurylysy men jabdyqtary, tsıfrlandyrý, «aqyldy» qalalar, sondaı-aq azyq-túlikti qaıta óńdeý jáne azyq-túlik ımporty sııaqty halyqaralyq naryqtaǵy óte qyzyqty jáne básekege qabiletti salalar.
Bizde temirjol, hımııa ónerkásibi jáne sán salasynda mańyzdy jobalar bar. Ekijaqty iskerlik yntymaqty nyǵaıtý úshin osy atalǵan jobalardy birge iske asyrýdyń múmkindikterin zerttegimiz keledi.
Ekinshi jaǵynan, bizdiń mádenı qatynastarymyzdy atap ótkim keledi. Mysaly, Qazaqstanda ıspan tilinde oqytýǵa suranys bar. Ispanııa ýnıversıtetterindegi qazaqstandyq stýdentterdiń sany artady dep úmittenemin. Qazaqstandyq ýnıversıtetterde jumys isteıtin óte jaqsy ıspanııalyq professorlar bar. Qazir de bizde kóptegen qazaqstandyq stýdent bilim alýda jáne biz olardyń sanyn kóbeıtýge múddelimiz. Jalpy alǵanda, eki el arasyndaǵy yntymaq kóptegen salalardy qamtıdy. Biz Úkimetpen yntymaqtastyq aıasynda qarym-qatynasty odan ári tereńdetýden úmittimiz.
- Siz Ispanııa men Qazaqstan arasyndaǵy tikeleı áýe qatynasy týraly aıtyp óttińiz. Kelissózder qashan aıaqtalýy múmkin?
- Men bul suraqqa naqty jaýap bere almaımyn. Biraq jaqyn arada tikeleı reıster iske qosylady dep úmittenemin. Bilesiz be? Sizderge ushyp kelý úshin men jol-jónekeı Frankfýrt pen Ystanbulǵa aıaldaýǵa májbúr boldym. Árıne, sapar jaqsy bastaldy, tek bul tym uzaqqa sozyldy. Qaıtar jolda men tek Frankfýrtke toqtaımyn. Tikeleı reıstiń paıda bolýy jaǵdaıdy aıtarlyqtaı ózgerte alady dep oılaımyn. Qazaqstandyq jáne ıspanııalyq áýe kompanııalarynyń osy asa mańyzdy másele boıynsha kelisimge kelýi úshin olarǵa qalaı qoldaý kórsetýge bolatynyn qarastyryp jatyrmyz.
- Qazir Qazaqstanda qandaı ıspanııalyq kompanııalar jumys istep júr?
- Qazaqstanda bizdiń birqatar kompanııa jumys isteıdi. Atap aıtsaq, temirjol salasyndaǵy – Talgo kásiporny. Elektrli poıyzdary men tramvaı jasaý salasynda tájirıbesi mol CAF kompanııasy jáne bar. Almatydaǵy jeńil relsti kólik ınfraqurylymymen baılanysty jobany erekshe atap ótkim keledi. Bul joba boıynsha jumys jalǵasady. Ispanııanyń iri fırmalary avıatsııa, hımııa ónerkásibi, mashına jasaý, aqparattyq tehnologııalar, tsıfrlandyrý, toqyma jáne sán ındýstrııasy sııaqty mańyzdy sektorlarda tabysty jumys istep keledi. Biz kóptegen sektordy qamtyp otyrmyz jáne endigi maqsatymy – solardy bir arnaǵa toǵystyryp, jańa baǵyttarǵa jol ashý
- Ispanııaǵa baratyn qazaqstandyqtardyń sany jaıly málimet bar ma, pandemııaǵa deıin jáne odan keıin qansha boldy? Qazaqstan azamattaryna beriletin vızalardyń sany qysqardy ma?
- 2018 jyly biz Qazaqstan azamattaryna 13 000-ǵa jýyq vıza berdik. Al 2019 jyly olardyń sany 17 000-ǵa jetti. Baıqaǵanyńyzdaı, aıtarlyqtaı ósim bar. Ókinishke qaraı, byltyr pandemııa kezinde shekteý sharalaryna baılanysty beriletin vızalardyń sany 80%-ǵa azaıdy. Jaǵdaıdy tezirek qalpyna keltiremiz dep úmittenemin.
Qazaqstandyqtardyń bizdiń jaǵajaılarymyzǵa, mádenı muramyz ben ulttyq taǵamdarymyzǵa qushtar ekenin, bizdegi týrıstik ınfraqurylymdy unatatynyn, jalpy Ispanııada demalǵandy jaqsy kóretinin bilemiz. Biz Qazaqstan azamattaryn demalýshy týrısterdiń sanyn kóbeıtý úshin ǵana emes, bıznes-yntymaqtastyqtyń aıasyn keńeıtý úshin de elimizge qaıtadan tartýǵa barynsha kúsh salamyz. Ekonomıkalyq qatynastarymyzdy osy turǵydan tereńdete alamyz.
- Ispanııada oqý múmkindikteri týraly aıta alasyz ba? Qazaqstan azamattary arasynda ıspanııalyq joǵary oqý oryndarynda oqyǵandy jón kóretinder kóp ekenin biletin shyǵarsyz?
- Jaǵdaı qalypqa kelgende biz sizdiń elden stýdentterdi kóptep tartamyz dep úmittenemin. Sheteldik stýdentter úshin tartymdy sanalatyn ınjenerlik is, bıznesti ákimshilendirý, medıtsına jáne bıotehnologııa sektorlarynyń mamandaryn daıyndaý jaqsy jolǵa qoıylǵan. Bul salalar qazaqstandyq stýdentter úshin de tartymdy dep oılaımyn. Ispanııada memlekettik jáne jekemenshik ýnıversıtetterdiń sapaly jelisi qalyptasqan. Sondaı-aq, olardyń kópshiligi aǵylshyn tilinde bilim beredi. Mundaı oqý oryndaryna túsý úshin ıspan tilin bilý durys dep sanalǵanymen, mindetti emes.
- Pandemııa máselesine qaıta oralsaq, Ispanııadaǵy epıdemıolgııalyq ahýal qandaı? Týrızmniń betaylsy jaqsy ma? Jalpy, sizdiń oıyńyzsha, pandemııadan keıin týrızm salasy ózgere me?
- Biz COVID-19 indetiniń úsh tolqynynan óttik. Biz – pandemııadan zardap shekken alǵashqy eýropalyq elderdiń birimiz. Eń áýeli 2020 jyly naýryz aıynda kóptegen elder saqtyq úshin ǵana shekaralaryn jaýyp jatqanda, biz indettiń órshýinen kóz ashpaı jatqan edik.
Qazirgi tańda biz epıdemıologııalyq jaǵdaıdyń eki sebepke baılanysty jaqsaryp kele jatqanyn kórip otyrmyz: basqarý jónge keldi jáne vaktsınalaý qarqyndy júrip jatyr. Ispanııa vaktsınalaýdy óte joǵary qarqynmen júrgizýde. Tamyz aıyna qaraı Ispanııa halqynyń 70% -yn vaktsınatsııalaýdy josparlap otyrmyz.
Týrızmge keletin bolsaq, bul sektor - sózsiz mańyzdy. Ispanııanyń JІÓ-degi týrızmniń úlesi –13%. Biz qazir belgili bir dáliz qurylǵanyn, qaýipsiz týrızm aımaqtary paıda bolyp jatqanyn kórip otyrmyz. Atap aıtsaq, týrızmniń úlesi ekonomıkada shamamen 40% bolatyn Kanar jáne Balear araldarynda týrızm jańa sıpatpen damı bastady. Maýsym-shilde aılarynda jaǵdaı ońala tússe, týrısterdi kóptep tartýǵa daıyn bolamyz dep oılaımyn. Sondaı-aq, Eýropalyq Odaq elderimen jumys istep jatrymyz. Mundaǵy basty talap, týrısterdiń sanıtarlyq pasporttarynda vaktsına alǵany týraly aqparat nemese PTR-test synaǵynyń eskirmegen málimetteri bar anyqtama bolýy kerek.
Byltyr Ispanııanyń keıbir aýdandarynda ishki týrızm aıtarlyqtaı damydy. Al bıyl sheteldik týrısterdiń aǵynyn burynǵy qalpyna keltirýden úmittimiz. Bul isti Eýropalyq Odaq elderinen bastaýdy jón kórip otyrmyz. Sodan keıin ımmýndaýdyń joǵary deńgeıin usynatyn elderge birtindep ashyla beremiz. Bul úlken mindet jáne biz jeke sektormen, qonaq úılermen jáne avıakompanııalarmen tyǵyz jumys istep otyrmyz. Kesheden beri Madrıdte «The International Tourism Fair» atty týrızm salasyndaǵy halyqaralyq is-shara ótip jatyr. Bul shara negizi 2021 jyldyń qańtar-aqpan aılarynda ótýi kerek bolǵan.
- Ispanııalyqtar Qazaqstan týraly ne biledi? Qazaqstan men Ispanııa arasyndaǵy mádenı yntymaq qalaı damyp jatyr? Nur-Sultan qalasynan basqa óńirlerde ıspan tiliniń ortalyqtary bar ma?
- Biz Qazaqstannyń Táýelsizdik alǵanyna 30 jyl tolǵanyn bilemiz. Jas bolsa da memleketterińizdiń bedeli joǵary. Qazaqstannyń álemdik saıasattaǵy róli de erekshe. Jeke ınvestorlardyń el ekonomıkasyna úles qosýy ekijaqty qarym-qatynastardy serpindi damytýda. Meniń oıymsha, Qazaqstan bizden alysta jatsa da, emotsııalyq turǵyda óte jaqyn. Yntymaqty odan ári nyǵaıtý arqyly kóp sharýa tyndyrýǵa bolady dep oılaımyn. Sapar barysynda «Astana Operany» tamashalap úlgerdim. Ispanııada da úlken mádenı sharalar ótedi. Bizge osy mádenı qatynastar salasynda da kóp jumys isteý kerek dep oılaımyn. Qysqasy, ekijaqty yntymaqtyń áleýeti zor.
Qazaqstan qoǵamynda ıspan tilin úırenýge nıetti adamdaryń sany artyp keledi. Sondyqtan osyndaǵy ýnıversıtetterde ıspan tili oqytýshylarynyń sanyn arttyrýǵa kúsh salyp jatyrmyz.
Qazaqstanda Servantes ınstıtýtyn ashý jobasy bıýdjettik sebepter boıynsha keıinge qalyp otyr. Alaıda, eger biz jeke sektordyń tıisti demeýshilik qoldaýyn tapsaq, onda birneshe ýnıversıtette «Aulas Cervantes» ortalyqtary iske qosylýy múmkin. Olardyń formaty shaǵyn, degenmen bul ıspan tilin úırenýdiń jáne úıretýdiń jaqsy tásili. Biz bul jumysty jaqyn arada bastaı alamyz dep úmittenemin.
- Ispanııa Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev jarııalaǵan Qazaqstandaǵy saıası reformalardy qalaı baǵalaıdy?
- Biz Qazaqstandaǵy saıası reformalardy muqııat qadaǵalap otyrmyz. Sonyń ishinde ólim jazasyn joıý týraly sheshimdi erekshe atap óter edim. Ispanııa da Qazaqstan sııaqty ólim jazasyn joıý jónindegi halyqaralyq komıssııanyń quramyna kiredi. Ekinshiden, biz áıelder men jastardyń saıası ómirge qatynasý múmkindikterin keńeıtýge qatysty reforma qolǵa alynǵanyn kórip otyrmyz. Bul - óte mańyzdy. Taǵy bir oń sheshim – Parlament saılaýyna qatysýshy partııalardyń ótý shegin 7%-dan 5%-ǵa deıin tómendetýge baǵyttalǵan normalar. Sondaı-aq Azaptaýlarǵa qarsy kúrestiń ulttyq aldyn alý tetigi boıynsha jasalǵan reformany da erekshe atap kórsetýge bolady. Memleket basshylyǵynyń eldi alǵa jyljytýǵa baǵyttalǵan sheshimderi irgeli istermen bekip jatyr dep esepteımin.
- Mazmundy áńgimeńizge raqmet!