QR Prezıdenti: Biz óńirlik jáne jahandyq máseleler boıynsha ózimizdiń kózqarasymyzdy bildirýimiz kerek
Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstannyń usynysyn qabyl alyp, Túrkitildes memleketterdiń yntymaqtastyq keńesiniń beıresmı sammıtine qatysýǵa kelisim bergen Memleket basshylaryna rızashylyǵyn bildirdi.
– Bul basqosýdy bárimiz úshin qasıetti Túrkistanda uıymdastyrýdy josparlaǵan edik. Alaıda pandemııaǵa baılanysty kúrdeli ahýalǵa oraı biz sammıtti onlaın formatta ótkizýdi jón kórdik. Іndettiń beti qaıtqan soń, burynǵydaı betpe-bet júzdesemiz dep senemin. Osy múmkindikti paıdalana otyryp, barshańyzdy Naýryz meıramymen taǵy da quttyqtaımyn. Bul – kúlli túrki jurtynyń tól merekesi. Baýyrlas elderge baq-bereke tileımin, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysy óz sózinde Túrkistannyń barlyq túrki halyqtary úshin qasterli qara shańyraq, qutty meken jáne ańsarly atajurt ekenin aıtty. Babalarymyzdyń osy óńirde ǵulama ustaz Qoja Ahmet ıAsaýıden dinı bilim alyp, túrki-ıslam mádenıetin álemge taratqanyn, túrkiler Kishi Azııaǵa bet burǵanda bul qundylyqtar túp-tamyrymyzdy saqtap, birligimizdi bekem ustaýǵa negiz bolǵanyn atap ótti.
– Bizdiń maqsatymyz – túrki álemin XXI ǵasyrda mańyzdy ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq keńistiktiń birine aınaldyrý. Túrki órkenıetin jańǵyrtýdy, eń aldymen, ıAsaýı murasy men qasıetti Túrkistandy álemge tanytýdan bastaýǵa shaqyramyz. Sol sebepti búgingi sammıt «Túrkistan – túrki áleminiń rýhanı astanasy» dep atalyp otyr, – dedi Memleket basshysy.
Sonymen Qasym-Jomart Toqaev Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen Túrkistan qalasy túbegeıli ózgerip, jańa kelbetke ıe bolǵanyna toqtaldy.
Qazaqstan Prezıdenti búkil álem teńdessiz syn-qaterlermen kúresip jatqan qazirgideı qıyn ýaqyttyń ózinde Túrkitildes memleketterdiń yntymaqtastyǵy báseńdemegenin erekshe atap ótti. Alaıda kúrdeli kezeńdegi qarym-qatynasymyzǵa tyń serpin berý joldaryn birlesip oılastyrýymyz qajet ekenin jetkizdi. Osy maqsatta birneshe másele boıynsha oıymen bólisti.
Prezıdenttiń pikirinshe, indetti toqtatýdyń basty joly – azamattardy vaktsınamen jappaı qamtamasyz etý. Bul oraıda ortaq múddege saı tájirıbe bólisip, Túrkitildes memleketter bir-birin qoldaýy qajet dep sanaıdy. Memleket basshysy halyqaralyq qaýymdastyq pandemııaǵa qarsy kúres kezinde tutasyp áreket ete almaǵanyn, negizgi iri memleketter arasynda qaıshylyqtar týyndap, vaktsınalyq qaqtyǵys bastalyp ketkenin aıtty. Birikken Ulttar Uıymy da osyndaı kúrdeli jaǵdaıda óz áleýetin kórsete almaǵanyn atap ótti. Sondyqtan osyndaı kezeńde densaýlyq saqtaý jáne bıoqaýipsizdik máselesiniń mańyzy arta túskenine toqtaldy.
– Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń 75-shi sessııasynda Qazaqstan Bıologııalyq qaýipsizdik jónindegi halyqaralyq agenttik qurý týraly bastama kótergeni belgili. Sizder osy tyń ıdeıany qoldaısyzdar dep senemin. Agenttik bolashaqta bıologııalyq qaterdiń aldyn alýǵa jáne qaýipti dert boıynsha málimet almasýǵa múmkindik bereri sózsiz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Pandemııa buryn-sońdy bolmaǵan ekonomıkalyq daǵdarysqa ákep soqtyrdy. Іndettiń saldarynan ózara saýda aınalymy azaıyp ketti. Naqty aıtqanda, Qazaqstan men Túrki keńesine múshe elder arasyndaǵy saýda-sattyq kólemi byltyr shamamen 7 mıllıard dollar boldy. Bul – pandemııaǵa deıingi kórsetkishten 11,2 paıyzǵa tómen.
– Bizdiń elderimiz úshin alys-beristi ulǵaıta túsý – basty mindettiń biri. Osy oraıda toǵyz joldyń torabynda ornalasqan Túrkistannyń ınvestıtsııalyq jáne saýda-ekonomıkalyq múmkindigi zor. Onyń qomaqty tabıǵı resýrsyn, adamı kapıtaly men týrıstik áleýetin eskerip, Túrkistan óńirinde túrki elderiniń birlesken «Arnaıy ekonomıkalyq aımaǵyn» qurýdy usynamyn, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev sý-energetıka salasy ózara baılanystardyń taǵy bir quramdas bóligi ekenin aıtty. Óıtkeni sý máselesi bizdiń aımaqtaǵy óte mańyzdy, kúrdeli problemaǵa aınalyp otyr. Sondaı-aq transshekaralyq sý resýrstaryn tıimdi ári ádil paıdalaný – óńirdegi elderdiń turaqtylyǵy men ósip-órkendeýiniń kepili. Osy oraıda Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan kórshiles memlekettermen birlese otyryp gıdroqurylymdar salý jobalaryna atsalysýǵa daıyn ekenin jetkizdi.
Qazaqstan Prezıdenti Túrki keńesine múshe elder arasynda jasandy ıntellektini damytý, aýqymdy derekterdi taldaý, tsıfrlandyrý, ınternet saýdasy sııaqty salalarda ortaq jobalardy júzege asyrýǵa shaqyrdy. Memleket basshysy tehnologııa qazirgideı jyldam damyp jatqan dáýirde bul qadam ınnovatsııalardy ıgerýge jáne básekege qabiletimizdi arttyrýǵa múmkindik beredi dep senedi. Bul rette Qazaqstan elektrondyq úkimet, bank jáne qarjy júıesindegi ozyq tehnologııalar men tsıfrlyq sheshimder tóńiregindegi tájirıbesimen bólisýge ázir ekenin aıtty.
Túrki ınvestıtsııa-ıntegratsııalyq qoryn qurý jumystaryn tezdetý óte ózekti máseleniń biri. Bul Túrkitildes memleketterge ortaq alǵashqy qarjy ınstıtýty bolmaq.
– Bastamany barlyq múshe memleketter pysyqtaǵan soń onyń shtab-páterin «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynda ornalastyrýdy usynamyn. «Astana» qarjy ortalyǵy – halyqaralyq deńgeıdegi qarjy ınstıtýttarynyń úzdik tájirıbesi men zamanaýı múmkindikterin biriktirgen biregeı alań. Munda ıslam bankıngi jáne sýkýk quraldary keńinen qoldanylady. Bul uıym túrki elderine keń kólemde ınvestıtsııa tartýǵa jol ashatyn erekshe qurylym bolmaq, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Bilim berý salasyndaǵy yntymaqtastyq – bolashaqtaǵy tabysty seriktestiktiń negizgi faktory. Osy rette Qazaqstan Prezıdenti ortaq mádenı-aǵartýshylyq keńistik qalyptastyrǵan jón dep esepteıdi. Prezıdenttiń pikirinshe, ony «Uly túrkiler» bilim berý qoryn qurý arqyly júzege asyrýǵa bolady. Qor ýnıversıtetter arasynda akademııalyq utqyrlyq, taǵylymdamadan ótý, biliktilikti arttyrý isin úılestiredi. Memleket basshysy baýyrlas elderdiń jastary úshin Qoja Ahmet ıAsaýı atyndaǵy halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetinde bakalavrıat baǵdarlamasy boıynsha 50 grant bólýge daıynbyz dedi. Bul 50 grant «ıAsaýı stependııasy» dep atalatyn bolady.
Qazirgi zamanda gýmanıtarlyq jáne akademııalyq yqpaldastyqtyń ózektiligi artyp kele jatqanyn aıtqan Qasym-Jomart Toqaev, irgetasy orta ǵasyrda qalanǵan Túrkistan shaharynyń arheologııalyq jáne ǵylymı turǵyda áli tolyq zerttelmegenin atap ótti.
– Sondyqtan TÚRKSOI men Túrki akademııasynyń Túrkistan óńirinde arheologııalyq ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizýge basa mán berýi óte oryndy. Budan bólek tamyrlastyq sımvoly retinde Túrkistanda halyqtarymyzǵa ortaq sáýlet nysanyn salsaq, quba-qup, – dedi Memleket basshysy.
Qazaqstan Prezıdenti Keńestiń mártebesin arttyryp, ınstıtýtsıonaldyq qurylymyn nyǵaıtý maqsatynda ony tolyqqandy uıymǵa aınaldyratyn ýaqyt kelgenin aıtty. Memleket basshysy osy usynysty sammıt qorytyndysy boıynsha qabyldanatyn Túrkistan deklaratsııasyna engizip, bekitýdi usyndy.
– Qazirgi halyqaralyq saıasat pen qarym-qatynasta Túrki áleminiń mańyzy arta túskeni barshaǵa málim. Endeshe Túrki keńesi aıasyndaǵy yntymaqtastyqtyń bolashaǵy zor dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Biz óńirlik jáne jahandyq máseleler boıynsha ózimizdiń kózqarasymyzdy bildirýimiz kerek. Bizdiń daýysymyz nyq ári aıqyn bolýǵa tıis. Osy oraıda biz barlyq bastamalar men usynystardy baýyrlas eldermen birlese júzege asyrýǵa daıynbyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Jıynda Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy, Keńestiń Qurmetti tóraǵasy Nursultan Nazarbaev, Ázerbaıjan Prezıdenti Ilham Álıev, Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov, Túrkııa Prezıdenti Rejep Taııp Erdoǵan, Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıeev, Túrikmenstan Prezıdenti Gýrbangýly Berdimuhamedov, Vengrııa Premer-mınıstri Vıktor Orban, Túrki keńesiniń Bas hatshysy Baǵdad Ámireev sóz sóıledi.
Túrkitildes memleketterdiń yntymaqtastyq keńesiniń beıresmı sammıtiniń qorytyndysy boıynsha Túrkistan deklaratsııasy qabyldandy.