QR OSK basshysy Q.Turǵanqulov: Qurylym. Shyǵystar. Saılaý naýqany

ASTANA. QazAqparat - Memleket basshysynyń Par­lament Májilisi depýtat­tary­nyń kezekten tys saılaýyn taǵaıyndaý týraly Jarlyqqa qol qoıǵanyna, mine, bir apta ýaqyt ótti. Osy ýaqyt aralyǵynda birshama jumystar atqaryldy. Bul jaıly Qazaqstan Respýblıkasy Ortalyq saılaý komıssııasynyń tóraǵasy Qýandyq Turǵanqulov respýblıkalyq resmı BAQ-qa bergen suhbatynda aıtyp berdi.

- Qýandyq Turǵanqululy, Memleket basshysynyń Par­lament Májilisi depýtat­tary­nyń kezekten tys saılaýyn taǵaıyndaý týraly Jarlyqqa qol qoıǵanyna, mine, bir apta ýaqyt ótti. Ortsaılaýkomnyń osy ýaqyt ishinde atqarǵan jumysy týraly aıtyp berseńiz.

- Shynymen de, bir apta ýa­qyt ótti. Desek te, osy ýaqyt ara­ly­ǵyn­da biz birshama jumys atqar­dyq. Birinshiden, Komıssııa otyry­syn­da saılaý úderisin uıym­das­ty­rý úshin qajetti birinshi ke­zek­­te­gi normatıvtik-quqyqtyq akti­ler­di bekittik. Sonymen qatar, biz 18 shet memlekettiń Ortsaı­laý­­kom­­darynyń birinshi basshy­la­ry­na shaqyrýlar jiberip, halyq­­aralyq baıqaýshylardyń qyzmetin reg­la­mentteıtin qujattar qabyldadyq.

Ekinshiden, saılaý naýqanyn uıym­dastyrý men ótkizý máse­leleri boıynsha semınar-keńes ótkizildi. Bul jıynda biz aldaǵy elektorattyq naýqannyń barlyq qyrlaryn naqty talqyladyq jáne elektorattyq úderistiń bar­lyq qatysýshylaryna saılaý zań­namasy boıynsha egjeı-tegjeıli túsinik berdik. Úshinshiden, halyq­ty aldaǵy saılaý týraly aqparat­tandyrý jóninde aýqymdy jumys bastaldy. Atalǵan jumys sheń­berinde saılaýshylardyń saılaý kúni daýys berýge kelýi úshin qazaqstandyqtardyń azamattyq belsendiligin arttyrýǵa basa nazar aýdarylady.

- Elimizdegi saılaýshylar sany qansha boldy?

- «Saılaý týraly» Zańǵa sáı­kes ár jyldyń 1 shildesine já­ne 1 qańtaryna qaraı jergilikti atqa­rý­shy organdar saılaýshylar tý­raly málimetter beredi. Son­dyq­tan, qazirgi ýaqytta barlyq aý­maq­tyq saılaý komıssııalarynda já­ne Ortsaılaýkomda saılaýshy­lar tizimderi bar. Tizilimge sáıkes, elimizdegi saılaýshylar sany 9 mıllıon 792 myń adamdy quraıdy.

Qazirgi kezdegi basty mindet - elimizdiń árbir azamaty óziniń konstıtýtsııalyq quqyǵyn paıdalanýy úshin árbir ýchaske boıynsha saılaýshylardyń durys tizimderin qalyptastyrý. Bul rette saılaýshylar tizimderin jasaý - úzdiksiz úderis ekenin atap ótkim keledi. Osyǵan baılanysty tizimder biz bekitken kúntizbelik josparǵa sáıkes saılaýshylardyń tanysýy úshin saılaý komıssııalaryna 28 aqpanǵa deıin usynylady. Sonymen birge, saılaýshylar tizim­derin tolyqtyrý jumysy daýys berý kúni de júrgiziledi. Saılaý­shylar tizimderiniń durys­ty­ǵyna jergilikti atqarýshy or­gan­­dar jaýapty. Jáne bul mindet­ti sheshý úshin barlyq resýrstar qol­danylyp otyr. Sonymen qatar, elimizdiń árbir azamatyn azamat­tyq belsendilik tanytýǵa shaqyr­ǵym keledi. Osyǵan baılanysty biz saı­laýshylarǵa arnalǵan tıisti ún­deý qabyldap, jarııa ettik. 4 naý­ryzdan bastap óz saılaý ýchaske­si­ne baryp, ózderin saılaýshy­lar ti­zimderinen tekserýlerine bolady.

- Aǵymdaǵy ekonomıkalyq jaǵdaıat turǵysynda talqyǵa túsetin máselelerdiń biri qarjy máselesi bolyp tabylady. Bizge saılaý naýqanyna jumsalatyn shyǵystar qurylymy týraly aıtyp bere alasyz ba?

- Májilis depýtattaryn jáne barlyq deńgeıdegi máslıhattar depýtattaryn saılaýdy ótkizýge 7 mıllıard 985 mıllıon 300 myń teńge qajet etiledi. Elektorattyq naýqanǵa jumsalatyn qarajattyń ishindegi shyǵyndardyń 53%-yn saılaý komıssııalary múshelerine tó­lenetin eńbekaqy quraıdy. Bul ret­te, zańnamaǵa sáıkes, memleket­tik qyzmetshi bolyp tabyla­tyn saılaý komıssııalarynyń múshe­lerine eńbekaqy tólenbeıdi. Bi­raq, olarǵa mereke jáne demalys kún­derindegi jumysy úshin ústemeaqy tólenedi.

Jalpy, saılaý komıssııa­lary­nyń múshelerine eńbekaqy tóleý Eńbek kodeksine sáıkes naqty ju­mys ýaqyty úshin tabel­ge saı júrgiziledi. Al ekinshi negiz­gi mańyzdy shyǵystar tarmaǵy - bul máslıhattar depýtattyǵyna kandı­dattardyń saılaý aldyndaǵy úgitin júrgizýge arnalǵan shy­ǵyndar. Ol - 17,4 paıyz.

Elimizidiń zańnamasyna sáıkes memleket kandıdattarǵa BAQ-ta eń tómen kólem mólsherindegi úgit júrgizý úshin qarajatty teń bólý kepildigin beredi. Árbir kan­dıdatqa teledıdardan 15 mınýt­tyq sóz sóıleýge, radıodan 10 mınýttyq sóz sóıleýge, sondaı-aq, baspa basylymdarynda kólemi 0,1 bas­pa tabaqtan aspaıtyn eki maqala jarııalaýǵa qarajat beriledi.

Jalpy alǵanda, tek osy eki bap boıynsha ǵana elektorattyq naýqanǵa bólingen qarajattyń 70%-dan astamy jumsalatyn bo­la­dy. Shyǵystardyń qalǵan bóli­gi - bıýlletenderdi basyp shy­ǵa­­rýǵa, dybys jáne beınero­lık­terdi ázirleýge jáne olardy keıin­nen teledıdar men radıoda aı­naldyrýǵa, bılbordtardy, syrtqy jarnamanyń ártúrli elementterin ornalastyrýǵa jáne basqalaryna jumsalady.

- Aldaǵy kezeńde Ortalyq saılaý komıssııasy qandaı máse­lelerge basa kóńil bólmek?

- Aldaǵy kezeńde biz úsh baǵytqa barlyq kúsh-jigerimizdi baǵyttaımyz. Birinshi baǵyt - saıası partııalarmen jumys. Saı­laýǵa qatysýǵa nıet bildirgen barlyq saıası partııalar ózderiniń sez­derin ótkizip, partııalyq tizim­derin bekitýge jáne bizge usynýǵa tıis. Bul rette, barlyq oblystar men Astana jáne Almaty qala­lary­nan óńirlik fılıal ókilderi­niń sezd jumysyna qatysýy mindetti shart bolyp tabylady.

Osydan keıin biz tizimge engi­zil­gen árbir adamdy tekserýdi uıym­dastyramyz. Atalǵan resim Kons­tıtýtsııamyzda jáne saılaý zań­namasynda reglamenttelgen. Konstıtýtsııaǵa sáıkes jasy 25-ke tolǵan, Qazaqstan Respýb­lıkasynyń azamattyǵynda tura­tyn jáne onyń aýmaǵynda sońǵy on jylda turaqty turyp jatqan adam Májilis depýtaty bola alatynyn esterińizge sala keteıin. Sondaı-aq, atalǵan adamdar salyq jáne basqa da memlekettik organdar tarapynan tekseriledi.

Tutas alǵanda, kandıdattarǵa qoıylatyn talaptar men olardy keıinnen tekserý jalpyǵa birdeı álemdik tájirıbe bolyp tabylady jáne demokratııalyq elderdiń barlyǵynda qoldanylady. Barlyq tekserýler aıaqtalǵan soń, biz saıası partııanyń tizimin tirkeımiz jáne oǵan saılaý aldyndaǵy básekege jol beriledi.

Ekinshi baǵyt - saılaý komıs­sııa­larynyń qyzmetin uıym­das­tyrý. Osy kúnderi barlyq jergilikti baspa basylymdarynda ýchaskelik saılaý komıssııalary mú­sheleriniń tizimi jarııalandy. Keıbir ýchaskelerde ártúrli sebepterge baılanysty bos oryndar boldy jáne biz zań normalaryna sáıkes máslıhattarmen birlese otyryp olardy japtyq. Endi okrýgtik jáne aýmaqtyq saılaý komıssııalary boıynsha da osyndaı jumystar júrgizilýde. Sonymen qatar, jaqynda biz barlyq óńirlerde saılaýshylardyń óz ýchaskesiniń ornalasqan jeri týraly aldyn ala aqparat alýy úshin saılaý ýchaskeleriniń shekaralaryn jarııalaýdy uıymdastyrmaqpyz.

Úshinshi baǵyt - ádis­teme­lik qamtamasyz etý. Biz barlyq óńir­lerde saılaý komıssııa­lary­nyń múshelerine arnalǵan semınarlar uıymdastyrýdy jos­parlap otyrmyz. Budan basqa respýblıkalyq BAQ-tar basshylary úshin Parlament Májili­siniń depýtattaryn saılaý boıynsha úgit naýqanyn ótkizý másele­leri jóninde semınar uıymdas­ty­rylatyn bolady. Atalǵan semınar barysynda ınternette jáne áleýmettik jelilerde úgit ju­mysyn júrgizý máselesi jeke qaralady. Sondaı-aq, úgit jumy­syn júrgizý máseleleri boıynsha saılaý naýqanyna qatysatyn saıası partııalardyń ókilderine arnalǵan trenıng de ótkiziledi.

Jalpy, bizdiń negizgi nazarymyzdy aýdaratyn máseleler toptamasy, mine, osyndaı. Osy­larmen qatar, halyqaralyq uıym­darmen halyqaralyq baıqaýǵa qatysty jumys júrgizilýde. Saılaý úderisiniń barlyq qatysý­shylaryna jáne taǵy basqalaryna arnalǵan ádistemelik quraldar basyp shyǵarý máselesine basa kóńil bólinip otyr.

«Egemen Qazaqstan» gazeti, 2016 jylǵy 28 qańtar