Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi men mańyna jerlengen taǵy da 12 tulǵa belgili boldy
«Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıiniń janynan qurylǵan keńestiń ár otyrysynda ǵylymı tujyrymdamalar tarıhshy, ǵalymdardyń jiti saraptaýynan, zerttep, talqylaýynan ótip baryp bekitiledi. Dinı-rýhanı tulǵa Qoja Ahmet ıAsaýıdiń aınalasynda jatqan han-sultan, batyr, bılerimizdiń ishinde anyqtalmaǵandary áli de kóp bolýy múmkin. Qazirgi tańda bul baǵytta zertteý jumystary jan-jaqty júrgizilýde.
Al búgingi tizimge engen on eki tulǵanyń tarıhyn anyqtaý boıynsha tıisti jumystar júrgizilip, nátıjesinde olar jaıly derekter men málimetter tolyqqandy jınaqtaldy. Elimizge belgili ǵalymdar budan basqa da tizimge enbeı qalǵan tulǵalar jaıly málimetter usynýda. Aldaǵy ýaqytta bul másele de túbegeıli qolǵa alynatyn bolady. Sonymen qatar, otyrys barysynda kúni búginge deıin kesenede jerlengen tulǵalardyń ıgi jaqsylar sanatynda turǵan Qońyrshunaq Erdes Shúrenuly batyrlar tizimine aýystyryldy. Óz zamanynda bedeldi, ataqty ári bı, ári batyr, ári datqa bolǵan Erdes batyr Shúrenuly týraly jazba derek az bolǵanymen, el arasyna taraǵan ol kisiniń palýandyǵy, batyrlyǵy, datqalyq qyzmeti jaıly ańyz-áńgimeler kóptep kezdesedi»,- dedi «Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıiniń dırektory Nurbolat Ahmetjanov.
Ǵylymı keńes múshesi, tarıhshy, ǵalym M.Tuıaqbaevtyń aıtýynsha, osy ýaqytqa deıin Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi men onyń mańynda jerlengen tulǵalar tizimine Jolbarys han (Sa’d Áýlıe), Ábdillá han, Bıbi Hısab, Qazybek bı, Shoń bı, Abylaı han, Súıinish han, Qoqyras han, Áýlıe han, Shornaǵat han, Іlııas han syndy tulǵalar engen. Alaıda, nege ekeni belgisiz Marqadi Múnnavara Paklar, Fam ǵashyq zikirshi, Shıhab ad-dın Sarvar, Shaıh Nadjım ad-dın, Baba Ǵarıb, Úndemes ata, Jeti Ata, Úshbas Ata, Sultan Ibrahım syndy tulǵalar enbeı qalǵan.
«Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıiniń qorynda zııarat ádebine qatysty Sadyq Sapabekulynyń (týǵan jáne qaıtys bolǵan jyly belgisiz) qoljazbasy saqtalǵan. Ol 1907 jyly Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesinde bolyp, zııarat ádebin qalaı jasaý qajettigi jóninde jazba qaldyrǵan. Onda zııarat etý kezinde quran oqyp, duǵa qylǵan jerlerdi izimen kórsetken. Olar: Jolbarys han (Sa’d Áýlıe), meshitte eki bas namaz oqý, Baǵdızan Aq Topyraq áýlıe, «Fatıha», «Yhylas», «ál-Kýrsı», «Múlk» súrelerin oqý, Marqadi Múnnavara Paklar, Ábdillá han, Bıbi Hısab, Qazaq halqynyń ázizderi - Qazybek bı, Shoń bı t.b., Abylaı han Súıinish han, Qoqyras han, Áýlıe han, Shornaǵat han, Іlııas han, Qudyqtan sý ishý, «Halım-aba» taǵamy daıyndalatyn jer, «Halaýat» meshitine kirý, Fam ǵashyq zikirshi, Shıhab ad-dın Sarvar, Alı Qoja Ata, Shaıh Nadjım ad-dın, Baba Ǵarıb, Úndemes ata, Jeti Ata, Úshbas Ata, Sultan Ibrahım, Imam Marǵúzı-Kók tondy Ata, Qoshshy Ata (Qushata), Gaýhar Ana, Arystan babqa zııarat etip, túneý qajettigin jazyp qaldyrǵan. Sadyq Sapabekuly bul oryndardyń bárin Túrkistanǵa zııarat etip kelgen kezde kózimen kórip, marqumdarǵa quran baǵyshtaǵan. Bulardyń ishinen Fam ǵashyq zikirshi, Úshbas atadan basqasynyń jerlengen jerleri anyq bolyp otyr. Al Jámılá shyn máninde Qoja Ahmet ıAsaýıdiń ókil qyzy bolyp tabylady. Bul jaıly Gaýhar ana kesenesin zerttegen jumys esebinde de jazylǵan»,- deıdi tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, ǵalym Marat Qymyzuly.
Ǵylymı keńes músheleriniń aıtýynsha, Jámıla jaıly M.E.Massonnyń «Mavzoleı H.A.ıAsevı» atty eńbeginde «1896 jyly Túrkistan qalasynda Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesine jaqyn jerde onyń qyzy Jamal hanymnyń mazary, al keseneden qashyqtaý jerde onyń Gaýhar-hýshtadjdyń kesenesi bar»-degen derekter kezdestirýge bolady. Sondaı-aq, basqa qoljazbalarda da ıAsaýıdiń ókil qyzy Jámıla jaıly málimetter bar. ıAsaýıtanýshy, ǵalym D.Kenjetaı da túrkistandyq Najımov Orazbaıdyń úıinde saqtalǵan «Nasabnamada» Qoja Ahmet ıAsaýıdiń Jamal esimdi qyzy jazylǵandyǵyn rastaıdy.
Al, búginge deıin tizimge enbeı kelgen Shahabaddın Isfıdjabı (Ázireti Molla) jaıly derekterde onyń Qoja Ahmet ıAsaýımen birge Isfıdjabtan kelgeni aıtylady. Keıbir málimetterde ony ıAsaýıdiń ustazy retinde de kórsetedi.
Tizimge engizilgen tulǵanyń biri Qoja Álıdiń qulpytasy Kishi Aqsaraı bólmesinde saqtaýly tur. Qulpytastaǵy jazýdy 1978-1980 jyldary tekstolog Á.Derbisálıev aýdarǵan. Ol jerde «Táshkenttik Mir Osmanbaı myrza Kárimbaı 1916 jyly qaıtys boldy»-degen jazý saqtalǵan.
Qazirgi tańda, kesenede jerlengen dinı-rýhanı tulǵalardyń sany – 51-ge jetse, Temir, Sháıban áýletteri men Qazaq handyǵy tusynda jerlengen 17 tulǵa, qazaqtyń 21 hany, 8 sultany, 23 bıi, 63 batyry, 5 áziz anasy, 10 datqa men bolys, 30 ıgi jaqsynyń esimderi belgili»,-delingen «Áziret Sultan» memlekettik tarıhı-mádenı qoryq-mýzeıiniń baspasóz qyzmeti taratqan aqparatta.