Kóz tııý psıhologııalyq qubylys pa? - Baspasózge sholý
***
Elimizde bekire tuqymdas baǵaly balyqtardy aýlaýǵa tyıym salynǵaly qashan. Alaıda, tyıymdy tártip dep tartynbaǵan talaılar taıly-taıaǵy qalmaı áli de baǵaly sý marjanyna, onyń ónimderine sýyq qolyn suǵýda, dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanyndaǵy «Qaıran qara ýyldyryq-aı...» atty maqalasynda.
Basylymnyń atap ótýinshe, buǵan kezdeısoq atyraýlyq bir turǵynnyń kóliginen 10 kılo qara ýyldyryqtyń tabylýy dálel bola alady. Bul aqparatty alǵan quqyq qorǵaý organdar ókilderi álgi «Nıva» avtokóligin toqtatyp, júk salǵyshynan 20 plastıkalyq qutyǵa salynǵan baǵaly bekire balyǵynyń ýyldyryǵyn tapty. Biletinderdiń aıtýynsha, 10 kılo qara ýyldyryqtyń qara bazardaǵy baǵasy 1 mıllıon teńgeden asady eken. Al taıaýda ǵana aıaqtalǵan «Bekire-2014» balyq qoryn qorǵaý sharasynda zańsyz balyq qoryna qol suǵýshylardan 27 tonna baǵaly balyq túrleri men 18 kılo qara ýyldyryq tárkilengen kórinedi.
«Sonda, álgi joǵaryda aıtylǵandaı, baǵaly balyqqa salynǵan tyıym qaıda qalǵan, eger tonnalaǵan baǵaly balyq túrleri qoldy bolyp jatsa...» - deıdi basylym.
Qazaq bilimi men ǵylymynyń kıeli ordasy - ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń shańyraq kótergenine bıyl 80 jyl toldy.Sonymen birge qoǵamdyq sanaǵa aqparat taratý arqyly qozǵaý salý ónerine úıretetin, ıaǵnı jýrnalıstik mamandyqqa mashyqtandyratyn fakýltettiń de qazaq topyraǵynda irgetasy qalanǵanyna 80 jyl boldy. Bul týraly «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanynda jazyp otyr.
Basylymynyń atap ótýinshe, qos mereıli toıǵa arnalǵan «Ult sózgerleri ushqan uıa» atty kitapta osy jyldarda jýrnalıstıka fakýltetinde bilim alǵan barlyq túlek tizimi túzildi. Eger arasynda birli-jarym adamnyń aty kirmeı qalmasa, múmkindiginshe tolyq qamtylǵan bul tizbe boıynsha fakýltette keshegi 2013 jylǵa deıin 9952 shákirt tárbıelenipti. Osy túlekter arasynan ult rýhanııatyna, memleketimizdiń múddesine erekshe eńbek sińirgen, jýrnalıstıka salasynda izi bar, aty urpaq jadynda jańǵyrǵan tulǵalardyń fotobeınesin, ómirbaıanyn, ol týraly estelikter, fakýltet ómirindegi stýdent pen stýdent nemese stýdent pen ustaz arasyndaǵy qyzyqty da taǵylymdy sátter, sonymen qatar, tarıhı qujattar men fotoaıǵaqtar da berildi.
Maqala «80 jylda bir fakýltetten 9952 shákirt bilim alyp shyqqan» degen taqyryppen berilip otyr.
***
Qazaqstandaǵy tuńǵysh «Jemqorlyqqa qarsy» utqyr top Qaraǵandy oblystyq «Nur Otan» partııasy fılıalynyń bastamasymen quryldy.
Toptyń basty maqsaty - aımaqtaǵy aýdandar men qalalarǵa memlekettik organdardaǵy quqyqbuzýshylyqty tómendetýge qatysty oblystyq partııa fılıalynyń atqaryp jatqan jumystaryn nasıhattaý, halyqqa jáne úkimettik emes uıymdarǵa jemqorlyqtyń aldyn alatyn zańdardy túsindirý. Bul týraly «Aıqyn» gazeti «Erekshe eki bastama» atty maqalada jazady.
Basylymnyń atap ótýinshe, nasıhattyq top alǵashqy saparyn Temirtaý qalasynan bastady. Oblystyq partııa fılıaly tóraǵasynyń birinshi orynbasary Hadısha Ospanova, partııa fılıaly janyndaǵy Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qoǵamdyq keńestiń tóraǵasy Talǵat Óteýbaev, sol keńestiń múshesi, Qaraǵandy Tehnıkalyq ýnıversıtetiniń rektory Arystan Ǵazalıev, quqyq qorǵaý organdarynyń basshylary, jergilikti bılik pen kásipkerler qatysqan kezdesý Temirtaý qalasyndaǵy polıtehnıkalyq kolledjde ótti.
Aqparattyq-nasıhattyq topty ashýǵa muryndyq bolǵan QarMTÝ rektory Arystan Ǵazalıev: «2008 jyldan bastap ýnıversıtetimizde jemqorlyq áreketterdiń jolyn kesýge baǵyttalǵan qoǵamdyq-tártiptik komıssııa jumys jasaıdy. Bilim salasyndaǵy keleńsizdikterdi talqylaıtyn komıssııany tehnıka ǵylymdarynyń doktory, Qaraǵandy, Shahtınsk, Saran qalalarynyń qurmetti azamaty Nıkolaı Drıjd basqarady. 2008 jyldan beri qaraı, stýdentter men oqytýshylarǵa qatysty 36 tártiptik is qaraldy. Jemqorlyq faktileri dáleldengen 7 qyzmetkermen eńbek kelisimsharty buzylyp, alty stýdent oqýdan shyǵaryldy», - dedi.
Memlekettik basqarý isindegi jemqorlyq - laýazymdy tulǵalardyń qyzmetin asyra paıdalanýdan, halyqqa qyzmet kórsetý sapasynyń tómendep ketýinen kórinis tapty. Paraqorlyqpen kúresýge baǵyttalǵan partııanyń taǵy bir jobasy - «Elektrondy partııa». Bul jobanyń kómegimen azamattar úılerinen shyqpaı-aq ózderin tolǵandyrǵan máselelerge jaýap alady. Elektrondy rejımde ótinish joldap, onyń oryndalýyn baqylaı alady, partııanyń qoǵamdyq qabyldaýyna jazylady. Hadısha Ospanovanyń aıtýynsha, «Elektrondy partııa» men «STOPQylmys» - «STOPpravonarýshenııam» atty eki jobanyń nátıjesi boıynsha partııa zańnamalarǵa ózgertýler usynbaq. «Zańnamalarda kemshilikter baıqalǵan jaǵdaıda partııa alynǵan málimetter men saraptamaǵa sáıkes, qajet bolǵan jaǵdaıda úkimetke jemqorlyqpen kúres týraly zańnamalardy jetildirý maqsatynda usynyspen shyǵady» dedi H.Ospanova.
Ájelerimizdiń moldaǵa oqytylǵan duǵany tumar túrinde nemese alýan túrli jyltyraq zattardy náresteniń besigine, kıimine taǵyp qoıatynyn jas kezimizde jıi baıqaıtynbyz. Tipti keıbir qyz-kelinshekterdiń de jempiriniń nemese kostıýminiń keýde tusyna taǵylǵan altyn nemese kúmis túıreýishti (broshka) jıi kórip qalamyz. Basqany bylaı qoıǵanda, qaısybir atbegilerdiń talaı báıgede top jaryp, bas báıgeni bermeı júrgen tulparlaryn bógde kózden tasada ustap, baptaıtyn ádeti áli kúnge jalǵasyn tabýda. Bul nelikten? Bul - sábıdi nemese jelmen jarysqan has júırikti kóldeneń kók attynyń kózinen qorǵaý. Sonda, kóz tııý degenimiz ne? Onyń belgileri qandaı? Bul psıhologııalyq qubylys pa, joq álde, adamdar oılap tapqan nanym-senim be? Ádette, adam kóz tıgendi qalaı baıqaıdy jáne odan qutylýdyń joldary bar ma? Mine, búgin biz sonaý zamannan búginge jetken kóz tııý týraly áńgime qozǵaǵandy jón kórdik, dep jazady «Aıqyn» gazeti búgingi sanyndaǵy « Kóz tııý psıhologııalyq qubylys pa?» degen maqalada jazyp otyr.
Basylymnyń atap ótýinshe, keıbir psıholog-zertteýshiler kózdiń tııýin kóp jaǵdaıda kózdiń jaman sáýlesi, ıaǵnı qandaıda bir adamnyń qyzǵanyshynan paıda bolatyn qubylys retinde baǵalaıdy. Tipti halyq arasynda aıryqsha bedelge ıe emshiler men ekstrasenster de kóz tııýdiń qupııasy men sebep-saldaryn osylaı boljaýda. Sonda kóz tııýdi emdeýdiń joldary bar ma? Ony qalaı emdeýge bolady deıtin máselege kelsek, munyń da múmkindikteri bar kórinedi. Ejelden yrymshyl ata-babalarymyz sonaý zamandardyń ózinde kóz tııýden emdeýdiń alýan túrli joldaryn meńgerip, ásirese, sábılerdi kóz tııýden qorǵaı bilgen. Mysaly, kózi tıgen adamnyń ultaraǵyn bildirtpeı urlap alyp, «kóz arqyly kelgen bále-jala osy ultaraqpen birge ketsin» degen nıetpen emshige nemese baqsyǵa duǵa oqytyp, álgi ultaraqty órtep jiberip otyrǵan. Al Irlandııada áldekimniń kózi tıe qalǵan jaǵdaıda álgi adamnyń kózinshe edenge bylsh etkizip túkirip tastap, júre beredi eken. Taǵy bir mysal, tsırk arenasynda arystan, jolbarys, aıý tárizdi nebir jyrtqysh ańdardyń tilin erkin meńgergen jattyqtyrýshylar kóp jaǵdaıda jyrtqysh ańdarǵa óziniń kózin qadaý arqyly olardy degenine kóndiretin bolǵan. Árıne, dál mundaı qabilettiń kez kelgen adamda bolýy ekitalaı. Musylmandar kópshiliginde sábıge, adamǵa kóz tıgen kezde ony úshkirip ushyqtaıtyn bolǵan. Sóıtip, adamnyń boıyna kóz arqyly engen syrqatty jedel qaıtaryp otyrǵan. Babalarymyzdan qalǵan taǵy bir emdeý tásili, ol - kózi tıgen adamǵa sábıge túkirtip alý. Qazekem áldebireý tańdanyp, tańdaı qaqqan jaǵdaıda, «til-kózim tasqa de» dep suǵy bar adamǵa qatań túrde eskertý de jasaı bilgen. Til demekshi, keıde bireýler «myna jylqyń keremet eken, tulpardyń tuıaǵy ǵoı» dep aıtyp, áldekimniń báıge atyna suqtanǵanda, kóp keshikpeı álgi janýardyń aıaǵy kókten kelgen oqıǵalar da bolǵan. Qoryta aıtqanda, adam balasynyń basqa dene múshelerine qaraǵanda, qos janary, ıaǵnı kózderi ǵana onyń ishki sezimi men sanasynan naqty habar bere alatyn kúshke ıe. Sondyqtan da kóz - adamnyń boıyndaǵy orasan zor magııalyq kúsh. Qalaı desek te, kóz tııýden qorǵana bileıik!
Abaı Qunanbaevtyń urpaǵy orys tilinen halyqaralyq olımpıadada jeńiske jetti, dep jazady «Vremıa» gazeti «Zavetam pradeda verna» atty maqalasynda.
Basylymnyń jazýynsha, 15 jasar Dana Aqylbaeva Almatydaǵy Panfılov atyndaǵy №54 qazaq-orys mektep-gımnazııasynyń 10 synybynda oqıdy. Ol Máskeý qalasynda ótken XIII Halyqaralyq orys tili olımpıadasynda jeńiske jetip, Reseıdiń kez kelgen Joǵary oqý ornyna túsýge múmkindik alǵan.