Qos Olımpıadadaǵy sátsizdik: Bokstyń bolashaǵy bulyńǵyr ma
«Altyn medal» urpaqtary
Vasılıı Jırov
Qazaqstan Táýelsizdik alǵannan keıin jeke qurama retinde 1996 jyly AQSh-tyń Atlanta qalasynda ótken jazǵy Olımpıada oıyndaryna qatysty. Birden 11 júlde enshilep, komandalyq esepte 24-orynǵa jaıǵasty. Bokstan 1 altyn medal buıyrdy.
Shynyn aıtý kerek, osy Olımpıadadan bastap «bokstan mindetti túrde altyn alamyz» degen senimdilik qalyptasty. Atlanta tórinde Balqash qalasynyń týmasy, Qazaqstannyń jáne Azııanyń birneshe dúrkin chempıony Vasılıı Jırov 81 kelige deıin salmaqta 5 qarsylasyn jeńip, altyn medal ıelendi. Sondaı-aq, sheberligi úshin Barker kýboginiń ıegeri atandy. Mansabyn sátti aıaqtaǵan ol keıin AQSh-qa qonys aýdaryp, áıgili promoýshnmen kelisimshartqa otyrdy.
Bekzat Sattarhanov pen Ermahan Ybraıymov
Tórt jyldan keıin Sıdneı Olımpıadasy oıyndarynda Qazaqstan quramasy 7 medal alsa da burynǵy kórsetkishin jaqsartyp, komandalyq esepte 22-oryndy ıelendi. Buǵan boksta 57-ge deıingi jáne 71 kelige deıingi salmaqta el qorjynyna túsken eki altyn sebep boldy.
19 jasynda Azııa chempıony atanǵan Bekzat Sattarhanov bir jyldan keıin Olımpıada oıyndaryna alǵash ret qatysyp, birden top jardy. Ókinishke qaraı, 2001 jyly jańa jyl qarsańynda jol apatynan qaıtys boldy.
Ermahan Ybraıymov sol kezde 28 jasta edi. Ol 1996 jylǵy Olımpıada oıyndarynda baq synap, qolaǵa qol jetkizgen edi. Sıdneıde fınalda rýmyn Marıan Sımondy jeńip, altyndy moınyna taqty. 2002 jyly kásibı mansabyn aıaqtap, bapkerlik qyzmetti bastap, ulttyq quramany basqardy.
Baqtııar Artaev
Ermahan Ybraıymov basshylyǵymen qazaqstandyq boksshylar 2004 jylǵy Afına Olımpıadasyna qatysty. Buǵan deıingi Olımpıadalardan keıin boksshylarǵa úlken senim artylyp, «altyn alýy mindetti» degen túsinik qalyptasqany jasyryn emes. Bul Olımpıadada 21 jastaǵy Baqtııar Artaev jasyndaı jarqyldady. 69 kelige deıingi salmaqty altyn alyp, Barker kýbogin ıelendi. Dene shynyqtyrý men sportty damytýǵa qosqan úlesi úshin «Barys» ordenimen de marapattaldy. Alaıda ol tórt jyldan keıin ótken Beıjiń Olımpıadasynda bilgeninen jańylyp, shırek fınaldan ári asa almady. Keıin memlekettik qyzmetshi atanyp, bokstan ulttyq quramany basqardy.
Baqyt Sársekbaev
Beıjińdegi Olımpıada oıyndary Qazaqstan úshin sátti bolǵan joq. Sońǵy kúnge deıin ulttyq quramanyń qorjynynda tek 2 altyn medal boldy. Bireýin aýyr atlet Ilıa Ilın jeńip aldy. Aıta keteıik, keıin dopıng daýyna baılanysty ol ataqtan aıyryldy. Qytaılyq aýyr atlet Tsaj Leı de altyn medalin qaıtaryp, ekinshi oryn ıelengen otandasymyz Alla Vajenına avtomatty túrde Olımpıada chempıony atandy.
Olımpıada oıyndarynyń sońǵy kúninde bokstan 69 kelige deıingi salmaqta judyryqtasqan Baqyt Sársekbaev kýbalyq Karlos Bantony jeńip, Qazaqstan quramasy dástúrden «jańylmaı», bokstan altyn aldy. Bir jyldan keıin Sársekbaev bokstaǵy mansabyn aıaqtap, Qazaqstannyń áýesqoı boks federatsııasyn basqardy.
Serik Sápıev
London-2012 Olımpıada oıyndary bastalmaı jatyp, «69 keli salmaq qazaqstandyq boksshylarǵa tıesili» degen túsinik qalyptasqany anyq. Bul joly 2 dúrkin álem chempıony Serik Sápıev el namysyn qorǵady. Aıtpaqshy, ol Beıjiń Olımpıadasyna da qatysqan bolatyn. Biraq, júlde buıyrmady. Dese de, tórt jyldan keıin altyn alý mańdaıyna jazylypty. Qala berdi, Barker kýbogin ıelendi. Keıin ol mansabyn aıaqtap, depýtat atandy. Sport jáne dene shynyqtyrý komıtetiniń tóraǵasy boldy.
Danııar Eleýsinov
2016 jyly Rıo-de-Janeıroda ótken Olımpıada oıyndarynda Danııar Eleýsinov Qazaqstannyń bokstan altyn medal alý dástúrin jalǵastyra aldy. Fınalda ózbek Shahram Ǵııasovty jeńdi. Olımpıadadan keıin sál úzilis alyp, bir jyldan keıin kásibı sportqa qadam basty.
Ókinishke qaraı, Danııardyń bul júldesi sońǵy 8 jylda el qorjynyna túsken Olımpıadanyń sońǵy altyny bolyp qalýda.
Qazaqstan boksyndaǵy qara jolaq
Tokıo Olımpıadasy 2020 jyly ótýi kerek edi, biraq koronavırýstyq ınfektsııa saldarynan bir jylǵa shegerildi. Bul Olımpıadadan da bokstan altyn júlde kútkenimiz ras. Ókinishke qaraı, ózge salmaqtar bylaı tursyn, qazaq boksshylarynyń salmaǵy sanalǵan 69 keliden de altyn buıyrmady. Qola júldeni Sáken Bıbosynov pen Qamshybek Qońqabaev ıelendi.
Árıne, Tokıo Olımpıadasynan keıin basqa-basqa, boksshylardy synaǵandar kóp boldy. Sebebi, qazaqstandyq jankúıerler kez kelgen Olımpıadada bokstan kem degende bir altyn buıyratynyna senimdi edi. «Qanymyzǵa jaqyn sport» dep erekshe mán berip, taqym qysatyn.
2021 jyly sol kezde bokstan QR Memlekettik jattyqtyrýshysy Baqtııar Artaev sátsiz Olımpıada úshin qazaqstandyqtardan keshirim surady. Ol el boksyndaǵy problemalar júıeli túrde oryn alyp jatqanyn, ony sheshý úshin taldaý júrgiziletinine sendirdi.
Ózgergen eshteńe joq
Parıj Olımpıadasy oıyndarynan da altynsyz qaıttyq. Bul joly bas bapker Myrzaǵalı Aıtjanov keshirim surady. Keıin qyzmetinen ketetinin sezdi me eken? Ol sátsizdikti ınfraqurylym sııaqty aýqymdy máselemen emes, boksshylardyń basyna baq qonbaǵanymen baılanystyrdy. Sonda mıllıardtaǵan bıýdjettik ınvestıtsııalarǵa negizdelgen sala sáttilikke súıenip otyr ma?
«Biz qolymyzdan kelgenniń bárin jasadyq, tyrystyq. Biraq qarsylastyń baǵy basym boldy. Jalpy, fınal óte áserli, qyzyqty ótti (Nurbek Oralbaıdyń kezdesýi – red). Bul meniń pikirim ǵana emes, jekpe-jekti basqa jattyqtyrýshylar da joǵary baǵalady. Bizdiń boksshylarǵa renish joq. Olar sharshamady, sharshy alańda bar bilgenin kórsetti», - dedi ol.
Qazaqstan boks federatsııasynyń prezıdenti Shahmurat Mútálip oryndalmaǵan ýádeler úshin jaýapkershilik oǵan jáne jattyqtyrýshylarǵa júktelgenin birden kesip aıtty.
«Barlyǵy bizdiń qatelik pen kemshilikti kórdi. Biz qorytyndyǵa keldik. Qazaqstan boks federatsııasy úlken reformaǵa muqtaj, - dedi ol.
Degenmen, mundaı sózder halyqaralyq arenadaǵy árbir sátsizdikten keıin sport fýnktsıonerleriniń aýzynan shyǵatyny úırenshikti jaǵdaıǵa aınalǵany qashan. Qazaqstandyqtar áli kúnge deıin áleýmettik jelilerde bokstyń «boldyryp» qalǵanyn jazyp jatyr.
Sport kommentatory Erbol Qaıyrov qazaqstandyq boksshylardyń nátıjeleri nasharlap baratynyn jasyrmaıdy.
«Sebebi, ulttyq quramanyń jattyqtyrýshylary da, fýnktsıonerleri de, tipti sheneýnikter de óz boksshylaryna bás tigýde. Buǵan jalaqy men syılyqaqylardy qosyńyz. Kóptegen boksshylar hokkeıshiler men fýtbolshylardan áldeqaıda kóp aqsha taba bastady. Buǵan qarsy emespin, biraq bul progreske yntalandyrýdy aıtarlyqtaı tómendetedi. Olımpıada oıyndarynda medal aldyń ba, marapatyńdy al. Eger eki-úsh jyl nátıje kórsetpeseń, ornyńdy basqa órshil boksshylarǵa ber», - dedi ol.
Erbol Qaıyrov sátsizdikterden keıin úlken reformalar qolǵa alynyp, oń ózgerister bolatynyna senimdi.
«Tyń ıdeıany tıimdi júzege asyratyn kandıdatýrany tańdaý qajet. Eń aldymen, sybaılas jemqorlyqty joıý kerek. Biraq sportpen qatar ózge salalar jemqorlyqtyń qamytyn kıse, qaıtpek kerek? - dep túıindedi ol.
Kim kináli?
Olımpıada, keshirim suraý, úlken ózgerister týraly ýádeler – tań qalatyn jaǵdaı emes. Ózgergen jalǵyz dúnıe bar: boks federatsııasynyń sportshylar men jańa talanttardy daıarlaý shyǵyndary.
Tokıo Olımpıadasyna qatysý úshin qazaqstandyq sportshylardy daıarlaýǵa 15 mlrd teńge bólingen. 2016 jyly Rıo oıyndaryna 6 mlrd teńge jetkilikti bolypty. Parıj Olımpıadasyna daıyndyq úshin shyǵyndardy mıllıardqa deıin qysqarǵan (980 mıllıon teńge). Sportqa jaýapty mamandar altyn almaýdyń sebebin shyǵyndardyń azaıýymen baılanystyra qoımas.
Ókinishke qaraı, ár Olımpıadada bokstan altyn alý armanǵa aınalyp, tarıh biz qalaǵandaı jazylyp jatqan joq. Bul sporttaǵy máseleler ara-tura aıtylsa da, júıeli ózgeris alǵanyn kórmedik. Jas talanttardyń kásibı boksqa qadam basýy nemese ózge salaǵa ketýi kóp nárseni ańǵartqandaı.
London men Rıo Olımpıadasynda bokstan erler quramasynyń bas bapkeri Myrzaǵalı Aıtjanov boldy. 2019 jyly onyń ornyna Ǵalymbek Kenjebaev, al 2021 jyly Qaırat Sátjanov taǵaıyndaldy. Sońǵysy 2023 jyly óz qyzmetin Aıtjanovqa qaıta tapsyrdy. Eger boks federatsııasy qatelikterdi jattyqtyrýshylardy aýystyrýmen retteımiz dese, bul Olımpıadaǵy sátsizdik neni bildiredi, kim kináli?
Qazaqstandyq boksshylardy endi kim baptaıdy?
Qazaqstan Boks federatsııasy Parıj Olımpıadasynyń qorytyndysy boıynsha keńes ótkizip, bokstan erler komandasynyń bapkerlik quramy tolyǵymen jumystan shettetildi.
Atap aıtsaq, bas bapker Myrzaǵalı Aıtjanov pen jattyqtyrýshylar shtabynyń 10 mamany qyzmetinen bosatyldy. Sondaı-aq Qazaqstan boks federatsııasynyń vıtse-prezıdenti Ázız Qojambetov qyzmetinen ketti.
Al, QR bokstan eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy Tursynǵalı Edilov Qazaqstan boks federatsııasy prezıdentiniń keńesshisi qyzmetine taǵaıyndaldy.
Al jańa jattyqtyrýshylar quramy keıinirek tanystyrylmaq.