Qorshaǵan ortaǵa emıssııalar úshin tólenetin tólemderdi jınaý júıesi ekonomıkalyq jaǵynan tıimdi deýge kelmeıdi-M. Kópeev
Qazirgi tańda respýblıka boıynsha ekologııalyq tólemderden jergilikti bıýdjetterge aıtarlyqtaı qarajat túskenimen, tabıǵat qorǵaý sharalaryna bólingen qarajat tıimdi paıdalanylmaı otyr. Oǵan sebep - bólingen qarjyny tıimdi paıdalanýǵa múmkindik beretin tetik joq. Onyń ústine ár aımaqta tabıǵat qoǵaý sharalaryna jumsalǵan qarjynyń mólsheri árqalaı. Soǵan qaraı ekologııa túsimderiniń quny da ár jerde ártúrli bolyp otyr. Al qoldanystaǵy zańnama bólingen qarajatty maqsatty paıdalanýǵa áli de bolsa, tolyq yqpal ete almaýda. Osy máseleniń sheshimin tabamyz ba degen oımen búgin Parlament Senatynyń Agrarlyq máseleler jáne qorshaǵan ortany qorǵaý komıteti «Qorshaǵan ortaǵa emıssııalar úshin tólemaqy qarjysyn jergilikti deńgeıde tıimdi paıdalaný máseleleri boıynsha zańnamany jetildirý» atty taqyrypta dóńgelek ústel uıymdastyrdy. Májilis barysynda qorshaǵan ortaǵa emıssııa úshin alynatyn tólemderdi, sonymen qatar tabıǵat paıdalanýshylar men tabıǵat qorǵaý sharalaryna bólingen qarajatty paıdalaný jónindegi zańnamany jetildirý máselesi sóz boldy.
Basqosýda kún tártibine qoıylǵan másele tóńireginde sóz sóılegen Senat tóraǵasynyń orynbasary Muhambet Kópeıdiń aıtýynsha, 2009 jylǵa deıin qorshaǵan ortaǵa tólenetin emıssııalar kólemi Úkimettiń sheshimimen rettelip keldi. ıAǵnı, jyl saıyn bazalyq jáne shektelgen stavkalar belgilenip, sonyń negizinde oblystyq stavkalardyń mólsheri aıqyndalatyn. Al jańa Salyq kodeksiniń qabyldanýyna baılanysty 2009 jyly barlyq aımaqtarǵa birdeı stavka tólemderi belgilendi. Sondaı-aq jergilikti ókiletti organdardyń ókilettigine baılanysty ózgerister engizilip, qarjy stavkalary 2 esege artty. Qaldyqtar men aýany lastaıtyn zattardyń qaldyqtary úshin jáne ilespe gazdy jaqqany úshin sondaı-aq tabıǵı gazdy fakelderde jaqqany úshin tólenetin tólemder 20 esege kóbeıdi. Soǵan qaramastan bul saladaǵy reformalardy aıaqtaldy deýge kelmeıdi. «Óıtkeni bizdiń osyǵan deıingi qolǵa alǵan sharalarymyzdyń barlyǵy tek paıda tabýǵa baǵyttaldy. Ony biz moıyndaýymyz kerek. Onyń ústine bul sharalar tabıǵı resýrstardy tıimdi paıdalanyp, qorshaǵan ortanyń lastanýyn qysqartýǵa yqpal ete almady. Al ekologııalyq jaǵynan zııandy zattarmen kúreske bólinetin qarjy múldem paıdalanylmaıdy. Búginde Qazaqstan Respýblıkasynyń Bıýdjet kodeksine sáıkes, qorshaǵan ortaǵa emıssııa úshin tólenetin tólemder oblystardyń bıýdjetteri men Astana jáne Almaty qalalarynyń bıýdjetterine túsedi. Alaıda onda qorshaǵan ortany qorǵaý salasy boıynsha atqarylatyn sharalardy qarjylandyrý máselesi arnaıy bólip kórsetilmeıdi, al bólingen qarjynyń mólsheri ekologııalyq tólemderdiń deńgeıimen sáıkes emes»,-dedi Senat tóraǵasynyń orynbasary.
Onyń pikirinshe, qorshaǵan ortaǵa emıssııalar úshin tólenetin tólemderdi jınaý júıesin ekonomıkalyq jaǵynan tıimdi deýge kelmeıdi. Óıtkeni, olar naqty ekologııalyq mindetteri júzege asyrýǵa yqpal ete almaıdy. Al jergilikti atqarýshy organdar bıýdjetti qaraý barysynda qorshaǵan ortany qorǵaý máselelerin sheshý qajettigin elep-eskermeıdi. Mysaly: 2010 jyly jergilikti atqarýshy organdar tabıǵatty qorǵaý sharalaryn qarjylandyrýǵa respýblıka boıynsha qorshaǵan ortaǵa emıssııa úshin tólenetin tólemderden túsken qarjynyń 35 paıyzyn ǵana shyǵyndaǵan. Onyń ózi ár aımaqta árqalaı. Mysaly, Almaty men Astanada qorshaǵan ortany qorǵaýǵa jumsalǵan shyǵyndar emıssııadan túsken qarjynyń 100 paıyzyn qurasa, Batys Qazaqstan, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan sııaqty oblystarda bul kórsetkishter 10 paıyzdan da aspaıdy. Bul agrarlyq jaǵynan damyǵan degen aımaqtardyń ózinde qordalanǵan ekologııalyq máselelerdiń kóptigin kórsetedi. Sondyqtan qorshaǵan ortany qorǵaý salasy boıynsha bıýdjetke túsetin túsimderdiń mólsherin naqty kórsetip otyratyn tetik daıyndaý qajet. Bul shara bıýdjetke túsken qarjynyń maqsatty jumsalýyn qadaǵalap otyrýǵa múmkindik beredi. Eń bastysy, atalmysh tásil aımaqtyń qorshaǵan ortany qorǵaý salasynda qalyptasyp otyrǵan ótkir degen máselelerdi sheshýge yqpal etedi.
Al Qorshaǵan ortany qorǵaý vıtse-mınıstri Rýslan Bóltirikovtiń málimdeýinshe, búgingi qoldanystaǵy zańdar ekologııalyq tólemderden túsken qarjyny qorshaǵan ortany qorǵaý salasyna jumsaýǵa múmkindik bermeı otyrǵany ras. Osy sebepti Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrligi jergilikti bıýdjetterdi qaraý barysynda qorshaǵan ortany qorǵaý salasyna bólinetin qarjynyń mólsherin anyqtaýdyń arnaıy ádisin daıyndaý qajet degen pikirde. Bul ádisti qoldanýda mınıstrliktiń ekologııalyq problemalarǵa qatysty reestrinde kórsetilgen máseleler tolyq eskerilmek. Bul sharanyń qandaı jolmen jáne qalaısha júzege asyrylatyndyǵy mınıstrlik daıyndaǵan, osy ýaqytta Parlamenttiń qaraýynda jatqan qujatta jan-jaqty kórsetilgen. «Jalpy alǵanda bizdiń qorshaǵan ortany lastaǵany úshin tólenetin tólemderdi tıimdi paıdalaný baǵytyndaǵy sharalarymyz óziniń nátıjelerin berip otyr. Bul rette biz, ásirese, tabıǵatty paıdalanýshy iri kásiporyndardyń qorshaǵan ortany qorǵaý baǵytyndaǵy sharalaryna kóbirek kóńil bólip otyrmyz. Jalpy qorshaǵan ortany qorǵaý baǵytyna jumsalǵan shyǵyndardy taldaý jumystary olardyń keıingi ýaqytta turaqty ósip otyrǵandyǵyn kórsetedi. Mysaly 2007 jyly tabıǵatty paıdalanýshylardyń tabıǵatty qorǵaýǵa jumsaǵan qarjylary 131 mıllıard tegeni qurasa, 2009 jyly 139 mıllıard teńgege jetti», - dedi mınıstrdiń orynbasary.
Otyrys barysynda ol sondaı-aq jergilikti atqarýshy organdarǵa sońǵy úsh jylda qorshaǵan ortany lastaǵany úshin túsken qarjy kólemi aıyppuldar men túrli sanktsııalardyń esebinen 83 mıllıard teńgege jetip otyrǵandyǵyn atap kórsetti. Al Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrliginiń ınvestıtsııalyq jobalar boıynsha jyldyq bıýdjeti 4 mıllıard teńgeden aspaıdy. «Biz jyl saıyn aıyppuldar men sanktsııalardy tıimdi paıdalanýdyń esebinen ekologııalyq jobalarǵa degen ınvestıtsııalar kólemin kúrt ózgertýge múmkindigimiz bar», - deıdi R.Bóltirikov.
Sonymen qatar ol otyrysta Parlament Májilisiniń qaraýynda jatqan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine ekologııa máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasynyń maqsat-mindetteri jóninde de aıta ketti. 2020 jyldarǵa baǵyttalǵan strategııalyq josparǵa sáıkes, jasyl kómirtegi tómen ekonomıka qalyptastyrý kózdelgen. Sondaı-aq qujat kúshine ense, bolashaqta qorshaǵan ortany qorǵaý salasyna qyrýar ınvestıtsııa tartylyp, ekologııalyq máseleler boıynsha talap kúsheıip, tabıǵatty paıdalanýshylardyń jaýapkershilikteri qataıa túsedi. Sonymen qatar qujat tabıǵat zańdaryn buzǵandarǵa degen ákimshilik, qylmystyq jaýapkershilikti arttyrady, rynok tetikteri arqyly parnıktiń gazdardyń atmosferaǵa tastalý jaǵdaılary azaıyp, qaldyqtarmen baılanysty máseleler sheshiledi. Ol úshin árıne, elimizdiń Qylmystyq, Ákimshilik quqyqbuzýshylyq, Ekologııalyq, Salyq kodeksterine, Halyqtyń densaýlyǵy men densaýlyq saqtaý sııaqty birqatar qujattarǵa ózgerister engiziledi. «Bul baǵyttaǵy jumystardyń barlyǵy quzyrly memlekettik organdarmen júrgizilgen»,-deıdi mınıstrlik ókili.