Koronavırýs kezinde qalaı úreıge berilmeý kerek - psıholog
-Pandemııa adam psıhologııasyna qalaı áser etti?
-Kez-kelgen úreı negavtıti áser qalady. Eger adam aýrý juqtyryp alamyn dep qoryqsa, adamnyń aǵzasy jalǵan sımptom sezinýi múmkin. Eki túrli sanattaǵy adamdarǵa qaýip tónedi. Bireýler vırýs juqtyryp alamyn degen qorqynyshtan dárihanadaǵy dári-dármekti aldyn ala satyp alady. Shamadan tys artyq dári ishedi.
Ekinshi sanattaǵy azamattar vırýs juqtyrmaıtynyna senimdi bolyp, karantın talaptaryn saqtamaıdy. Sondyqtan, juqtyrý qaýpi joǵary bolady.
Juqtyrǵan jaǵdaıda emotsııasyn ustaı alatyn, psıhogıgıena daǵdysyn meńgergen adamdar aýyrsa da jeńil shyǵady. Koronavırýs adamdardy jappaı qıyn psıhologııalyq halge ákeldi. Bireýler jumysynan aıyryldy, bireýler ishimdikke salyndy. Ózin-ózi oqshaýlaý, adamdarmen qatynasty úzý bizdiń ádettegi ómirimizge kóp ózgeris ákeldi. Halyq arasynda mızofobııa (obsessıvti-kompýlsıvti aýytqýshylyq) týyndady. Mıkrobtan qoryqqan keıbireýler juqtyramyn degen qorqynyshtan ásiretazalyqqa kóshti. Al keı adamdarǵa kerisinshe bul jaǵdaı eıforııaǵa ákeledi. Shekteý alynǵan soń ol osyǵan deıin qur qalǵan lázzatyna qol jetkizýge tyrysady. Bul úreıden de qaýipti jaǵdaı bolýy múmkin.
-Jalǵyzbasty adamdarǵa ıtalıan psıhologiniń keńesi bar edi. Eger siz oqshaýlaý kezinde ózińizben ózińiz sóılesseńiz, eshteńe etpeıdi. Eger qabyrǵalar sizge jaýap berip jatsa, onda birden psıhologke baryńyz degen. Siz qandaı keńes berer edińiz?
-Ár adamda jaǵdaı ártúrli bolady. Bireý buryshqa tyǵylady. Bireý agressıvti bola bastaıdy. Eń aldymen qaı jaǵdaıda da ómirdiń ekstremaldy logıkasy qazir shynaıy bolyp jatqan nárse ekenin moıyndaý kerek. Yńǵaıyna tósele bilýge tyrysyńyz. Qorqynyshtan arylý úshin mıdy tynyshtandyratyn ispen aınalysqanyńyz durys. Ioga, medıtatsııa jaqsy kómektesedi. Dosyńyzben sóılesip, onlaın formatta psıhologpen tildesińiz. 5 mınýt tereń demalyp, jyly dýsh qabyldaý durys.
-Ózin ózi oqshaýlaýdyń tıimdi jaqtary da boldy ma?
-Osy ýaqytta jergilikti ekologterdiń kópten qol jetkize almaı kele jatqan armany – qalanyń aýasy tazardy. Otbasy men balalarǵa kóbirek kóńil bólýge múmkindik paıda boldy. Kóptegen taldaýǵa sáıkes jaqyndary bar, otbasyly adamdar streske kóp berilmegen. Qashyqtan jumys isteý formatyna kóshken soń adamdardyń kópshiligi ınternettiń basqa da múmkindigin ıgere bastady. Sportpen aınalysý, onlaın bilim alýdegen sııaqty. Keı adamdar ómirlik qundylyqty qaıta ekshedi desek bolady. Adamǵa eń keregi – qarym-qatynas ekenin túsindik. Birge kofe ishýdiń ózi bir baqyt ekenine kóz jetkizdik.
-Karantın kezinde adamdar 24 saǵat boıy úıde otyrdy. Mamandardyń pikirinshe, osy ýaqytta turmystyq, otbasy janjaly, zorlyq-zombylyq kóbeıgen.
-Ekonomıkalyq ahýaldyń tómendeýi, alda ne bolatynyn bajaılap bile almaý adamnyń emotsııalyq kúızelisin arttyrdy, otbasylyq kıkiljińderge ákeldi. Ádettegi ómirdiń rejıminen jańylǵandyqtan adamdar ishki agressııasynan aryla almaı qaldy. Keıbir otbasylarda ádette buǵan deıin unatpaıtyn tirlik kerisinshe paıdasyn tıgizdi. Máselen balyq aýlaý. Klıentterimniń keıbirine boksqa barýǵa keńes berdim. Áleýmettik jaǵdaıdyń shıelenisýinen kóptegen otbasyda ishimdikke salyný bastaldy.
-Qashyqtan bilim alyp jatqan balalardyń ata-analaryna qandaı keńes berer edińiz?
-Men ózim de anamyn. Ulym bıyl 7 synypqa bardy. Jańa sabaq, dostarymen kezdese almaý – balalardyń psıhologııasyna salmaq túsireri anyq. Qashyqtan bilim alýdy ata-analar baqylaýda ustaı almaıtyndyqtan balalardyń bilimi tómendegeni ras. Balalar sabaq kezinde kamerany qospaı, basqa nárseni qarap otyrady. Eń aldymen qandaı jaǵdaı bolmasyn balanyń ádettegi kún tártibin saqtaý kerek. Sonda bala jańa jaǵdaıǵa beıimdelip úlgeredi. Balanyń emotsııalyq ahýaly ata-anasynyń emotsııasyna tikeleı baılanysty.
-Áńgimeńizge rahmet.