Koronavırýs ınfektsııasynan keıin aǵzany qalaı qalpyna keltirýge bolady
Saýle Laıyqqyzynyń aıtýynsha, ońaltý patsıentterdiń kóbine qajet, ol vırýs ınfektsııasy deńgeıiniń aýyrlyǵyna baılanysty.
COVID-19 jeńil túrine shaldyqqan adam úshin (KT málimetteri boıynsha ókpe 30%-ǵa deıin zaqymdanǵan) qalpyna keltirý 1 aıdan 3 aıǵa deıin jáne kóp jaǵdaıda dáriniń kómeginsiz ótýi múmkin. Bul rette dáriger patsıenttiń jaǵdaıyn (entigý, tersheńdik, álsizdik, júrek soǵysynyń jıilenýi) jáne taldaýdyń nátıjelerin baǵalaıdy. Ońaltý sharalaryna tynys alý gımnastıkasy, kún tártibin saqtaý, tolyqqandy uıqy, saıabaqta serýndeý sekildi óz betinshe oryndaı alatyn jattyǵýlar kiredi. Keı jaǵdaılarda qosymsha dári preparattary, mysaly, júrek soǵysyn azaıtý, entigýdi tómendetý jáne t.b. taǵaıyndalady.
Aýrýdyń orta dárejesinde, ıaǵnı ókpe 30-dan 50%-ǵa deıin zaqymdanǵan jaǵdaıda, ońaltý 6 aıǵa deıin jalǵasýy múmkin. Joǵaryda keltirilgen is-sharalardan basqa, aýrýdan jazylyp ketken patsıentke terapevt dáriger nemese jalpy praktıka dárigeri qandy suıyltatyn preparattardy taǵaıyndaıdy. Qan ketý sııaqty keri áserlerin eskerip, olardy 45 kúnnen artyq qabyldaýǵa bolmaıdy.
KVI-diń 3-shi deńgeıimen aýyrǵanda ókpe 50-den 75%-ǵa deıin zaqymdanady. Bul jaǵdaıda ókpemen qatar júrek, baýyr, búırek, mı da zaqymdanady. Sondyqtan mundaı patsıentterdi statsıonardan shyqqannan keıin pýlmonolog, kardıolog, gastroenterolog, nefrolog, nevropatolog jáne psıhoterapevt baqylaýǵa alady. Ońaltý sharalary barlyq zaqymdanǵan aǵzalardyń qyzmetin qalpyna keltirýdi qosa otyryp, keshendi ótedi. Bul sharalar keminde bir jyl ýaqytty alady.
«Vırýs adamǵa tynys alý joldary arqyly kiredi. Aǵzadaǵy tynys alý jáne gaz almasý qyzmetin ókpe júzege asyrady. Syrqattyń aýyr bolǵan jaǵdaılarynda olar óziniń qyzmeti men qandy ottegimen qanyqtyrý qyzmetin joǵaltyp, fýnktsıonaldyq jáne qurylymdyq ózgeristerge shaldyǵady. Aýyr entigý mıkro- nemese makrotrombozǵa ákeledi. Sondyqtan aýrýdyń kúrdeli túrin emdeý patsıenttiń kúıin, statsıonar jaǵdaıynda tekserýdiń málimetterin kún saıyn, keıde tipti saǵat saıyn baqylaýdy talap etedi. Ókpeniń jumysyn qalpyna keltirý úshin ımmýndyq qabyný men qannyń qoıýlanýyn emdeý qajet. Qalpyna keltirý úshin emhana dárigeri nemese beıindi mamannyń baqylaýymen dári preparattary taǵaıyndalady», - deıdi ǵalym.
Ońaltý sharalarynyń der kezinde bastalýy tynys alý aǵzalarynyń qyzmeti men qurylymyn qalpyna keltirýge múmkindik beredi. Alaıda eger ókpede fıbrozdy tin jınalyp qalǵan bolsa, onda patsıentke oksıgenoterapııa jasaý qajet, óıtkeni bul terapııa aǵzanyń ottegimen qanyǵý protsesin óteýge kómektesedi.
«Tynys alý aǵzalarynyń rezervteri men oryn toltyrýshy múmkindikteri jetkilikti ekendigin aıta ketkim keledi. Meniń klınıkalyq tájirıbemde, túrli sebeptermen bir ókpesinen aırylǵan adamdar jumys istep, otbasyn quryp, ómir súredi» - deıdi professor.
Oksıgenoterapııa – otteginiń kómegimen emdeý. Eger aǵzada otteginiń az ǵana jetispeýshiligi bolǵan jaǵdaıda bastyń aýyrýyna, sharshaý, dene qımyly men oılaý belsendiliginiń tómendeýine, ımmýnıtettiń álsireýine ákeletin gıpoksııanyń damıtyndyǵy belgili. Aǵzada otteginiń jetispeýshiligin atmosferalyq aýadan ottegini bólip shyǵaratyn qondyrǵy, ottegi kontsentratorynyń kómegimen qalpyna keltirýge bolady. Kontsentratsııalanǵan ottegi ıngalıatsııasy KVI-men aýyrǵan barlyq naýqastardyń kóbine, olardyń emdelý kezeńinde kórsetiledi. Óıtkeni aýrýdyń eń alǵashqy kórinisi qandaǵy otteginiń paıyzdyq quramyn sıpattaıtyn kórsetkish – otteginiń satýratsııasynyń tómendeýi bolyp sanalady. Oksıgenoterapııanyń nátıjesinde naýqastarda entigý azaıady, júrek, búırek, baýyr qyzmeti qalpyna keledi, metabolızm ónimderimen ýlaný tómendeıdi. Ottegi qospalarymen qanyqqan ıngalıatsııa saýyǵý protsesin jyldamdatýǵa múmkindik beredi.
Biraq ballondy ottegini paıdalanýǵa bolmaıdy, óıtkeni ony paıdalaný adam úshin qaýipti bolýy múmkin. Ottegi kontsentrattarynda ottegini jetkizý qaýipsiz júzege asyrylady. Ottegimen demalý kezinde mindetti túrde jıyntyqta bar ylǵaldaǵyshty paıdalaný kerek. Muryn kanıýlıasynyń kómegimen jasalatyn ıngalıatsııa jeke paıdalanylýy tıis. Apparatta ýaqytymen fıltr aýystyrylýy tıis.
Onyń sózine qaraǵanda, koronavırýs ınfektsııasymen aýyryp shyqqan naýqastar tereń tynys alý kezinde qıyndyqty sezinedi, sondyqtan dárigerler tynys alý gımnastıkalarynyń eń qarapaıym ádisterin jasaýǵa keńes beredi. Birden kúrdeli jattyǵýlar jasaýǵa bolmaıdy. Mysaly, tereń demalý, múmkindiginshe aýany 2-3 sekýnd ustap turý, al aýany shyǵarýdy 5-6 sekýndqa deıin uzartýǵa tyrysý kerek. 2-shi nusqasy – ishpen demalý. Tynys alý jattyǵýlaryn densaýlyq jaǵdaıyna qaraı kúnine birneshe ret jasaýǵa bolady.
Aýrýdyń jiti kezeńinde ıngalıatsııany úıde jasaýǵa bolmaıdy: óıtkeni vırýstyń bólshekteri qorshaǵan keńistikte taralyp jatady jáne ol otbasy músheleriniń juqtyrý qaýpi bar.
Kez kelgen aýrý aǵza úshin stress bolady, sonymen birge ol kezde tolyqqandy tamaqtanýǵa tábettiń joǵalýy paıda bolady. Saýyǵý úshin adam aǵzasyna taǵammen keletin energııany qalpyna keltirý qajet. Koronavırýs ınfektsııasy kezinde joǵalǵan tábet, ıis ári dámdi seziný qalpyna keledi. As mázirine sorpa, aq jáne qyzyl et, jemis, kókónisti jetkilikti mólsherde paıdalaný qajet. Jańǵaq, jasyl shópterdi paıdalanǵan paıdaly. Eger asqazan-ishek joldarynyń asqynǵan aýrýlary bolmaǵan jaǵdaıda qymyz, shubat sekildi ulttyq sýsyndardy ishýdi de esten shyǵarmaǵan durys.
Kóptegen, ásirese orta jáne aýyr deńgeıdegi patsıentterde aýyrý barysynda depressııa órshıdi. Koronavırýs kezinde naýqas keýdesinde aýyrlyqty sezinedi, kenetten tynys alý problemasy paıda bolady. Osydan qorqynysh paıda bolady. Otteginiń jetispeýshiliginen qoldyń dirildeýi paıda bolýy múmkin. Sondyqtan osyndaı jaǵdaılarda tynyshtandyratyn preparattar taǵaıyndaýǵa májbúr bolady. Budan ári adamdarǵa psıhologtyń jáne naýqastan jazylǵan toptyń kómegi qajet.
Tynys alý gımnastıkasynyń sabaqtary toptarda 1,5 metr araqashyqtyqty saqtaı otyryp júrgiziledi. Óz betinshe júre almaıtyndarǵa meıirgerler palatalarda jattyǵý jasaýǵa kómektesedi. Naýqastar qoldaýdy qajet etedi. Syrqat saldarynan ómir azdap ózgerdi, alaıda densaýlyqty qalpyna keltirýge bolady!
Aýyr syrqatqa shaldyqqan adamdarda, ásirese ókpeniń jasandy jeldetýi jasalǵandarda nysanaly nazar aýdarý, este saqtaý jáne durys oılaý sekildi fýnktsııalardyń tómendeýi baıqalady. Bul problema birneshe apta nemese aıda joǵalyp ketedi, biraq keı adamdarda ol uzaq ýaqytqa sozylýy múmkin. Mı qyzmetin qalpyna keltirýge dene qımylynyń jattyǵýlary kómektese alady. Olar jeńil bolýy múmkin, biraq onymen kúndelikti aınalysý kerek. Mıǵa arnalǵan jumbaqtar sheshý, kitap oqý, aqparatty este saqtaý sekildi jattyǵýlar jasaý qajet. Jasalatyn isterdi kezeń-kezeńmen josparlaý qajet. Týysqandar men dostardan kómek suraýdan uıalmaý kerek.
«Qalpyna keltirý sharalaryn júrgizip jatqan kezde monsha men saýnaǵa barýdan bas tartyńyz. Aýyrǵannan keıin arqa men ókpe óte sezimtal bolady, sondyqtan aǵza qyzǵannan keıin qandaı da bir salqyn tıetindeı bolsa, ol qaıtadan pnevmonııaǵa ákelýi múmkin. Naýqasqa banki men qysha qaǵazyn salýǵa bolmaıdy. Sonymen qatar ózine vıbroakkýstıkalyq qol massajer kómegimen arqaǵa massaj jasaýǵa da bolmaıdy», - dedi ǵalym.