Koronavırýs indeti kezinde júrektiń ıshemııalyq ınsýlti kóbeıip ketti – Myńjylqy Berdiqojaev
- Qazirgi ýaqytta koronavırýs indetine qatysty epıdemıologııalyq jaǵdaıdy qalaı baǵalaısyz?
- 17 tamyzdan keıingi resmı aqparattarǵa júginetin bolsaq – epıdemıologııalyq jaǵdaı turaqty bolyp kele jatyr. Koronavırýs belgileri bar pnevmonııanyń qatty ósip jatqany baıqalmaıdy. Provızorlyq statsıonarlarda jumys isteıtin áriptesterimiz ázirge tósek-oryndardy kóbeıtip jatqan joq ekenin aıtty. Munyń bári epıdemıologııalyq jaǵdaıdyń turaqty ekenin bildiredi.
- Koronavırýstyń ekinshi tolqyny elimizge qalaı áser etýi múmkin?
- Dúnıejúzi boıynsha bul dert qaıtadan órship jatyr. Negizinde vırýs paıda bolǵan kúnnen bastap qazirgi kúnge deıin vırýstyń aǵymy esh ózgergen joq. Qatty aýyrǵan naýqastar paıyzdyq mólshermen alǵanda birqalypty saqtalyp keledi. Al ekinshi jaǵynan alyp qarasaq, naqty neshe adam koronavırýspen aýyrǵany týraly naqty aqparat joq. Bir málimette halyqtyń jartysy aýyrǵany týraly aıtylsa, endi bir aqparat boıynsha halyqtyń 70%-y aýyrǵany aıtylady.
- Vırýstyq ınfektsııaǵa qarsy turýdyń qandaı tıimdi ádisteri bar?
- Eki adam áleýmettik qashyqtyqty saqtaǵan jaǵdaıda vırýsty juqtyryp alýdan saqtana alady. Maska kıgen jaǵdaıda vırýstyń 90%-y maskanyń ishinde qalyp qoıyp, 10%-y ǵana syrtqa shyǵady. Jalpy, qazirgi ýaqytta adamdar medıtsınalyq maska kıip júrýdi, qoldaryn sanıtaızermen tazalaýdy, tártipke baǵynýdy úırendi. Bólmeni jıi jeldetken jaǵdaıda aýa aýysyp, vırýstyń shoǵyrlanýy báseńdeıdi de, juǵý qaýpi azaıady. Durys tamaqtanyp, densaýlyq jaǵdaıyna kóńil bólý de óz nátıjesin kórsetedi.
- Antıdene vırýspen kúresýde qalaı áreket etedi? Osy týraly toqtalyp ótseńiz.
- Lımfotsıt T-lımfotsıtteri jáne V-lımfotsıtteri dep ekige bólinedi. Vırýspen birinshi kezdesetin T-lımfotsıtteri áreket ete bastap, olardan alynǵan aqparatty V-lımfotsıtteri óńdeýden ótizip, sol V-lımfotsıtteriniń quramynan aqýyzdar bólinedi. Aqýyzdar T-lımfotsıtteriniń shabýyldap jatqan vırýsymen baılanysqa túsip, vırýsty beıtaraptandyrýǵa áreket jasaıdy. Eger adam men adam baılanysqan kezde vırýs júktemesi az bolǵan jaǵdaıda – T-lımfotsıtteri vırýsty jeńil beıtaraptandyrady. Al adam aýrýhanadaǵy vırýs juqtyrǵan naýqastarmen baılanysta bolsa, ıaǵnı vırýs júktemesi kóp bolǵan jaǵdaıda vırýs aǵzaǵa ótip ketip, V-lımfotsıtter antıdene túzedi. Antıdene túzilgen-túzilmegenin qan taldaýyn jasatý arqyly anyqtaýǵa bolady. V-lımfotsıtteriniń este saqtaý qabileti bar. Bolashaqta atalǵan vırýs aǵzaǵa qaıtadan túsken jaǵdaıda ol vırýsty esine túsirip, antıdene túze bastaıdy. Vaktsına jasaýdyń negizgi ıdeıasy da sol: V-lımfotsıtterin «yntalandyryp», vırýspen kezdesken kezde kúresetindeı etip qoıady.
- Koronavırýsqa qarsy vaktsına daıyn emes, biraq dárigerler bul derttiń aldyn alý úshin tumaýǵa qarsy ekpe jasaýǵa keńes beredi. Onyń tıimdiligi bar ma?
- Adamnyń aǵzasy aýyrmaǵan, sharshamaǵan bolsa basqa da vırýstyq ınfektsııaǵa tózimdi bolady. Vaktsına adam aǵzasyndaǵy resrýsty saqtap qalýǵa múmkindik beredi. Tumaýdyń ústinen koronavırýs qosylatyn bolsa adam qatty álsirep qalýy múmkin, sol sebepti vaktsına ekken durys.
- Koronavırýs pen neırohırýrgııanyń baılanysy týraly aıtyp ótseńiz.
- Koronavırýstyń kesirinen josparly túrde emin alýy kerek naýqastar ýaqytyly kómek almady. Karantın aıaqtalǵannan keıin ol naýqastar aýrýy asqynǵan kúıde keldi. Olardy emdeý úshin kóp resýrs kerek boldy. Tipti ota jasaý sátine jetpesten kóz jumyp ketkender boldy. Koronavırýs kezinde júrektiń ıshemııalyq ınsýlti kóbeıip ketti. Tromb úzilip, ıshemııalyq ınsýltpen túsken naýqastar sany artty.
- Aýrýdyń aldyn alý úshin ár adam qandaı sharalardy qolǵa alýy kerektigi týraly keńes bere alasyz ba?
- Áleýmettik qashyqtyqty saqtap, qajet emes jerlerge barmaýkerek. Ekeýden artyq adam bar jerde maska taǵý kerek, sondaı-aq jeke bas tazalyǵyn saqtaý qajet. Quranda aıtylǵandaı, jıi dáret alyp, adamnyń denesi de, oıy da taza bolýy kerek. Osy sharttardy ustanǵan jaǵdaıda aýrýdyń aldyn alýǵa bolady. Immýnıtetti kóterý úshin taza aýada kóp júrip, quramynda D, E, A, B dárýmenderi bar keshendi qabyldap, jemis-jıdek jeý kerek.
- Suhbatyńyz úshin rahmet!