Konstıtýtsııaǵa uqyppen qaraý jáne qurmetteý, onyń qaǵıdalaryn qatań saqtaý - qoǵamnyń árbir múshesiniń azamattyq boryshy - A.Jaıylǵanova
Onyń atap ótýinshe, Qazaqstan Konstıtýtsııasy memleket formasy men onyń aýmaqtyq tutastyǵyn, quqyq ústemdigin, adam men azamat ómirin, quqyǵy men erkindigin basty qundylyq retinde jáne demokratııalyq rejimdi, ekonomıkalyq, áleýmettik damý ustanymdaryn aıqyndady jáne jeke tulǵa men memlekettiń qarym-qatynasynyń barlyq qyrlaryn qamtydy. Adamnyń bastapqy quqyqtary onyń qoǵam men memleket aldyndaǵy mindetterin moıyndaýymen baılanysty. ıAǵnı, Qazaqstan halqy bolyp qabyldaǵan Konstıtýtsııany, Parlament qabyldaǵan zańdardy qurmetteý ári oryndaý, salyqtardy múltiksiz tóleý jáne qajet bolǵan jaǵdaıda Otanyn qorǵaý, tarıhı jáne mádenı murany saqtaýǵa qamqorlyq kórsetý - munyń barlyǵy da adamnyń qoǵam men memleket, qoǵam men tulǵa arasyndaǵy qarym-qatynastar kezindegi naqty quqyǵynan obektıvti túrde týyndaıtyn konstıtýtsııalyq mindetteri.
Respýblıka qyzmetiniń túbegeıli prıntsıpteri: qoǵamdyq tatýlyq pen saıası turaqtylyq; búkil halyqtyń ıgiligin kózdeıtin ekonomıkalyq damý; qazaqstandyq patrıotızm; memleket ómiriniń asa mańyzdy máselelerin demokratııalyq ádistermen, onyń ishinde respýblıkalyq referendýmda nemese Parlamentte daýys berý arqyly sheshý (Konstıtýtsııanyń 1 babynyń 2 tarmaǵy).
«Qoǵamdyq sana-sezimde áleýmettik-ekonomıkalyq damýǵa, ishki saıası turaqtylyqqa, ulytaralyq jáne konfessııaaralyq kelisimge, azamattardyń ál-aýqaty men Qazaqstannyń halyqaralyq bedelin arttyrýǵa quqyqtyq negiz qalyptastyrǵan Ata zańymyzdyń tarıhı mańyzy qazirdiń ózinde-aq nyq ornyqqan», - dedi A.Jaıylǵanova.
Onyń basa aıtýynsha, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynda aıqyn belgilengen azamattardyń quqyqtary men bostandyǵyna qol suǵylmaýshylyqty júzege asyrý boıynsha norma memlekettiń erekshe qamqorlyq nysany bolyp sanalady.
Memlekettiń áleýmettik saıasatyn júzege asyrýdy jáne azamattardyń ál-aýqatyn odan ári arttyrýdy qamtamasyz etetin Konstıtýtsııa normasynyń pármendiligi Memleket basshysynyń «Qazaqstan-2050» strategııasy: qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda kórinis tapqan mańyzdy bastamalarymen ashyla túsedi.
Elimizde memlekettik organdar, Konstıtýtsııaǵa jáne ýaqyttyń jańa talaptaryna sáıkes, zańnamalyq, atqarýshylyq jáne sot bılik tarmaqtarynyń derbestigi Konstıtýtsııa ustanymdarynyń negizinde ári memlekettik bılik júıesi birliginiń teńgerimdiligin saqtaı otyryp, qurylýda.
Memlekettik bılikke qoldaý kórsetý, oǵan azamattar men halyqtyń senim artýy qazirgi ýaqytta zamanaýı álemniń basty problemasy bolyp otyr. Sondyqtan da ókimettiń májbúrleý áleýeti men onyń shyn mánindegi bedeliniń naqty araqatynasy memlekettiń kásibıliginiń ólshemi bolmaq: Memleket bıligi óziniń sheshimderi men áreketterinde jeke adamnyń ózekti muqtajdary men zańdy múddelerin qanaǵattandyrýdyń tarıhı qajettiligin neǵurlym úlken túsinistikpen alyp júrse, soǵurlym áleýmettik shıelenisti báseńdete otyryp, quqyqtyq memleketke qaraı bir qadam bolsa da ilgeri jyljı túsedi.
Ótken jyldar ishinde respýblıka Konstıtýtsııasynyń áleýeti qoǵam múddesi men memleket múmkinshilikterine saıma-saı ashyla tústi.
Búginde Qazaqstan ekonomıkasy memlekettik jáne jeke menshikti tanýy jáne olardyń teńdigi, kásipkerlik erkindigi, qoǵam ıgiligine arnalǵan múlikti paıdalaný syndy konstıtýtsııalyq ustanymdarǵa sáıkes damýda.
«Bizdiń Ata zańymyz memlekettiń básekelestikti qoldaýǵa, kásipkerliktiń tıimdi jumys isteýi úshin jaǵdaı jasaýǵa, monopolıstik qyzmet pen josyqsyz básekeniń aldyn alyp, jolyn kesýge mindetteıdi», - dedi Konstıtýtsııalyq keńes múshesi.
Qazaqstan Respýblıkasynyń áleýmettik memleket ekendigin jarııalaı otyryp, Konstıtýtsııa elimizde eńbek bostandyǵy quqyǵy kepildendiriletindigin, neke men otbasyn, ana men ákeni, balany memlekettik qorǵaý qamtamasyz etiletindigin, azamattardyń densaýlyǵy qorǵalatyndyǵyn tikeleı nusqaıdy.
Áleýmettik sala kezeń-kezeńimen jańǵyrtylý ústinde. Medıtsınalyq qyzmet kórsetý men bilim berýdi jaqsartý, turǵyn úı qurylysyn jandandyrý, jalaqy men áleýmettik tólemder kólemin arttyrý, azamattar men sharýashylyq sýbektilerine salyq aýyrtpalyǵyn tómendetý syndy áleýmettik máseleler sheshilýde.
Quqyq qorǵaý jáne sot júıesin jańǵyrtý isi de jalǵasýda. Quqyq qorǵaý qyzmetiniń tıimdiligin arttyrýǵa jáne bul saladaǵy adamdardyń quqyǵy men bostandyǵynyń konstıtýtsııalyq kepildigin nyǵaıtýǵa basymdyq berilýde.
Quqyq qorǵaý júıesin reformalaý aıasynda sheteldik úzdik tájirıbe men halyqaralyq standarttardy eskere otyryp, quqyq qorǵaý organdary qyzmetiniń jańa quqyqtyq negizi qalyptastyrylýda. Atap aıtqanda, qylmystyq, qylmystyq-protsessýaldyq, qylmystyq-atqarý, ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksteri jańa redaktsııalarynyń jobalary ázirlený ústinde. Atalǵan zańnamalyq aktilerdi qabyldaý qylmystyq zańnamanyń basym bóligin yryqtandyrýǵa, sonymen qatar protseske qatysýshylardyń konstıtýtsııalyq quqyqtarynyń saqtalýyn ári saqtalý kepilin arttyrý barysynda sot óndirisin jedeldetýge jáne jeńildetýge jol ashady.
Qazaqstan azamattary men uıymdarynyń quqyǵyn, bostandyǵyn jáne zańdy múddelerin qorǵaý sot bıliginiń birden-bir mindet-boryshy. Bul - konstıtýtsııalyq norma, ol múltiksiz oryndalýy tıis.
Memleket basshysy bul jaıynda respýblıka sýdıalarynyń V sezinde de basa aıtqan-dy. Elbasy halyqtyń sottarǵa senimin arttyrýy týraly da atap ótken edi. Degenmen, bizdiń azamattar tarapynan sotqa degen senim - sot ádil sheshim shyǵarýda táýelsiz ári tek qana Konstıtýtsııa men zańǵa ǵana baǵynǵanda oryn alatyndyǵy aıqyn.
Ata zańdy oıdaǵydaı júzege asyrýda, búkil respýblıka aýmaǵynda Konstıtýtsııanyń ústemdigin qamtamasyz etýde Konstıtýtsııalyq keńeske mańyzdy ról berilgen.
Konstıtýtsııa el zańnamasynyń damýy úshin barǵan saıyn keń keńistik asha túsýde. Osyǵan oraı, Memleket basshysy - Ult kóshbasshysynyń «Qazaqstan-2050» Strategııasynda jarııa etilgendeı, ulttyq quqyqtyń barlyq bazalyq salalarynda onyń sapasyn arttyrý jáne ulttyq quqyq júıesiniń básekelestigin arttyrý jóninde júıeli sharalar qabyldaý mindeti alǵa qoıyldy.
Búgingi tańda eldiń quqyqtyq bazasy quqyq qorǵaý júıesin reformalaýǵa, qylmyspen jáne jemqorlyqpen kúresti kúsheıtýge baǵyttalǵan zańdarmen tolyǵa tústi. Qarjylyq jáne ekonomıkalyq qarym-qatynastardy retteıtin zańnamalar jetildirildi. Azamattardyń kásipkerlik belsendiligin arttyrý, tabıǵı resýstardy tıimdi paıdalaný úshin zańnamalyq negiz qalyptasty. Zańdardyń basym toptamasy azamattardyń jekelegen sanattaryn qoldaýǵa jáne halyqty kepildendirilgen áleýmettik kómek kólemimen qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
«Halyqtyń konstıtýtsııalyq quqyqtyq sana-seziminiń deńgeıin memlekettik qyzmetshilerdiń laıyqty quqyqtyq mádenıetinsiz kóterý múmkin emes. Olardyń Qazaqstan adamdary men azamattarynyń konstıtýtsııalyq quqyǵy men bostandyǵyn bilýi ári qurmetteýi - Konstıtýtsııa talaby.
Sonymen qatar, Konstıtýtsııany uqyptylyqpen qaraý jáne qurmetteý, onyń qaǵıdalaryn qatań saqtaý, zańdylyqty saqtaý jáne quqyqtyq sana-sezimdi arttyrý - qoǵamnyń árbir múshesiniń azamattyq boryshy. Óıtkeni bul memleketti nyǵaıtý, otansúıgishtikke tárbıeleý men áleýmettik optımızm negizderinde qoǵamnyń toptasa túsýine múmkindik ashyp, járdemdesedi», - dedi ol.