Kongo munaıynyń Qazaqstanǵa qandaı paıdasy bar
Sonymen, «QazMunaıGaz» ulttyq kompanııasy (QMG) men Kongo ulttyq munaı kompanııasy (SNPC) Astanada munaı-gaz salasynda yntymaqtastyq ornatýǵa kelisti. Bul tusta SNPC-diń Total Energies, Chevron, Eni sekildi ózge de halyqaralyq kompanııalarmen yntymaqtastyqta jumys isteıtinin aıta ketken abzal. Kelisim munaı jáne gaz ken oryndaryn ıgerý, munaı salasyn tehnıkalyq qoldaý, suıyq jáne gaz tárizdi kómirsýtekterdi óńdeý obektilerin salý, shıki munaıdy jetkizý jáne mamandardy oqytý salasynda yntymaqtastyq múmkindikterin zerdeleýge baǵyttalǵan.
Aldymen Kongo Respýblıkacy Ortalyq Afrıka aımaǵyndaǵy ekonomıkasy damyp kele jatqan shıkizat eksporttaýshy elderdiń tizimine kiretinin eskereıik. Saharanyń ońtústiginde ornalasqan, Afrıkanyń úshinshi iri munaı óndirýshisi. Munaıdy syrtqa shyǵarýshy elder uıymyna (OPEK) múshe eldiń munaı qory 2016 jyly 1,6 mlrd barrelge baǵalanatyny naqtylanǵan. Kúnine shamamen 300 myń barrel munaı óndiredi. Munaıdan túsetin kirister ishki jalpy ónimniń 55 paıyzyn, eksporttyń 85 paıyzyn jáne el bıýdjetiniń 70 paıyzdan astamyn alyp otyr. Jyl saıyn jalpy eksporttan túsetin tabysy – 12,5 mlrd dollar, onyń 3/2 bóligi qara altynǵa tıesili.
Investıtsııa salasynda tájirıbe jetkilikti
Munaı jáne gaz salasynyń sarapshysy Asqar Ismaılovtyń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy iri 3 jobany (Teńiz, Qarashyǵanaq jáne Qashaǵan) aıtpaǵanda, ulttyq munaı óndirý deńgeıi jyl saıyn tómendep barady. Al Qazaqstan ózin munaımen jetkilikti mólsherde qamtamasyz etip otyrýǵa tıis. Eger «Qazmunaıgaz» Afrıka elderinde munaı óndirer bolsa, ony satyp nemese óz elimizdiń munaı óndiretin zaýyttaryna jetkizip, paıda taba alady.
– Táýelsizdik alǵan 30 jyldan astam ýaqytta munaı kelisimderi arqyly biraz nárseni meńgerdik. Mysaly, ınvestorlardyń is-áreketi, artyqshylyǵy men kemshiligin bilemiz. Sondyqtan Afrıka elderimen kelissózder júrgizgen kezde de osy jaqtaryn qarastyrý qajet. Negizi Afrıka elderiniń munaı sektoryn ınvestıtsııalaý arqyly Qazaqstan kóptegen artyqshylyqtarǵa qol jetkize alady, – deıdi ol.
Sondaı-aq maman ózge elderdiń munaı salasyn ınvestıtsııalaý isinde «Qazmunaıgazdyń» tájirıbesi jetkilikti ekenine senimdi. Desek te keıbir nıýanstar baryn esten shyǵarmaǵan abzal.
– Eger men qatelespesem, «Qazmunaıgazdyń» Irak eliniń jobalaryna ınvestıtsııa quıǵany bar, ıaǵnı mundaı jumystarǵa alǵash ret kirisip otyrǵan joq, halyqaralyq munaı kompanııalarymen baılanysy bar. Jańa jobalarǵa esh qıyndyqsyz kirisýine bolady. Degenmen tehnıkalyq turǵyda «Qazmunaıgazdyń» bazasy jaqsy deı almaımyz. Chevron tárizdi alpaýyt kompanııalardyń dárejesine jetpeıdi. Óziniń tehnologııasy bolmaǵan soń ózge sheteldik kompanııalar men mamandardy óndiriske tartýǵa týra keledi. Afrıka elderine basty mańyzdy dúnıe aqsha bolyp tur, eger «Qazmunaıgaz» qajetti qarjyny bóle alsa, jobany sheteldik mamandardyń kómegimen atqarýǵa bolady, – dep tolyqtyrdy A. Ismaılov.
Sarapshy sóz sońynda saıası máselelerge baılanysty kóptegen Eýropalyq munaı kompanııalary Afrıkadan ketip jatqanyn, endi Kongo sekildi elder sheteldik ınvestorlarǵa muqtaj ekenin jetkizdi. Sondyqtan olar Qazaqstandy munaı bıznesine yqpal ete alatyn memleket sanap otyr. Buǵan deıin halyqaralyq kompanııalarmen jumys istegen el retinde Qazaqstannyń tájirıbesi jetkilikti. Bunyń bári ortaq til tabysýǵa negizgi sebep.
Paıdaly qazbalardy birlese óndirýge bolady
Kongo eksportynyń shamamen 3/2 bóligi munaıǵa tıesili ekenin aıttyq. Munaıdan jylyna 8 mlrd dollar tabys tapsa, onyń jartysy Qytaıdyń úlesinde eken. Degenmen atalǵan el tek qara altynǵa baı emes, jerinen shıkizattyń kóp túri tabylady jáne Kongo bir jylda 3,3 mlrd dollarǵa bal eksporttaǵan. Bul shamamen jyldyq tabysynyń 4/1 bóligi bolady. Taǵy bir munaı salasynyń sarapshysy Dinmuhammed Qudaıbergenovtiń aıtýynsha, Qazaqstan Kongomen basqa da salalarda yntymaqtastyq ornatýǵa tıis.
– Eki eldiń de ekonomıkasy eksporttyq jelige uqsas. Qazaqstannyń kómirsýtekter men mys óndirýdegi tájirıbesi, júzjyldyq tarıhy bar. Meniń oıymsha, elimiz munaı men mys, sondaı-aq qatty paıdaly qazbalar óndirý salasyndaǵy birlesken jobalarǵa qyzyǵýshylyq kórsetýi múmkin. Kongoda atom ónerkásibi men elektronıkada paıdalanylatyn sırek kezdesetin metaldar óndiriledi. Bul tusta Qazaqstan iri ýran óndirýshi el ekenin, Óskemende Úlbi metallýrgııa zaýyty sııaqty sala alyptary bar ekenin eskergen jón, – dep túsindirdi Qudaıbergenov.
Sarapshynyń sózinen ańǵarǵanymyz, Qazaqstan Kongomen baılanysynda tek munaıǵa basa nazar aýdarmaý kerek. Múmkindikti paıdalana otyryp, paıdaly qazbalar, túrli baǵaly metaldardy birlese óndirip, Afrıka qurlyǵynda óz abyroıyn tanyta alǵany abzal.
– Munaıdan bólek, Qazaqstan Kongodan birqatar baǵaly metaldy aldyra alady. Negizi Afrıka qazaqstandyq kompanııalar úshin jańa múmkindik ispetti. Sebebi, buǵan deıin ol jaqta AQSh-tyń, Eýropanyń jáne Qytaıdyń kompanııalary jumys istep, munaıdy óz elderine tasymaldady. Jalǵastyryp jatqandary da bar. Al biz qyzmet kórsetý jaǵyn qarastyrsaq bolady. Sondaı-aq bizdegi eksport úshin de jańa keńistik ashýǵa qolaıly jaǵdaı bar. Otandyq ónimderdi jetkizýge múmkindik qarastyryp, saýda qarym-qatynasyn damytýǵa bolady, – dep túıindedi Dinmuhammed Qudaıbergenov.
Qoryta aıtqanda, eki eldiń munaı salasyndaǵy jańa kelisimderi jaqsy paıda ákelýi múmkin. Sarapshylardyń da pikiri osyǵan saıady. Ózge qurlyqtaǵy osyndaı jańa bastamalar arqyly Qazaqstan salada jańa tájirıbeler jınap, keleshekte jumys aýqymyn keńeıtýge múmkindik alary daýsyz.