Kolorektaldy qaterli isik jaıynda ne bilemiz – onkologpen suhbat
- Vıacheslav Vladımırovıch, kolorektaldy obyr qaı músheni zaqymdaıdy?
- Kolorektaldy qaterli isik jıyntyq uǵymdy beredi, aty aıtyp turǵandaı «colon» – toq ishek jáne «rectum» - tik ishektiń obyry. Statıstıkaǵa súıensek, qaterli isiktiń osy túri barlyq onkologııalyq aýrýlardyń 10 % quraıdy. Al taralýy boıynsha erler arasynda ókpe jáne asqazan ragynan keıingi, al áıelderde sút bezi jáne teri obyrynan keıingi orynda tur.
Qazirgi zamanaýı medıtsına obyrdyń bul túri erte anyqtalǵanda 95% jaǵdaıda tolyq emdeletinin dáleldedi. Desek te, dıagnoz qoıylǵan alǵashqy jyly dertten qaıtys bolatyndardyń úlesi joǵary. Oǵan sebep – dárigerge qaralǵandardyń basym bóliginde aýrý asqynǵan, III-IV satysynda ǵana medıtsınalyq kómekke júginedi.
- Syrqattardyń dárigerge aýrýdy asqyndyryp baryp kesh qaralýyna ne sebep?
- Belgi bermeýinde. Toq ishek pen tik ishektiń isikteri baıaý ósedi jáne alǵashqy belgiler paıda bolǵanǵa deıin uzaq ýaqyt ótedi. Kolorektaldy obyr kóbine adenomatozdyq túımeshik retinde damıdy.
Jalpy qaterli isikti basqa aýrýlarmen shatastyryp jatady. Máselen, keı jaǵdaılarda baýyrdyń ulǵaıýy baıqalady, astsıt – ish qýysynda suıyqtyq jınalýy múmkin. Aǵzadaǵy qandaı da bir ózgeriske asa mán berip, tekserilip otyrǵan jón. Máselen, naýqastardyń jalpy jaǵdaıynyń nasharlaýy, álsizdik, keıde dene temperatýrasynyń joǵarylaýy – bul belgiler kóptegen aýrýlarǵa tán, biraq olardyń paıda bolýy dereý dárigerge qaralýǵa sebep bolýy tıis. Kolorektaldy qaterli isikte kóptegen «maska» bar, sondyqtan sharshaý, entigý paıda bolsa, óńińiz bozarsa, uzaq ish qatyp nemese dıareıa mazalasa, ish turaqty túrde jıi aýyrsa, nájiste defekatsııadan keıin qan kórinse, nájiske taldaý jasalǵanda jasyryn qan baıqalsa, dárigerge kórinip, keńes alǵan jón.
Al ish ótkir aýyryp, kepse nemese asımmetrııa paıda bolsa, nájis júrmeı qoıyp, gaz jınalyp qalsa «jedel járdem» shaqyrǵan jón nemese shuǵyl túrde medıtsınalyq kómekke júginý kerek.
- Al kolorektaldy obyrdyń naqty belgileri bar ma?
- Sımptomdar isiktiń ornalasýyna, túrine, taralý dárejesine jáne asqynýyna baılanysty. Aýrýdyń ereksheligi – barynsha kesh belgi beredi. Basqasha aıtqanda, mundaı isik patsıentke kórinbeıdi jáne sezilmeıdi. Ol aıtarlyqtaı mólsherge deıin ósip, janyndaǵy múshelerge taraǵanda nemese metastaz bergende ǵana patsıent yńǵaısyzdyqty, aýyrsynýdy sezine bastaıdy, nájiste qan men shyryshty baıqaıdy.
Kóbinese syrqattar asqazan, ót qaby, baýyr, uıqy bezi jumysynyń buzylýynan týyndaǵan asqazan-ishek joldarynyń yńǵaısyzdyq týdyrýyna alańdaıdy. Іsikten ádette jasyryn qan ketedi, bul anemııaǵa ákelip, saldarynan syrqat sharshaý men tańerteńgi álsizdikke shaǵymdanýy múmkin.
Sondaı-aq ish qatý, suıyq, sasyq nájis te obyrdyń belgisi.
Tik ishektiń qaterli isiginde defekatsııa kezinde qan ketedi.
Budan basqa esh sebepsiz salmaq joǵaltý, júrek aıný jáne qusý, ishek jumysyndaǵy ózgerister dárigerge qaralýǵa sebep bolýy tıis.
- Qater tobyna kimder jatady?
- 50 jastan asqandardyń árqaısysyna ishektiń qaterli isigi boıynsha skrınıngten ótýge keńes berer edim. Óıtkeni kolorektaldy obyrmen aýyrǵandardyń 90 % jasy elýden asqandar. 40 jasqa deıingiler dertpen sırek aýyrady. Al syrqattanǵandardyń negizgi úlesi – 60-75 jastaǵylar. Sondaı-aq er adamdar áıelderge qaraǵanda 1,5 ese jıi aýyrady.
Kolorektaldy qaterli isik otbasy músheleri arasynda bolǵan jaǵdaıda qaýip arta túsedi. Negizinde tuqym qýalaýdyń úlesi shamamen 5% pen 30% deıin. Bul adamdar jıi medıtsınalyq baqylaýdy qajet etedi.
Derttiń paıda bolýyna áser etetin taǵy bir faktor – ishektiń qabynýy, oıyq jaraly kolıt nemese Kron aýrýy. Bul aýrýlarmen aýyrǵan jaǵdaıda obyr 8-10 jyldan keıin paıda bolýy múmkin.
- Sondaı-aq durys tamaqtanbaý, salamatty ómir saltyn ustanbaý da áser etpeı qoımaıtyn shyǵar?
- «Aýrý – tamaqtan» dep bekerden aıtylmaıdy. Zertteý nátıjeleri maıly tamaqty kóp mólsherde tutyný kolorektaldy qaterli isik aýrýynyń paıda bolýyna yqpal etetindigin kórsetedi. Sondaı-aq jemister men kókónisterdi jetkiliksiz tutynatyn adamdarda da qaterli isik aýrýynyń damý qaýpi joǵary.
Temeki shegý, alkogoldi ishimdik ishý de zııan. Taza etıl spırtin alkogoldi ishimdikter quramynda kúnine 45 g artyq mólsherde tutyný toq ishek qaterli isiginiń damý qaýpin 45% jáne tik ishek qaterli isiginiń paıda bolýyn 49% arttyrady.
Dárýmender men mıneraldardyń tapshylyǵy, sonyń ishinde folıı qyshqyly men V6 vıtamıniniń jetkiliksizdigi aǵzanyń antıoksıdanttyq qorǵaý júıeleriniń álsireýine ákelýi múmkin. Nátıjesinde ratsıondaǵy folıı qyshqylynyń tómen mólsheri kolorektaldy qaterli isik aýrýynyń qaýpin arttyrady.
Semizdik te qaterli isiktiń damýyna áser etedi, ásirese artyq salmaǵy bar er adamdar 1,5 ese obyrmen jıi aýyrady.
- Aýrýdyń aldyn alý úshin qandaı keńes beresiz?
- Aldymen, durys tamaqtaný qajet, ystalǵan taýyq eti, shujyqtardy ratsıonnan alyp tastaý, qantty tutynýdy azaıtý, alkogoldi ishimdikterden bas tartý, jemisterdi, kókónisterdi jáne quramynda ósimdik talshyqtary bar ónimderdi dastarhannan úzbeý, quramynda kaltsıı bar ónimderdi – sút jáne aırandy tutynýdy ádetke aınaldyrý.
Kúnine 3 keseden astam kofe ishýge keńes beremin, onyń qaterli isik aýrýynyń qaýpin azaıtýǵa paıdaly ekendigi dáleldengen.
Sondaı-aq temeki shegýden bas tartý, fızıkalyq jattyǵýlardy úzbeý kerek.
Al eń bastysy – turaqty túrde medıtsınalyq tekserýlerden ótken jón. Óıtkeni, taǵy da qaıtalap aıtap, kolorektaldy obyr erte anyqtalǵan jaǵdaıda tolyq emdeledi.
- Óńirde obyrdyń osy túrimen aýyratyndar kóp pe?
- Qazirgi ýaqytta 448 adam dıspanserlik esepke alynǵan. Sonyń 241-i áıel bolsa, qalǵan 207-si – er adam. Olarǵa tıisti em-dom jasalyp jatyr. Elimizde onkologııalyq syrqattarǵa emdeý sharalary tolyq tegin júrgiziledi.
Ókinishke oraı, jylda obyr jańadan syrqattarda anyqtalady. 2021 jyly 78 adam esepke qoıylsa, byltyr olardyń qataryna 81 adam qosyldy.
Byltyr 31 adam kolorektaldi obyrdan qaıtys boldy, bul 2021 jylmen salystyrǵanda 8 adamǵa kóp.
Qazirgi ýaqytta osy aýrýdyń aldyn alý úshin, halyqty osy dertten habardar etý úshin aılyq ótip jatyr. Sondaı-aq osy aılyq aıasynda ashyq esik kúnin ótkizý josparlanǵan. Turǵyndaraldyn ala jazylmaı-aq ortalyqqa mamandardyń qabyldaýyna kelip, tekserýlerden óte alady.
- Áńgimeńizge rahmet!