Qolma-qol aqshaǵa jappaı oıysý bolmaıdy – ekonomıst deklaratsııalaý jáne mobıldi aýdarymdar jaıynda

<p>ASTANA. KAZINFORM &ndash; Deklaratsııalaý aıasynda mobıldi aýdarymdardyń tekserile bastaýyna oraı azamattar birtindep qolma-qol aqshaǵa oıysa bastaǵany belgili. Al bıznes negizinen aýdarym jasaý arqyly saýdasyn qyzdyryp otyrǵan edi. Osyǵan oraı ekonomıst Oljas Qudaıbergenov deklaratsııalaý men mobıldi aýdarymdardy tekserýge qatysty ustanymyn bildirdi. Sondaı-aq ol birqatar erekshelikti bóle-jara atap, bul jumysty qalaı durys jónge salýǵa qatysty oıyn bildirdi.</p>

«Qolma-qol aqshaǵa negizgi qajettilik bólshek saýda sektorynda oryn alady. Degenmen, dál solar úshin bólshek salyq engizilip otyr. Salyqty durys josparlanǵan kezdegi salyqtyq júkteme tipti jeńildetilgen salyqtan da tómen bolady. Sondyqtan da bıznes kóleńkege ketkennen góri osy rejımde aýysqany jón. Ol jerde qyzmettiń 200 túri bar. Halyqqa saýdalanatyn qyzmetter men taýarlardyń barlyǵy derlik qamtylǵan. Bul rejımde sál jeńildetýge bolady – jyldyq túsim 100 mln teńgege deıin bolǵan kezde esep berýdi azaıtyp, sırek jasaý, satyp alýlar boıynsha shyǵystar esebin júrgizbeı-aq qoıýǵa ruqsat berý qajet. Sonda úıdiń janyndaǵy dúkender birden osy rejımge aýysady», - dep sanaıdy Oljas Qudaıbergenov.

Sarapshynyń aıtýynsha, 200 adam jáne 2 mlrd teńgelik joǵary shekti alyp tastaý kerek. Sonda meıramhanalar jelisi men basqa da qyzmet túrleri birden bir JShS-ǵa tirkele bastaıdy. Bul quqyqtyq qurylymdy (barlyq qajetsiz JShS men jeke kásipkerlikti jabýǵa bolady), salyq qurylymy (barlyq esepterdi bir ǵana JShS tapsyrady) birden kúrt jeńildetedi.

Spıker mundaı jeliler bankter úshin birden tartymdy bolady dep sanaıdy. Óıtkeni, barlyq aınalym bir JShS-de bolady jáne basqarýshylyq esep-qısapty qaraýdyń qajeti joq. Al mundaı format bıznestiń ınvestorlar aldyndaǵy qunyn arttyrýǵa septigin tıgizedi.

«Qolma-qol aqshadan aıyrmashylyq kóp shyqqan saıyn ol qolma-qol aqshamen jumys isteıtin jetkizýshilerine qysymdy kúsheıte túsedi. Problema tek azyq-túlik taǵamdaryn jetkizýshilermen ǵana týyndaıdy. Osy oraıda satyp alýshyǵa satýshy úshin salyq (Bul aýyl turǵyndarynyń ómirin jeńildetý úshin jasalady. ıAǵnı, olarǵa taýaryn ákelip, kelisimshartqa qol qoıý jáne tólemdi alý jetkilikti. Al ol úshin salyqty satyp alýshy tóleıdi) tóleýge ruqsat berýmen bólshek salyqqa balama (túsimniń 1 paıyzyna biryńǵaı agrarlyq salyq) oılastyrýǵa bolar edi. Bólshek saýdamen jáne aýyl sharýashylyǵy daqyldarymen shamamen 1 mln adam aınalysady. Alaıda olar resmı tirkelmegen jáne qazirgi ýaqytta jumyssyzdar dep sanalady. Osy eki sektordyń kúngeıge shyǵýy qyzmetterdiń taza jalaqy alýyna septigin tıgizedi. Bul sektorlarda jalaqynyń tómendigin eskersek, ol jaqta basqa sektorlarmen salystyrǵanda tómendetilgen salyq júktemesi (37 paıyzdyń ornyna 20-25 paıyz) bolady», - dep atap ótedi ekonomıst.

Degenmen, Oljas Qudaıbergenov atalǵan sektorlardyń kóleńkeden shyǵýy bıýdjetke salyq túsimderiniń aıtarlyqtaı artýyna sep bola almaıtynyn aıtady. Biraq, halyqty áleýmettik josparlaý aıtarlyqtaı jaqsara túsedi. Sol kezde barlyq jaıt boıynsha shynaıy jaǵdaı kórinip, áleýmettik qoldaý sharalary barynsha naqty bola túsedi.

«Buǵan qosa, memleketke deklaratsııalaýǵa qatysty qarym-qatynasyn ózgertkeni jón. Ázirshe ol senimsizdik quraly jáne áleýetti jaza sııaqty kórinip otyr. Іs júzinde bul eń aldymen óziniń múlki men kirisin deklaratsııalaıtyndarǵa kómek quraly bolýy tıis. Nemese shegerýdi (adamdardyń shegerýdi qoldanýdy suraýǵa májbúrlemeı, barlyq bazany kiriktirip, shegerý qoldanýdy avtomattandyrý qajet) qoldaný arqyly salyq júktemesin tómendetýi kerek. Ne bolmasa, muqtajdardy anyqtaý arqyly qoldaýdyń naqty sharalaryn qoldanǵan jón. Salyq jınaýdy arttyrý sebebi ekinshi orynda bolýy tıis. Óıtkeni, mundaı saldar tek salyq tóleýshilerdiń 3-5 paıyzyna ǵana qatysty. Árıne, bul bir rettik qana áser bolmaq. Qalǵan bóligi onsyz da jalaqydan jalaqyǵa deıin ómir súrip júr. Sondaı-aq deklaratsııalaý arqyly jemqorlardy anyqtaýǵa bolady dep qorqytýdyń qajeti joq. Iá, shynymen de jappaı dekalartsııalaý barysynda ár adamnyń kirisi men shyǵysy kórinip turady. Jáne de qarapaıym azamattarda aıyrmashylyq bolǵanda salyq tólemeýge qatysty suraq týyndaıdy. Al kiris aıyrmashylyǵynyń zańdylyǵy tek sheneýnikterge ǵana qatysty. Biraq, is júzinde shesheýnikter biraz ýaqyttan beri deklaratsııa tapsyrady jáne onsyz da kimniń jemqor kimniń jemqor emes ekendigin anyqtaýǵa bolady», - dep túsindiredi Oljas Qudaıbergenov.

Ekonomıstiń atap ótýinshe, jappaı deklaratsııalaý halyqtyń negizgi bóligine eseptelip otyr. ıAǵnı, deklaratsııalaý qorytyndysynda barynsha sapaly salyqtyq jáne áleýmettik saıasat alynýy tıis. Óıtkeni, oǵan qajetti barlyq derek aıqyndalady.

«Munan keıin barlyq bazany yqpaldastyrý arqyly salyq tóleýshilerdiń 98 paıyzy boıynsha deklaratsııa avtomatty túrde jasalatyndaı jasaý qajet. Demek, ýaqyty usynylmaǵan nemese durys emes deklaratsııa úshin aıyppul qaýpi bolmaýy tıis. Jalpy, deklaratsııalaý durys qubylys dep sanaımyn. Tek memlekettiń qarym-qatynasyn túzetý ǵana talap etiledi. Al qolma-qol aqshaǵa oıysýǵa qatysty aıtar bolsaq, búginde mádenıet qalyptasty jáne ol qysym jasaıtyn bolady. Iá, bólshek salyq túrindegi sheshim bar. Sondyqtan, qolma-qol aqshaǵa jappaı oıysý bolmaıdy. Taǵy bir kishkentaı nıýans bar – ekvaırın úshin bank komıssııasy (2%) jáne qr-pay (1%). Іs júzinde ony túrli tetikter arqyly 0,0-0,1 paıyzǵa deıin tómendetýge bolady. Alaıda, bul komıssııalarǵa qatysty logıka mynadaı, qalaı bolǵanda da bıznes olardy baǵaǵa qosady jáne klıent olardy tóleıdi. Keıinnen bankter klıentke keshbek túrinde qaıtarady. Іs júzinde komıssııa keshbekti qarjylandyrady», - dep qosty Oljas Qudaıbergenov.