Kólik logıstıkasy ekonomıkanyń turaqtandyrǵysh rólin atqara alady
Qalyptasqan «geografııalyq ólshem» túsinigimen alǵanda Qazaqstan teńizge shyǵa almaıtyn memleket retinde halyqaralyq saýdadan kirisi tómendeý elderdiń qataryna jatady. Áıtse de, jahandanýdyń búgingi zamanynda Qazaqstannyń geografııalyq ornalasýynyń qolaıly tustary az dep aýyzdy qý shóppen súrtýge de kelmeıdi. Óıtkeni, qazirgi zaman ýaqyt, baǵa men sapa jaǵynan básekelestiktiń zamany. Endeshe, ár memleket qalaı bolǵanda da óziniń artyqshylyǵyn álemdik saýdaǵa salýy tıis. Buǵan bir ǵana dálel - jaqynda Ulybrıtanııaǵa bet alǵan Qytaıdyń alǵashqy eksperımenttik júk poıyzy Londonnyń eýrohaby - Barkıngke jetti. Endigide qytaılyq taýarlarǵa suranys naryǵy anyqtalǵan soń, bul baǵyttaǵy poıyz 2-3 aı kóleminde apta saıyn qatynaıtyny kútilýde.
Aıta keterligi, álemdik saýdanyń oshaǵyna aınalyp otyrǵan Qytaıdan Ulybrıtanııaǵa jol salǵan alǵashqy temirjol tasymaly óziniń birshama artyqshylyǵymen erekshelenedi. Máselen, bul baǵytqa poıyz arqyly 18 kún ketken. Bul merzim teńiz jolynan eki ese az ári áýe tasymalyna qaraǵanda aıtarlyqtaı arzanǵa shyqqan. 12 myń shaqyrymnan asatyn poıyz joly Qazaqstan, Reseı, Belarýs, Polsha, Germanııa, Belgııa, Frantsııa jáne Anglııa arqyly ótken bolatyn. Osy bir ǵana mysaldyń ózi Qazaqstannyń keleshegi - transkontınentaldyq kólik dálizine suranyp turǵanyn ańǵartsa kerek.
Memleket basshysy sońǵy jyldary el damýyn aıqyndaǵan mańyzdy málimdemelerinde tranzıttik kólik dálizin damytý, elimizdegi barlyq kólik dálizderine servıstik qyzmetterdi halyqaralyq talaptarǵa sáıkestendirýge basymdyq berip keledi. Nátıjesinde sońǵy 5 jylda kólik ınfraqurylymyn jasaýǵa jáne jańǵyrtýǵa 1,5 trln. teńgeden astam qarajat bólingen eken.
Jol - eldiń qandaı ekenin bildiretin mańyzdy kórsetkishtiń biri. Óıtkeni jańadan jol salý, teńiz, temir joldaryn ashyp, avıa qatynastardy damytý, kólik-logıstıkalyq ortalyqtaryn qurý - ekonomıkanyń áleýetin arttyryp, otandyq taýarlardyń álemdik naryqqa shyǵýyna kóp septik bolady. Úlken joldardyń boıyndaǵy aýyldardyń, eldi-mekenderdiń tirshiligi damyp, saýda-sattyq óristeıdi, qozǵalys paıda bolady. Eń bastysy, búgingideı daǵdarys kezeńinde jol salý sekildi aýqymdy jobalar jurtshylyqty jumyspen jarylqaýǵa úlken múmkindik týǵyzady.
Máselen, kóliktik-logıstıka ınfraqurylymyn damytý jónindegi «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda 16 joba kózdelse, olardyń negizgi úlesinde respýblıkalyq mańyzy bar avtomobıl joldaryn salý jáne rekonstrýktsııalaý jumystary qamtylǵan. Osynyń arqasynda 75 myńnan astam jumys orny qurylǵan. Al avtojoldardyń qurylysy barysynda jergilikti qamtýdyń deńgeıi 95 paıyz qurapty. ıAǵnı, jol salý arqyly qazaqstandyq kásiptiń de bir kózi ashylyp jatyr degen sóz.
Aıta keterligi, byltyr «Nurly jol» baǵdarlamasy boıynsha respýblıkalyq mańyzy bar 913 shaqyrym avtokólik joldaryndaǵy jóndeý jumystary aıaqtaldy, sondaı-aq, onyń 767 shaqyrymy paıdalanýǵa berilgen. 2017 jyly bólingen qarjy esebinen 7 ótpeli jobalardyń jumysy jalǵasyp, (Astana-Qaraǵandy, Ortalyq-Shyǵys, Beıneý-Aqtaý, Ortalyq-Batys, Qapshaǵaı-Taldyqorǵan, Astana-Petropavl jáne Oral-Kamenka), jyl sońynda sonyń 602 shaqyrymyndaǵy jumystar aıaqtalady dep josparlanyp otyr. Sondaı-aq, jalpy uzyndyǵy 3,2 myń shaqyrymdy quraıtyn 12 jańa jobanyń qurylysy bastalady. Onyń ishinde jalpy uzyndyǵy 2,5 myń shaqyrymdy quraıtyn 9 joba Halyqaralyq qarjy ınstıtýtynyń esebinen júzege asyrylatyn bolady.
«Jalpy alǵanda, bıyl 4,4 myń shaqyrym jolǵa jumys júrgizilip, 100 myń adam jumyldyrylady. Sosyn bıyl jalpy uzyndyǵy 469 shaqyrymdy quraıtyn Almaty-Temirtaý, Almaty-Qapshaǵaı jáne Almaty-Qorǵas avtojoldaryn aqyly qylyp, tólem óndirip alý júıesin iske qosýdy josparda. 2020 jylǵa qaraı 6 myń shaqyrym joldy aqyly qylyp, sol arqyly jyl saıyn 30 mlrd. teńge kóleminde qarjy jınalady dep josparlanyp otyr. Avtojoldarmen qatynaýshylarǵa qyzmet kórsetý deńgeıin arttyrý úshin sapaly ınfraqurylymǵa úlken mán beriledi. Aǵymdaǵy jyly joldardyń boıynda halyqaralyq talaptarǵa saı 50 qyzmet kórsetý nysanyn salyp, qazir jumys istep turǵan 800 nysandy jańǵyrtý josparlanýda», - deıdi Investıtsııalar jáne damý mınıstri Jeńis Qasymbek.
Tutastaı alǵanda, «Nurly jol» baǵdarlamasynda halyqaralyq dálizben qatar, el ishindegi mańyzdy joldardy jańǵyrtýǵa da nazar aýdaryldy. Bul rette Elbasy kún shýaǵy sekildi tarmaqtalǵan - el ishindegi óńirlerdi ortalyqpen baılanystyratyn, odan ári syrtqy naryqqa jol ashatyn ınfraqurylymdy damytýǵa, jol qurylysyna aıryqsha mán berdi. Ondaǵy maqsat - Qazaqstandy óńirdegi transporttyq-logıstıkalyq habqa aınaldyrý. Sońǵy jyldary bul baǵyttyń damýy da tutastaı el damýyna oń serpin berip otyrǵany osy salanyń mańyzdylyǵyn aıǵaqtasa kerek.
Jalpy álemdik tájirıbede kólik ınfraqurylymynyń damýy eki halyqaralyq ındekspen baǵalanady. Birinshisi - 4 kórsetkish boıynsha, ıaǵnı áýe, avtomobıl, temir jol jáne porttyq ınfraqurylymynyń sapasymen baǵalanatyn básekege qabilettiliktiń jahandyq ındeksi. Osy kórsetkish boıynsha Qazaqstan sońǵy 5 jylda 19 satyǵa joǵarylaǵan. Ekinshi halyqaralyq ındeks - Dúnıejúzilik bank tarapynan 6 ındıkator boıynsha logıstıkanyń tıimdiligin baǵalaıdy. Bul ındıkatorlar eldegi logıstıkalyq klımattyń ózgerýin baqylaýǵa múmkindik týdyrady. Soǵan oraı qolǵa alynǵan sharalar sońǵy eki jylda Qazaqstannyń óz pozıtsııasyn 11 satyǵa kóterýge múmkindik bergen.
Osylaısha, Qazaqstandaǵy joldardy damytý, kólik-logıstıkalyq salanyń áleýetin arttyrý Úkimettiń daǵdarys kezeńinde erekshe nazar aýdaryp otyrǵan salasynyń birine aınalyp otyr. Byltyrǵy jyldy qorytyndylaǵan Investıtsııalar jáne damý mınıstri Jeńis Qasymbektiń aıtýynsha, Qazaqstannyń tranzıtti-kólik áleýetin damytýda birshama ilgerileýshilik baıqalǵan. Máselen, 2016 jyly kólik salasynda fızıkalyq kórsetkish ındeksi 103,8% qurady. Sonymen qatar, Qazaqstan logıstıka tımdiligi boıynsha halyqaralyq reıtıngte 88 orynnan 77 orynǵa kóterilip, TMD boıynsha eń úzdik elge aınalyp otyr.
Resmı málimetterge súıensek, ótken jyly Qytaı-Eýropa-Qytaı baǵytyndaǵy tranzıttik konteınerler tasymaly 2 esege artyp, 104,5 myń konteınerdi qurady. Al bıylǵy 2017 jyly barlyq konteınerler tasymalynyń kólemi 330 myń konteınerge deıin jetetini boljanǵan. Onyń ishinde Qytaı-Eýropa-Qytaı baǵytyndaǵy konteınerler 230 myń bolady.
Aıta keterligi, áýe baǵytyndaǵy ushýlar da bıyl jańǵyratyny boljanady. «Tranzıttik avıajolaýshylar sany 2016 jyly 250 myńnan 478 myńǵa deıin jetti. 2017 jyly olardyń sany 600 myńǵa jetedi dep josparlanady. Negizgi jolaýshylar legin Azııadan Qazaqstan arqyly Eýropaǵa jáne keri baǵytta qatynaıtyndar quraıdy. Qazaqstandyq áýekompanııalardyń Eýropalyq Odaq elderine ushýyna qoıylǵan shekteý alyndy. Endi EKSPO-2017 kezinde týrısterge qyzmet kórsetý úshin Astana qalasyna ushatyn áýe reısterdiń sanyn arttyrý maqsatynda «ashyq aspan» jobasyn bastaý kózdelip otyr», - deıdi mınıstr Jeńis Qasymbek.
Túıindeı aıtqanda, búgingideı jahandyq daǵdarys kezeńinde ekonomıkanyń ónimdi salalaryna qan júgirtip, sol salalardaǵy qozǵalysty keńinen qadaǵalaý kerek. Al halyqaralyq kólik dálizin jasaý, aýqymdy jobalar arqyly jurtshylyqty jol salýǵa jumyldyrý sekildi máseleler eldiń áleýetin arttyryp, ekonomıkanyń turaqtandyrýshy rólin atqaratyny da belgili. Eń bastysy, jumystyń sapasyna memlekettik kóńil bólinse ıgi. Óıtkeni, sońǵy jyldary buǵan deıin qazaq dalasynda bolmaǵan jańa turpatty kólik ınfraqurylymy qyzý qolǵa alyndy. Endeshe, bul joldar sapasy jaǵynan qandaı da syndy kóterip, ǵasyrdan-ǵasyrǵa jalǵasatyn alyp joba retinde áıgilense ıgi.