Kóleńkeli ekonomıka kúngeıge shyǵar kún jaqyn
Aıta keterligi, kóleńkeli ekonomıkanyń óristeýine salyqtyń joǵarylyǵy, qarjy júıesinde daǵdarys ári onyń ekonomıkaǵa teris áseri, jekeshelendirý úderisteriniń jetildirilmeýi, halyqtyń ómir súrý deńgeıiniń tómendigi, jumyssyzdyq deńgeıiniń joǵarylyǵy, zańnamanyń jetildirilmegendigi, zańsyz ári krımınaldyq sıpatqa ıe ekonomıkalyq qyzmetterdiń jolyn kesýdegi quqyq qorǵaý organdarynyń álsizdigi syndy faktorlar tikeleı áser etedi. Joǵaryda atap ótken áleýmettik-ekonomıkalyq hám quqyqtyq faktorlardyń barlyǵy derlik durys jolǵa qoıylǵan desek te, bizdiń elimizde de bul kórinistiń beleń alyp turǵany anyq jaıt. Sondyqtan da ótken jyldyń 11 qazanynda Elbasy N.Nazarbaev Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Mınıstrler kabıneti aldyna kóleńkeli ekonomıkamen kúresti jandandyrý baǵytynda tapsyrma júktegen edi.
Búgin Úkimet otyrysynda Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn júzege asyrý maqsatynda ázirlengen 60 sharadan turatyn 2014-2015 jyldarǵa arnalǵan kóleńkeli ekonomıkaǵa qarsy is-qımyldyń keshendi jospary tanystyryldy. Negizgi baıandama jasaǵan Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstri Erbolat Dosaevtyń atap ótýinshe, elimizdegi kóleńkeli ekonomıka qurylymynyń jartysynan kóbin beıresmı qyzmetter arqyly júrgiziletin taýarlar men qyzmetteri óndirisi alyp otyr. Al onyń 22,9 paıyzy saýda-sattyqqa, 15,6 paıyzy aýyl sharýashylyǵyna, 14,1 paıyzy kólikke, 12 paıyzy jyljymaıtyn múlik operatsııalaryna tıesili.
«Kóleńkeli ekonomıkanyń paıda bolýy tikeleı eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damý deńgeıimen baılanysty. Bul rette kóleńkeli ekonomıka eldegi belgilengen tómen salyqtyq mólsherlemelerge qaramastan bıýdjetke salyq tóleýden túsetin tabysty edáýir tómendetip otyr», - dedi mınıstr.
Máselen, onyń alǵa tartqan derekterine qaraǵanda, 2007-2013 jyldar aralyǵynda jalǵan kásiporyn retinde tanylǵan salyq tóleýshilerdiń sany 1352 birlikke jetip, bıýdjetke túspeı qalǵan qosylǵan qun salyǵy kólemi 193 mlrd. teńgeni qurady. Buǵan qosa, jyl saıyn shamamen 6 myń salyq tóleýshi qosylǵan qun salyǵy boıynsha esh qujat tapsyrmaıdy ne bolmasa nóldik deklaratsııa usynady. Sonyń saldarynan jyl saıyn qosylǵan qun salyǵy boıynsha bıýdjet joǵaltatyn qarajat ortasha eseppen 128 mlrd. teńgeni quraıdy. «Osyǵan oraı arnaıy QQS-esepshotyn engizýdi qarastyrý usynylady. Bul QQS tóleýden jaltarý boıynsha syzbany paıdalaný múmkinshiligin joǵaltady», - dedi ol. E.Dosaevtyń atap ótýinshe, kóleńkeli ekonomıkaǵa qarsy turýdaǵy tıimdi sharalardyń biri elektrondy esepshot faktýrasyn engizý bolyp eseptelinedi. Baǵalaý boıynsha usynylǵan is-sharalardy júzege asyrý shamamen 1,1 trln. teńgeni kóleńkeli aınalymnan shyǵarýǵa múmkindik beredi. Kóleńkeli ekonomıkadaǵy kelesi basym úles saýda-sattyq salasyna qatysty bolyp otyr. Máselen, bul salanyń 2012 jylǵy kóleńkeli ekonomıkadaǵy úlesi 1335,3 mlrd. teńgege jetip jyǵyldy. Kólik salasynda da jasyryn júrgiziletin qarjynyń qarasy 820 mlrd. bolsa, jyljymaıtyn múlikpen jasalatyn operatsııalar 700 mlrd. teńgege jýyqtaıdy. Kóleńkeli ekonomıkanyń tamyry tereńge jaıylǵan kelesi bir tarmaǵy - aýyl sharýashylyǵy salasy. Onyń úlesi JІÓ-niń 3 paıyzyn nemese 910,4 mlrd. teńgeni quraıdy.
Aıta keterligi, ózin-ózi jumyspen qamtyǵan 1,5 mln. halyqty qamtıtyn aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy kóleńkeli ekonomıkanyń gúldenýine búginde qoldanystaǵy salyq saıasatynyń tikeleı qatysy bar da sııaqty. Muny osy jıynda sóz alǵan Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asyljan Mamytbekov ashyq aıtty. «Problema men bastapqy sebep - qazirgi ýaqytta qoldanystaǵy zańnamada bekitilgen salyq saıasatynda. Qalasaq ta, qalamasaq ta, jaqsy bolsyn, jaman bolsyn bizde agroónerkásip kesheni sýbektileriniń 80 paıyzy qosylǵan qun salyǵyn tólemeıdi. Sondyqtan da satyp alýshylardyń aldynan aınalymnan salyq tóleý ne bolmasa kóleńkege ketý problemasy týyndaıdy», - degen ol atalǵan tyǵyryqtan shyǵýdyń eki jolyn atady. Onyń birinshisi - batys elderindegideı barlyq sharýa qojalyqtaryna qosylǵan qun salyǵyn tóleýdi mindetteý. Ekinshisi - QQS tólemeıtinderden ónimdi satyp alatyndardy salyqtan bosatý.
«Ónerkásip salasyndaǵy buzýshylyqtar negizinen ishki jáne syrtqy naryqtarda munaı men munaı ónimderin satý kezinde alatyn naqty tabystaryn jasyrý maqsatynda júzege asyrylady», - dep baıandamasyn jalǵaǵan Ekonomıka mınıstri onyń naqty eki tásilin atady.
Onyń atap ótýinshe, birinshi kezekte munaı túrli qondyrǵylardan, ýaqytsha qoımalardan urlanady. Ekinshiden, munaı qubyrlaryn tesý arqyly júzege asyrylady. «Zańsyz óndirilgen munaı osy maqsattar úshin qurylǵan fırmalar arqyly munaıdyń jer qoınaýyn paıdalanýshylardan satyp alynǵany týraly jalǵan qujattardy paıdalaný arqyly zańdy aınalymǵa shyǵarylady», - dedi ol.
Osy rette elimizdiń Munaı jáne gaz mınıstri Uzaqbaı Qarabalın Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekske munaı ónimderin óndirý boıynsha zańnama talaptaryn buzǵany úshin munaı óńdeý zaýyttarynyń ákimshilik jaýapkershiligin belgileý, sondaı-aq munaıdyń zańsyz aınalymy men urlanýyna qatysy bar tulǵalardyń múlkin tárkileý sanktsııasy qarastyrylatyn normany ázirleý usynylǵandyǵyn atap ótti. «Qazirgi ýaqytta atalǵan usynystar memlekettik organdarda qarastyrylýda», - dedi U.Qarabalın.
Úkimet otyrysyn qorytyndylaǵan Premer-Mınıstr Serik Ahmetov Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstrligi engizgen keshendi jospar barlyq memlekettik organdar tarapynan tyńǵylyqty qaralyp, jan-jaqty talqylaýdan ótkendigin atap ótti. Degenmen búgingi Úkimet otyrysynda kóterilgen máseleler keshendi jospardan tys qalmaýy qajettigin de qaperge alǵan S.Ahmetov: «EBJM-ge memlekettik organdarmen birlesip, búgingi talqylaýdy eskere otyryp, qujatty túzetýdi jáne 13 naýryzǵa deıin Úkimet qaýlysymen kelisilgen keshendi jospar jobasyn engizýdi tapsyramyn», - dedi.