Qol bastaǵan batyrlardyń jalǵasy
Shүkir, olardyң қatary bүgin de sıreı қoıғan joқ. Қolyna қylysh alyp, jaýғa shappady demesek, Ұly Otan soғysynan keıingi kezeңde olar da el қorғaý, әsker basқarý isinde erekshe erlikterimen kөzge tүsip, қalyң kөpshiliktiң syı -құrmetine bөlene bildi. Қazaқ halқynyң maңdaıyna bitken osyndaı қaısar ұldarynyң biri bүginde Қorғanys mınıstriniң orynbasary қyzmetin atқaryp jүrgen belgili tұlғa - Mұhtar Altynbaev.
Mұhtar Қapashұly Altynbaev 1945 jyldyң jeltoқsan aıynyң 10-ynda Қaraғandy қalasynda dүnıege kelgen. Әkesi osy қaladaғy №12 shahtanyң dırektory, al anasy bala tәrbıesi men үı sharýasyndaғy әıel bolғan. Alғash eңbek jolyn 1962 jyly shahta jұmysshysy bolyp bastaғan ol bұl jұmysyn 1969 jylғa deıin atқarғan. Keıinnen onyң өmir joly қyzyғynan қıyndyғy men mashaқaty mol, asa zor tөzimdilik pen batyrlyқty қajet etetin әsker salasymen baılanysty.
Ol 1969 jyly Armavır әýe қorғanysy salasyndaғy ұshқyshtardyң joғary ýchılışesine tүsedi. Oқýdy sәtti aıaқtaı salysymen, Perm қalasyndaғy joıғysh avıatsııalyқ polktiң ұshқyshy, zveno komandıri, eskadrılıa komandıri jәne osy polktiң komandıri қyzmetterin atқarady. 1982 jyly general G.K.Jýkov atyndaғy Әskerı komandalyқ akademııasynyң tyңdaýshysy bolғan. Al akademııany tәmamdaı salysymen, ıaғnı 1985 jyly Tүrkistan әskerı okrýginiң әýe қorғanysy korpýsy komandıriniң orynbasary, keıinnen dıvızııa komandıri қyzmetin atқarғan.
Mұhtar Altynbaev elimiz egemendigin alғannan keıingi jyldary Қazaқstan әskeriniң қalyptasýyna, elimizdiң қorғanys jүıesiniң nyғaıýyna zor үles қosқan azamattardyң biri. Қazaқstan әskeriniң bүgingi jetistigi M.Altynbaevtyң esimimen baılanysty desek te esh қatelespeımiz. Өıtkeni ol elimiz endi ғana tәýelsizdigin alyp, bolashaғy әli bұlyңғyr jas memlekettiң aıaғynan tik tұrýyna tikeleı demeý bolғan azamattardyң biri. Ol elimizdiң eң bir қıyn-қystaý, ıaғnı өtpeli kezeңderinde memleket қalyptastyrý isine қatysyp, Elbasynyң senimin aқtaı bilgen jan. Onyң әskerı erlikteri men basқarýshylyқ қasıetteri jөninde osy ýaқytta birsypyra eңbekter de jazylyp үlgerdi. Mysaly, elimizdiң basty basylymdarynyң biri «Egemen Қazaқstan» gazetinde jazғan maқalasynda Erjұman Smaıyl myrza M.Altynbaevtyң қasıetterine baılanysty bylaı deıdi: «Syrttaı қaraғanda өte sұsty, estip-bilýimizshe, tapsyrmalardyң oryndalýyn talap etýde aıryқsha қatal, Қarýly Kүshter tүrleri men aımaқ қolbasshylaryn, tipti өz orynbasarlaryna deıin, bylaısha aıtқanda, "shyjғyryp" alғanymen, artynda zil saқtamaıtyn mınıstrdiң bastan-aıaқ әskerıshildigi men adamı қatynastaғy қarapaıymdylyғy tәnti etip edi. Әkesi Қapash Jezқazғan maңynyң týmasy bolғanymen, 30-shy jyldary Қaraғandyғa қonys aýdaryp, қalғan ғұmyryn kөmir kәsipshiligimen baılanystyrypty. Қara tanymaıtyn jigit eti tiriliginiң arқasynda kөzge tүsip, shahta jөnindegi oқýғa jiberilgenderdiң қataryna iligedi. Stalıno (қazirgi Donetsk) қalasy men Stalıngradty shatastyrғan jeti қaraғandylyқ әzer degende shahtalar қalasyna jetip, sonda eki-үsh jyl oқıdy, shahtada tәjirıbeden өtedi. Қaraғandyғa bilikti shahter bolyp oralғan Қapash jerasty jұmysshysynan ýchaske bastyғy, keıin shahta dırektoryna deıin өsedi.
Қalaı degende de sol kezdiң қalyby bar, bұғan қosa әkesiniң қarapaıym eңbek adamy қatarynan shyққandyғy bar jәne Mұhtardyң bүkil balalyқ shaғy өtip, bozbala kezin қalyptastyrýғa Қaraғandynyң jұmysshy aýdany sanalғan Kırov aýdanynyң yқpaly bar, ol қarapaıym әri dostyққa adal, eңbekke beıim әri tehnıkaғa үıir bolyp өsedi. Әkesin aıryқsha құrmettegeninen bolar, mektep bitirisimen eshқandaı oқýғa barmady, әýlet jolyn jalғastyrý maқsatymen shahtada jұmys isteýge kiristi. Onyң zor tұlғasynyң odan әri shymyrlanyp, shyңdala tүskeni de osy tұs. Biraқ jeti қat jer astynda jүrse de ony aspan әlemi tarta berdi. Bұғan sebep te joқ emes edi. Mektep bitirmeı jatyp-aқ aeroklýbқa oқýғa қabyldanғan Mұhtar onynshy synypta DOSAAF ұshaқtarymen үnemi ұshatyn boldy. Mektepte jaқsy oқıtyndar қatarynda sanalsa, aeroklýbta үnemi үzdikter sanatynda jүrdi. Otbasyndaғy үlken Altynbaevtardyң - әkesi men aғasynyң (Mұhaңnyң taғy қaryndasy jәne inisi bar) "Myna eңgezerdeı қalpyңmen senen қandaı ұshқysh shyғady?" dep aınytқandaryna қaramastan, өz degeninde tұrdy. "Jalpy Altynbaevtar әýletiniң mүshelerine kөzdegen maқsatқa қalaıda jetý tәn қasıet" degendi Mұhtar Қapashұly erekshe maқtanyshpen aıtady. Mұhaң өzi birinshi synyptan birge oқyp, dostasқan Gүlbaný Rahymbaıқyzyna өmir boıy adal bolyp, 18 jasynda үılengeni de, 43 jyldan beri ekeýi jұptaryn jazbaı kele jatқany da sondyқtan shyғar. Өziniң ұly Mүsilim aldymen әskerı bolamyn degende, keıinnen Stavropole ұshқyshtar ýchılışesin bitirip, Zapolıarege қyzmetke sұranғanynda taңdanys bildirse de betinen қaқpaғany sodan bolar.
Bala Mұhtardyң boıynda aspan tөrinde samғasam degen armannyң қalyptasýyna soғys jyldaryndaғy keңestik ұshқyshtar týraly fılmderdiң, Batyr jerlesi Nүrken Әbdirovtiң, eki mәrte Keңes Odaғynyң Batyry Talғat Bıgeldınovtiң kөzsiz erlikteri әser etken bolýy kerek. Biraқ Mұhaңnyң өzi ondaı үlken ұғymdardy қoldanýғa joқ. "Kim bilsin neniң әser etkenin, әıteýir ұshқysh bolsam degen bir tilektiң jeteginde kettik", deıdi. Әr mamandyқtyң өz қyzyғy men қıyndyғy bolatyndyғy anyқ қoı. Alaıda, ұshқysh degender aıryқsha jaratylғan adamdar sııaқty. Қalyptasқan ұshқyshtardyң esil-derti ұshý bolady da tұrady deıdi bұl mamandyқtyң ıeleri. Olar үshin eң basty jaza da - ұshýdan shettetý. Mұnyң bәrin Altynbaev ta 1969 jyly әsker қataryna birjolata alynyp, aldaғy ғұmyrynyң қalaı bolary anyқtalғan kezden bastap bastan keshken. Aspanғa kөterilip, өziniң alyp denesin sezinbesten, ұshaқpen ұshtasyp, aspanmen astasyp ketkende bәri de ұmytylatyn, қyzmet babymen jylyna tөrt-bes қalany aýystyryp, pәtersiz jүrgeni de, әıeliniң sonaý Қaraғandydan anda-sanda қatynap tұratyny da, kishkentaı Mүsilimge әke tәrbıesiniң қajettigi de esten shyғatyn - oıda tek tapsyrmany oryndaý mindeti қalady. Alғashқy eki jyldaı merzimde ol әskerı ұshaқtardyң, sonyң ishinde ıstrebıtelderdiң neshe tүrinde ұshýdy meңgerdi. Jaýyngerlik kezekshilikterde jүrdi. Қyzmettik laýazymy da өse berdi. 1972 jyly aғa ұshқyshtan avıatsııalyқ býynnyң komandırligine kөterildi, sodan keıin eskadrılıa komandıri, ıstrebıtel avıatsııasy polk komandıriniң ұshý daıyndyғy jөnindegi orynbasary bolyp jalғasyp, 1979 jyldyң jeltoқsanynda 34 jasar қazaқ jigiti Ýral әskerı okrýgi Әýe shabýylyna қarsy қorғanys ıstrebıtel avıatsııasy polkiniң komandıri bolyp taғaıyndaldy. Jas ұshқyshtardy tәrbıeleý, jaýapty jaýyngerlik tapsyrmalardy oryndaýmen қatar, jerdegi қanshama sharýany sheshýge týra kelgeni tүsinikti ғoı. "Ashyғyn aıtқanda, ұshқyshtar aspanda demalady", deıtini de osyғan baılanysty bolsa kerek.
Әrıne, ol kezdegi alyp Odaқta Әýe shabýylyna қarsy қorғanys әskerleriniң avıatsııa polkteri az bolmaғany belgili. Sonymen birge әskerı қyzmettiң құpııalyқ jaғy da joқ emes, әıtpese sol tұsta polkovnık Altynbaev basқarғan polktiң KSRO-daғy eң үzdik polk bolғanyn bilýimiz kerek edi. Jalpy, Mұhtar Altynbaevtyң өmirinde bylaıғy jұrt bile bermeıtin jәıtter kөp. Қorғanys mınıstriniң AҚSh-tan alynғan "Hammer" әskerı mәshınesin қalaı jүıtkitetinin teledıdardan kөrgenimiz bar. Amerıkadan kelgen әskerı ұshaққa minip, keıbir jattyғý elementterin jasaғanyn sol teledıdar arқyly kөrgende de mereılenip қalғanbyz. Sөıtsek, bilmeıdi ekenbiz, mamandyғy boıynsha ұshқysh-snaıper Altynbaevtyң jetildirilgen soңғy tұrpattaғy "MıG" jәne "Sý" tektes ıstrebıtelderdiң barlyқ tүrlerin shekteýsiz basқarýғa rұқsaty bar eken. Ol AҚSh avıatsııalyқ bazalarynyң birinde amerıkanyң ataқty "Ғ-16" ıstrebıtelinde ұshý өnerin kөrsetken TMD memleketteriniң tұңғysh ұshқyshy bolyp tabylady. Kөp nәrsege taңdana bermeıtin AҚSh mamandarynyң өzi onyң kәsibı sheberligin joғary baғalapty.
Қazaқstan Respýblıkasynyң Prezıdenti Nұrsұltan Nazarbaevtyң Қorғanys mınıstri, armııa generaly Mұhtar Altynbaevқa joғary dәrejeli erekshelik belgisi - "Halyқ қaһarmany" ataғyn berip, aıryқsha erekshelik belgisi - Altyn jұldyz jәne "Otan" ordenin tapsyrý týraly 2006 jylғy 6 mamyrdaғy Jarlyғynda keltirilgen "jaýyngerlik aıbyny men jeke erligi үshin" degen tirkeste joғaryda aıtylғan әskerı қyzmetiniң қyrlarymen қatar jaýyngerlik tapsyrmalardy oryndaý kezinde "MıG-25"-tiң bir dvıgateli isten shyққanda, "An-14" radıatsııalyқ barlaý ұshaғynyң vınti istemeı қalғanda solardy aman-esen қondyrғany da, mınıstr laýazymynda jүrip, қaramaғyndaғy sardarlar men sarbazdarғa kөrsetken jeke basynyң өnegesi de eskerilgen bolar. 1985 jyly Marshal Jýkov atyndaғy ӘShҚ Әskerı komandalyқ akademııasyn bitirgennen keıingi jeti jyl, Tүrkistan әskerı okrýginiң әýe shabýylyna қarsy қorғanys dıvızııasynyң komandıri, sodan keıin korpýsynyң komandıri sekildi үlken қolbasshylyқ қyzmetter onyң keıingi өmirinde үlken kөmek boldy. Қazaқstan tәýelsizdik alғannan keıin Mұhtar Қapashұly elge oralyp, Elbasy N.Ә.Nazarbaevtyң Jarlyғymen jәne tikeleı bastamashylyғymen de, basshylyғymen de құryla bastaғan Қarýly Kүshterimizdiң қalyptasýyna belsene atsalysty. 1992 jylғy mamyrda Қazaқstan Respýblıkasy Қorғanys mınıstriniң orynbasary - ӘShҚ әskerleriniң қolbasshysy, 1993 jylғy қarashada Әskerı-әýe kүshteriniң қolbasshysy bolsa, 1996 jyldyң қazanynda Қorғanys mınıstri bolyp taғaıyndaldy. Sol kezeңde Memleket basshysy bekitken Әskerı doktrınaғa sәıkes elimizdiң Қarýly Kүshterin zaman talabyna saı қaıta jasaқtaý bastaldy».
Bұdan soң, ıaғnı 2000 jyly ҚR Әýe қorғanysy kүshteriniң қolbasshysy, 2001 jyly қaıtadan Қorғanys mınıstri bolyp taғaıyndalady. Al 2007 jyldan bastap, Shtab bastyқtary komıtetiniң tөraғasy, Қorғanys mınıstriniң birinshi orynbasary қyzmetin atқaryp keledi. «Otan» jәne II dәrejeli Barys ordenderi men «Minsiz қyzmeti үshin», «Astana», «Қazaқstan Respýblıkasynyң Қarýly Kүshterine 10 jyl», «Қazaқstan Respýblıkasynyң tәýelsizdigine 10 jyl», «Қazaқstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Қazaқstan Respýblıkasynyң Parlamentine 10 jyl» medaldary men өzge de nagradalardyң ıegeri.