Kóktemgi sý tasqyny jurtty alańdatýda - Úkimet aptasy
«Árıne, sý tasqyny bastalǵaly beri adamdardyń qaıtys bolǵany ókinishti. Iá, ondaı jaǵdaılarǵa san alýan sebepter túrtki boldy. Degenmen, biz eskertý jasadyq. Buǵan deıin talaı ret aqyldastyq. Soǵan qaramastan qazirgi sharalar jetkiliksiz dep oılaımyn. Eger bir jerde sý tasqyny qaýpi joǵary bolsa, eskertýmen shektelmeı, birden baqylaý beketterin ornatyp, jol qozǵalysyn toqtatý qajet. Adamdar «Táýekel!» dep, jolǵa shyǵyp ketedi. Aman qalamyz dep oılaıdy. Adamnyń psıxologııasy sondaı. Jolǵa shyǵýǵa bolmaıdy, dalada qaýipti dep qatań aıtpaıynsha... Endi, biz apta saıyn jınalyp, osy máseleni talqylap otyramyz. Alaıda adam shyǵyny bar. Óte ókinishti...», - dedi Baqytjan Saǵyntaev.
Dál osy másele boıynsha Úkimet basshysyna esep bergen elimizdiń Іshki ister mınıstri Qalmuhanbet Qasymovtyń aıtýynsha, aldaǵy ýaqytta Soltústik Qazaqstan jáne Qostanaı oblystarynda sý tasqynynyń qaýpi kúsheıe túsedi. Sondyqtan da elimizdiń apattan qutqarý qyzmetteriniń negizgi bóligi soltústikke shoǵyrlandyrylýda.
«Sońǵy kezderi Qaraǵandy oblysyndaǵy jaǵdaı kúrt qıyndap ketti. Osy ýaqytqa deıin jeti eldi mekende 33 úıge sý kirdi. 397 adam qaýipsiz jerge kóshirildi. Búginde biraz úılerden sý shyǵaryldy. 361 adam qaıta úılerine oraldy», - dedi ol.
Onyń aıtýynsha, respýblıka boıynsha 46 jol ýchaskesi sýdyń astynda qaldy. Sonyń ishinde 43 - avtomobıl joly, 3-ýi - temirjol. Temirjol jelisi jóndeldi, poıyz qatynasy júrip jatyr. Avtomobıl joldarynyń biraz bóliginde de kólik qozǵalysy qaıta ashyldy. Ázirshe 11 ýchaskede apattyq sharalar atqarylyp jatyr. Ókinishke qaraı, adam shyǵyny boldy. Qaraǵandy oblysynda sý basqan jolmen kele jatqan ÝAZ kóligi aýdarylyp ketti. 11 adam óz kúshimen aman qaldy. Úsh adam sýǵa batyp ketti. Dál osy jerde qaýipsizdik sharalaryn saqtamaǵan taǵy eki adam ózennen atpen ótemiz dep sýǵa batqan.
Qazaqstanda lańkestikke qarsy sharalar kúsheıtildi
Úkimettiń bul jolǵy otyrysynda qaralǵan taǵy másele Reseıdiń Sankt-Peterbýrg qalasy metrosynda oryn alǵan terakti jaıy boldy. Bul jantúrshigerlik oqıǵanyń Qazaqstan Úkimetinde qaralýynyń basty sebebi bar edi. Óıtkeni, kóptegen buqaralyq aqparat quraldary istiń baıybyna barmastan sol teraktide qurban bolǵan Sankt-Peberbýrg ekonomıkalyq ýnıversıtetiniń 3-kýrs stýdenti qazaqstandyq Maksım Aryshevty lańkesterdiń qataryna qosyp baıbalam salǵan edi. Alaıda, tergeý amaldarynan keıin onyń da sol metroda opat bolǵan 14 azamatpen birge terrorshylardyń qurbany bolǵany anyqtalǵan-dy.
Sonymen Mınıstrler kabınetinde lańkestik máselesine qatysty sóz alǵan QR Ulttyq qaýipsizdik komıteti tóraǵasynyń orynbasary Nurǵalı Bilisbekov ótken jyly Reseıdiń federaldy qaýipsizdik qyzmetimen birlese otyryp, sol eldiń aýmaǵynda úsh terrorıstik aktiniń jolyn keskendikterin, al Qazaqstan aýmaǵynda josparlanǵan 12 lańkestik jáne zorlyq-zombylyq aktsııanyń aldy alynǵanyn eske saldy.
«Máselen, Máskeýde mamyr aıyndaǵy merekeler kezinde Shelkov tas jolynda birlesken sharany ótkizdik. Budan bólek, jyldyń basynda Ortalyq Reseı aımaqtarynda birqatar aktilerge, sosyn jyldyń sońynda bir qaýipti áreketke jol berilmedi», - dedi ol.
Jalpy, onyń aıtýynsha, Qazaqstan azamattarynyń arasynda destrýktıvti aǵymdardyń jetegine erý de báseńder emes. Árıne, memleket tarabynan radıkaldy aǵymdarǵa qarsy nasıhat jumystary júrgizilp jatqany belgili. Biraq, mundaı jumystardyń kórsetkishi 10 paıyzdan aspaı otyr. «Osyǵan baılanysty aqparattyq túsindirý jumystaryn kúsheıtý kerek. Aldymen radıkaldy ıdeıalar men kózqarastarǵa berilgender arasynda ol jumysty keńinen júrgizgen jón. Sóıtip, ekstremıstik ıdeologııanyń áleýmettik negizin buzý qajet. Ásirese, salafızmniń jaqtastary arasynda túsindirý sharalaryn kúsheıtken durys. Sebebi dál osy ıdeologııa jańa radıkaldy toptardyń negizi bolyp sanalady», - dedi Bilisbekov.
Aıta keterligi, Úkimet otyrysynan keıin tilshilerge suhbat bergen ol Sankt-Peterbýrgtegi teraktige baılanysty elimizde de qaýipsizdik sharalarynyń kúsheıtilgendigin basa aıtty. «Árıne, shekarada tekserister kúsheıtiledi, Almaty metropolıteninde, kólik nysandary, shekaradaǵy ótkizý bekettteri - barlyǵynda qaýipsizdik sharalary qatańdatylady. Biz kez kelgen aqparatty jedel tekserý sharalaryn qolǵa aldyq», - dedi QR UQK basshysynyń orynbasary.
Jalpy, Memleket basshysynyń tapsyrmasymen, Qaýipsizdik Keńesiniń sheshimimen 2017-2020 jyldarǵa arnalǵan Terrorızmmen kúres memlekettik baǵdarlamasy jasalýda. Atalǵan qujat taıaý ýaqytta el Úkimetinde tanystyrylmaq.
Eskirgen ataýlardy tarıhı jer-sý ataýlarmen ózgertý jumystar júrgizilýde
Úkimet otyrysynda qaralǵan eń basty másele Tilderdi damytý men qoldanýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynyń 2-kezeńiniń iske asyrylý barysy boldy. Bul máselege qatysty QR Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıulynyń esebi tyńdaldy. Onyń aıtýynsha, Til saıasaty «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly» Zańyna, Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasyna sáıkes júzege asyrylady. Búgingi kúni baǵdarlamanyń ekinshi kezeńi aıaqtaldy. «100 naqty qadam» ult josparyna sáıkes Baǵdarlamaǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizilip, oqytýdyń úshtildi modelin damytý mindetimen tolyqtyryldy. Jyl saıynǵy júrgizilgen zertteý nátıjeleri turǵyndardyń memlekettik tildi meńgerýinde oń dınamıkany kórsetti. 2016 jyly memlekettik tildi meńgergen turǵyndardyń úlesi 82,3 protsentti qurady. Úshtildi meńgergen halyqtyń úlesi de jaqsaryp keledi. Eresek turǵyndar men 12-17 jas aralyǵyndaǵy oqýshylardy qosa alǵanda úshtildi meńgerý 20,5 protsent bolyp otyr.
«Memlekettik baǵdarlama aıasynda 2014-2016 jyldar aralyǵynda, oqý-ádistemelik quraldar, salalyq sózdikter, álem ádebıeti klassıkteriniń shyǵarmalary, tanymdyq, ǵylymı-pýblıtsıstıkalyq, balalarǵa arnalǵan kitaptar jáne taǵy da basqa barlyǵy 88 baspa jobasy jaryq kórdi. Onyń ishinde ózge tilderde shyǵarylǵan jobalar sany - 24. Sonymen qatar memlekettik tildi úıretýdiń jańa ádistemeleri «Qazaq sózi» oqý quraldary ázirlenip, kópshilikke usynyldy. 2016 jyldyń qorytyndysy boıynsha ortalyq jáne jergilikti atqarýshy organdardaǵy memlekettik tildegi qujat aınalymnyń úlesi 91 protsent qurap otyr. Degenmen, Statıstıkalyq-esep jáne qarjylyq qujattamalardyń memlekettik tilge kóshpeý faktileri bar»,- dedi mınıstr.
Onyń aıtýynsha, qazaqstandyqtardyń til mádenıetiniń deńgeıin arttyrýda termınologııa jáne onomastıka máseleleriniń orny erekshe. Bul baǵytta maqsatty jumystar júrgizildi. Eseptik kezeńde 8 myńnan asa termın bekitildi. 2014 jyly Elbasynyń tapsyrmasyna sáıkes halyq arasynda árkelki qoldanylyp, qoǵamda keleńsizdikter týdyrǵan birqatar termındi Termınologııa komıssııasy qarap, bekitti.
«Mysaly 2014 jyldyń jeltoqsanynda aýyzeki til qoldanysyndaǵy shaptyrma, burqaq, sýburqaq - fontan, kúısandyq - fortepıano, kúısandyq - pıanıno, otashy - hırýrg, murajaı - mýzeı, qısyn - logıka, sazger - kompozıtor, ǵalamtor - ınternet bolyp bekitildi. Sondaı-aq Termınkomda bekitilip, jaryspaly túrde qoldanylyp júrgen birqatar termın qaıta qaralyp, retteldi. Mysaly: muraǵat - arhıv, másele - problema, úderis - protsess bolyp qaıta bekitildi. Aǵymdaǵy jyly Termınkomda birqatar halyqaralyq termındi qaıta qaraý josparlanyp otyr. Olar: paıyz - protsent, ánuran - gımn, ıeger - laýreat termınderi», - dedi Muhamedıuly.
Sonymen qatar mınıstrdiń aıtýynsha, onomastıka máseleleri boıynsha birqatar normatıvtik-quqyqtyq aktilerge ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi. Úsh jyl ishinde respýblıka boıynsha 239 obekt, 492 kóshe, 90 stantsııa ataýyna oń qorytyndy berildi.
«Sonymen qatar eldegi kóshe, eldi meken ataýlaryna taldaý jumystary júrgizildi. Onyń qorytyndysy boıynsha respýblıka kóleminde keıbir aýyldar men kóptegen kóshelerdiń ıdeologııalyq turǵydan eskirgeni jáne ataýlardyń qaıtalanatyny anyqtaldy. Osy rette Elbasynyń tapsyrmasyna sáıkes, ıdeologııalyq turǵydan eskirgen, qaıtalanatyn ataýlardy tarıhı jer-sý ataýlary men ulttyq tanymǵa jaqyn dástúrli ataýlarmen ózgertý boıynsha naqty jumystar júrgizilýde», - dep túıindedi sózin ol.