Kóktemgi egis naýqanyna ázirlik jumystary Úkimettiń jiti baqylaýynda

ASTANA. Aqpannyń 12-si. QazAqparat /Rýslan Ǵabbas/ - Agroónerkásip el ekonomıkasyndaǵy basty salalardyń biri ári eldiń azyq-túlik qaýipsizdiginiń negizgi tiregi bolǵandyqtan, memleket tutastaı aýyl sharýashylyǵyna turaqty qoldaý kórsetip keledi. Al mundaı memlekettik qoldaý ásirese búgingideı álemdi jaılaǵan daǵdarys jaǵdaıynda asa ózekti.

Sondyқtan, el Үkimeti kөktemgi egis naýқany jұmystaryna қolaıly jaғdaı týғyzý sharalaryna kirisip ketti. Aýyl sharýashylyғy vıtse-mınıstri Arman Evnıevtiң aıtýynsha, bıyl respýblıka boıynsha jalpy aýmaғy 17,8 mln. gektar jerge egin egiledi. Oblystyқ әkimdikterdiң aýyl sharýashylyқ mekemeleriniң mәlimetterine sәıkes, bұl kөrsetkish 2008 jylғa қaraғanda 243,3 myң gektarғa nemese 1,4 paıyzғa joғarylaғan. Onyң ishinde astyқ 16,0 mıllıon gektar aýmaққa, maıly daқyldar 824,5 myң gektar jerge, al maқta 158,4 myң gektarғa, sondaı-aқ қant қyzylshasy 16,4 myң gektarғa, kөkөnis jәne baқsha daқyldary men kartop 327,5 myң gektar aýmaққa, jep-shөp daқyldary 433,3 myң gektarғa egiledi. Vıtse-mınıstr bıyl soңғy үsh jylmen salystyrғanda maқta egisinen basқa barlyқ daқyldar boıynsha egin egý kөrsetkishi joғary bolatynyn aıtady. «Maқta өsimdigine қatysty egisti oңtaılandyrý birқatar sebepterge baılanysty týyndap otyr. Atap aıtқanda, halyқaralyқ rynok zertteýleri soңғy jyldary maқta өnimderine sұranystyң azaıyp ketkenin kөrsetti. Onyң үstine, byltyrғy jyly maқtany satýda birқatar қıynshylyқtar bolғany belgili. Sondyқtan da, maқta egisi alқabyn қysқarta otyryp, sonyң esebinen jemshөptik daқyldardy egý josparlanýda», deıdi A. Evnıev. Aımaқtardan tүsken mәlimetterge қaraғanda, bүginde 2009 jyldyң eginine қajetti 2060,9 myң tonna jazdyқ egis tұқymynyң 99,1 paıyzy nemese 2041,8 myң tonnasy jınaқtalғan. Tek tұқymnnyң jetispeýshiligi Shyғys Қazaқstan oblysynda 18,6 tonna, al Jambyl oblysynda 4,2 myң tonna kөleminde anyқtalyp otyr. Bұl қajettilikti memlekettik tұқym resýrstary men oblysaralyқ aıyrbastaý arқyly tolyқtyrý josparlanýda. Қazirgi kezde «Azyқ-tүlik kelisimshart korporatsııasy» AҚ men oblys әkimdikteri atalғan mәseleni sheshý boıynsha jұmystardy jүrgizýde. 2009 jyldyң basynda jalpy 2041,8 myң tonna tұқymnyң 935,7 myң tonnasynyң sapasy (45,8) tekserildi. Kondıtsııaғa jetkizilgen tұқym 919,7 myң tonnany құrady. Egis standarttarynyң birinshi klassyna 387,4 myң tonnasy, ekinshi klassyna 355,3 myң tonnasy, sondaı-aқ үshinshi klassқa 176,9 myң tonna tұқym sәıkes keledi. Kondıtsııaғa jetpegen tұқymnyң kөlemi respýblıka boıynsha 16,0 myң tonnany (0,8 paıyzdy) құrady. Bүginde kөktemgi egis naýқanyna arnalғan tұқymnyң sapasyn tekserý jұmystary jalғasýda. Atap aıtsaқ, kөktemgi egis jұmystarynda aýyl sharýashylyғy tehnıkasynyң saқadaı saı tұrýy osy aýқymdy naýқannyң sәtti әri der kezinde aıaқtalýyna әser etpeı қoımaıty anyқ. Sondyқtan aқpannyң 10-y kүni өtken Үkimettiң otyrysynda Premer-Mınıstr K. Mәsimov «ҚazAgro» holdıngine aýyl sharýashylyғyna қajetti tehnıkalardy satyp alý үshin elimizdegi ekinshi deңgeıli bankterdiң «Nesıelik jelilerin» paıdalaný mәselesin pysyқtaýdy tapsyrdy. Otyrysta kөptegen bankterde, onyң ishinde Үkimet jұmys jүrgizip jatқan jүıe құrýshy iri tөrt bankte aýylsharýashylyқ tehnıkalaryn satyp alatyn nesıelik jeliler bar ekendigine toқtalғan Premer-Mınıstr: «Tehnıkalardy satyp alý үshin «қolma-қol aқshany» paıdalanýdyң қajeti joқ. Sondyқtan «ҚazAgro» holdıngine jүıe құrýshy tөrt bankpen jәne basқa da banktermen osy mәseleni pysyқtaýdy tapsyramyn», - dedi. Үkimet basshysynyң aıtýynsha, қazirgi daғdarys jaғdaıynda elimizden valıýtalardy syrtқa meılinshe az shyғarý қajet. «ҚazAgro» holdınginiң basshysy Asyljan Mamytbekovtyң sөzine қaraғanda, Ұlttyқ holdıngtiң қarjysynan bөlek «ҚazAgroҚarjy» kompanııasy 6,8 mlrd. teңgege aýylsharýashylyқ tehnıkalary men jabdyқtaryn satyp alyp jatyr. Қazirgi taңda Germanııada, AҚSh-ta jәne Kanadada jasalғan, egis jұmystaryn jүrgizetin 110 keshendi tehnıka, 209 «Belarýs», K-744 traktorlaryn jәne basқa da aýylsharýashylyқ tehnıkalaryn jetkizý jөninde kelisim-sharttar jasalғan. Bıylғy jylғy aқpannyң 7-sindegi jaғdaıғa қaraғanda, egis naýқanyna daıyn 157 731 traktor, 90 778 dana tұқym sepkish tehnıka, 2020 egiske arnalғan keshender, 336 003 topyraқ өңdeıtin tirkemeler bar. Traktorlar men tұқym sebetin tehnıkanyң әzirligi 75 paıyzdy құraıdy. Aýyl sharýashylyғy mınıstrligi oblystyқ әkimdikterdiң aýyl sharýashylyқ basқarmalarymen birlesip, daқyldardy өңdeý jөnindegi tehnologııalyқ kartalardyң negizinde kөktemgi egis jұmystarynda aýyl sharýashylyғy taýarlaryn өnidirýshilerdiң janar-jaғarmaıғa degen қajettiligin anyқtady. Osy oraıda Arman Evnıev kөktemgi egin egý jұmystary үshin 336,2 myң tonna dızel otyny, 50,8 myң tonna benzın jәne 20,2 myң. tonna dızel maıy қajet ekenin aıtady. Vıtse-mınıstrdiң aıtýyna қaraғanda, kөktemgi egisti janar-jaғarmaımen қamtý mәselesi Energetıka jәne mıneraldyқ resýrstar mınıstrligimen birlesip sheshiletin bolady. «Sondaı-aқ kөktemgi naýқanғa қajetti tehnıkanyң daıyndyғy da қanaғattanarlyқ deңgeıde. Mәselen, aýyl sharýashylyғy taýaryn өndirýshiler 7,9 mln. gektarғa nemese dәndi daқyldy alқaptarynyң 45 paıyzyna dәn sebetin 2 myңnan astam қazirgi zamanғy tehnıkalarmen қamtamasyz etilgen. Al byltyrғy jyly bұl kөrsetkish nebәri 40 paıyzdy ғana құraғan bolatyn. Sonymen birge, bıylғy jyly biz egin egýge қolaıly jyl bolady dep boljap otyrmyz. Өıtkeni aýa raıyn zertteýshi mamandardyң aқparatyna sүıensek, elimizdiң barlyқ aımaқtarynda topyraқtyң betki қabatynda jatқan kүzgi ylғal қory belgilengen normadan joғary bolyp tұr», deıdi A. Evnıev. Jalpy, bıylғy tүsken қar mөlsheri өtken jylғymen salystyrғanda birshama joғary bolғan. Mәselen, Shyғys Қazaқstan, Soltүstik Қazaқstan jәne Aқmola oblystarynda jaýғan қardyң қalyңdyғy byltyrғy mөlsherden eki esege deıin joғary. Sonymen birge, topyraқtyң құnaryn arttyrý men sapasyn saқtaý maқsatynda arnaıy baғdarlama da қabyldanғan. Bұl baғytta jerge қajetti mıneraldyқ tyңaıtқyshtar құnyn arzandatý sharalary қamtylatyn bolady. «Jalpy alғanda, bıylғy jyly kөktemgi egin egý jұmystaryn sapaly әri tıimdi ұıymdastyrý үshin barlyқ jaғdaılar jasaldy deýge tolyқ negiz bar», deıdi A. Evnıev. Sonymen bıylғy jylғy egin egý jұmystaryna қolaıly jaғdaı jasaýdyң negizgi baғyttarynyң biri janar-jaғarmaı baғasynyң naýқan kezinde sharyқtap ketpeýine jol bermeý. Osy oraıda Үkimet basshysy Energetıka jәne mıneraldyқ resýrstar mınıstri Saýat Myңbaevқa tıisti nұsқaýlardy berip үlgerdi. «Қazirgi kezde «ҚazMұnaıGaz» jүıesi arқyly janarmaı baғasyn tұraқty ұstap tұrý shart. Sondaı-aқ egis naýқanyna daıyndyқty қamtamasyz etý қajet. Bұl eki mәsele eң maңyzdy bolyp sanalady», - dedi K. Mәsimov.