«Kókpar tartar Qustóbe» týraly ne bilemiz

QOSTANAI. QazAqparat - Kónekóz qarııalardyń aıtýynsha, Naýryz toıyn merekeleýge Tobyl-Torǵaı óńiri erte kezden-aq aıryqsha mán bergen. Máselen, Ulystyń uly kúninde aýyl adamdary bir qyratqa jıylyp, at shaptyryp, kókpar oınatqan desedi. Sondaı qasıetti mekenderdiń biri - Qustóbe.

Qazirgi Qustóbe eldi mekeni Amangeldi aýdynyna qarasty Qumkeshý aýylynan 7 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan. Halyq aýzynda «Qustóbe», «Qysh tóbe», «Zer tas» degen ataýlar bar. Aýdan turǵyny, 86 jastaǵy Dámesh Ábdirahmanqyzynyń aıtýynsha, Qustóbe qyraty erterekte Naýryz toıyn ótkizetin mekenniń biri bolǵan.
 


 

«Qustóbe qyraty - bizdiń atalarymyzdyń Naýryz meıramyn ótkizgen basty orny. Ol ýaqytta qarııalar 22 naýryzdy «Qyzylbas kúni» dep ataıdy eken. Osy kúni olar Qustóbege baryp, kókpar tartyp, báıge uıymdastyrady eken. Kókpar tartý sol mańnan áride, shamamen 3-4 shaqyrym jerdegi Zertas degen tóbeden bastalady. Serkeni birinshi kótergen salymshy Qustóbege deıin jetip, bir baıshykeshtiń nemese basqarmanyń úıiniń aldyna ákelip tastaǵan. Keıin serke ákelgenge úı ıesi qurmet kórsetip, syı bergen desedi», - deıdi Dámesh ájeı.
 

Kórgende keıde baryp Qustóbeni,

Boıyma ol erekshe kúsh beredi.

Saǵynyp baýyr basqan sary belin

Kóktemde salyp uryp qus keledi.

 

Turamyn Qustóbeniń belesinde,

Bulttarǵa boı sozamyn teńesýge.

Osynsha meni kókke bıiktetken

Turady árdaıym da el esimde.   

Bul - belgili aqyn Baıdaq Moldashevtyń «Qustóbe» poemasynan úzindi. El arasynda ataǵy jaıylǵan, talaı báıgeniń aldyn bermegen tulparlar Kókshaǵyr men Qaıqy tory da osy Qustóbeden shyqqan. Sondaı-aq, halyq arasynda «Kókpar tartar Qustóbe» degen án qalǵan.

Osyǵan uqsas oqıǵany belgili ólketanýshy Shóptibaı Baıdildınniń de aýzynan estidik. Onyń sózinshe, Uly Jylanshyqtyń boıyndaǵy Naýryz toıy kókpar oıynymen bastalatyn.

«Meniń ákem Baıdildá 1893 jyly týǵan. Ákem jas kezinen kókparǵa túsipti. Naýryz merekesinde ótetin kókparǵa tek aıǵyrlar qatystyrylady eken. Tósine qos tartpa,  ómildirik taǵynǵan eki aıǵyr ortaǵa shyǵarylady. Qatar turyp, salymshylar taqymǵa basady. Noqtadan shylbyrdy ótkizip, qalǵan qatysýshylar eki jaqqa keredi. Kókpardy qaı jaǵy tartyp alady, jeńis solarda. Salymdy julyp alyp ketken jaq aýyl baılarynyń úıiniń aldyna tastaıdy. Óz kezeginde úı ıesi káde usynady. Ol kezde tek serkeniń terisin ǵana salǵan. Sebebi, ol jyrtylmaıdy», - dep túsindirdi ólketanýshy.
 

Shóptibaı Baıdildın aıtqandaı, 1913 jylǵy mal sanaǵy boıynsha, Jylanshyqtyń bir ózinde 25 myńǵa tarta jylqy bolǵan. Sol sebepti, Tobyl-Torǵaı boıyn jaılaǵan qazaqtyń Naýryz toıy at báıgesi, arqan tartys, kókparsyz ótpegen.

Naýryz meıramy Qazaqstanda 1988 jyldan bastap resmı toılanyp keledi. Tómendegi beınejazba toqsanynshy jyldardyń basynda túsirilgen. Oǵan qarap, sol ýaqytta jergilikti turǵyndardyń ulyq merekeni aýyl-aýyl bolyp toılaǵanyn kórýge bolady.