«Kókala» keseli keneden keledi - maman
- Qaýipti indettiń aldyn alý sharalary qandaı?
- Qaı kezde de saqtyq sharalaryna nazar aýdarylýy tıis. Keıde osyndaı nemquraıdylyq jaǵdaıdyń sońy qaýipti keseldiń týyndaýyna alyp keledi. Onyń aldyn alý sharalarynyń biri - kenelerge qarsy zalalsyzdandyrý. Qaýipti derttiń aınalymy ıksod keneleriniń ósip-jetilý tsıklyna tikeleı baılanysty. Aýrý keneler tabıǵatqa jappaı shyqqan ýaqyttan tirkele bastaıdy. Tabıǵatta aýrý qozdyrǵyshy dala tyshqandary, kirpi, torǵaılar arqyly saqtalady. Olar vırýstardy qansorǵysh kenelerge, al keneler basqa janýarlarǵa, adamǵa juqtyrady. Ereksheligi, adam keneniń shaqqanyn sezbeıdi. Sebebi, kene shaqqan kezde qadalǵan jerin jansyzdandyratyn suıyqtyq bólip shyǵarady. Tek 1-3 kúnnen keıin ǵana kene jabysqan jer qyzarady, aýyra bastaıdy. Sondyqtan tabıǵat aıasynda nemese egindikte júrgende denede keneniń bar-joǵyn aragidik tekserip turǵan jón.
Kongo-Qyrym qandy qyzbasy asqynǵan jaǵdaıda adam organıziminde qannyń uıý qasıeti tómendep, denede bórtpeler, kógerýler paıda bolady. Osyǵan baılanysty halyq arasynda bul aýrýdy «kókala» dep te ataıdy.
- Endi aýrýdyń juǵý joldary jóninde aıta ketkenińiz artyq bolmas. Ol qandaı jaǵdaıda adamdarǵa juǵady?
- Kóktemgi dala jumystary barysynda turǵyndar buǵan baılanysty qaýipsizdik sharalaryna nazar aýdarǵany durys. Máselen, ol kene shaqqanda, mal qyrqymy kezinde júnniń arasyndaǵy keneni qaıshymen qıyp jibergen kezde keneniń ishindegi bıologııalyq suıyqtyqtarmen janasqanda bolýy múmkin. Sondaı-aq, mal soıǵanda, maldyń etin jilikteý, qaqtaý kezinde, maldyń ústine jabysqan keneni jalań qolmen julyp alǵanda, zerthanalarda qanmen jumys jasaý kezinde tehnıka qaýipsizdigin saqtamasa qaýipti ishdetke dýshar boýly yqtımal. Al aýa arqyly juǵý jaǵdaıy óte sırek kezdesedi.
- Azamattar ony juqtyryp almaý úshin ne isteý qajet?
- Tabıǵatqa shyqqanda aýylsharýashylyq maldaryna, úı janýarlaryna kútim jasaǵanda meılinshe aqshyl tústi jabyq kıim kııý, shalbardyń balaǵyn etik ishine nemese shulyq ishine salyp, jeńdi túımelep, kene kirmeý jaǵdaıyn jasaǵan abzal. Mal qyrqymy kezinde qorǵanys kıimderimen jumys jasaý, uzyn rezeńke qolǵap, aldyna rezeńke aljapqysh jáne uzyn qonysh etik kııýge kóńil bólgen jón. Oǵan qosa kenelerdiń jabysýyn boldyrmaýǵa arnalǵan túrli jaqpa maılar, aerozolder túrindegi úrkitkish zattar (repellentter) paıdalanǵan durys.
Jalpy, eń aldymen kenege qarsy zalalsyzdandyrý jumystaryn júrgizgen durys. Bul rette aldymen mal ustaıtyn qoralardy kóńnen qoqystardan tazartý qajet. Sebebi kóp jyldan beri jınalǵan qı, kóń jınalǵan oryndar, kúl-qoqystar - analyq keneler úshin jumyrtqa tastaýǵa óte qolaıly. Bir analyq kene 800-den 10 myńǵa deıin jumyrtqa tastaıdy. Aýrý qozdyrǵyshy vırýsty tikeleı jumyrtqa arqyly tolyqtaı óz urpaǵyna beredi. Sol sebepti jumyrtqadan jańadan órbigen keneler túgeldeı osy aýrýdy denesinde saqtaýshy ári tasymaldaýshy retinde sanalady. ıAǵnı jańadan aýrýdyń tabıǵı oshaǵy paıda bolady.
- Aýrýdyń negizgi belgileri qandaı bolady?
- Dene qyzýynyń kóterilýi, álsizdik, tamaqqa tábettiń joǵalýy, qusý, júrek aıný, bulshyq etterdiń, búırek tusynyń, bastyń, ishtiń aýrýy baıqalady. Osy belgiler baıqalǵan adam shuǵyl túrde medıtsınalyq kómekke júginbese, ári qaraı qan ketýmen asqynyp, ólim jaǵdaıyna ákelip soqtyrýy múmkin. Atalǵan belgiler baıqalsa mindetti túrde dárigerge qaralý kerek.
Kez kelgen aýrýdy boldyrmaýdyń basty sharty - saqtyq sharalaryn oryndaý. Sondyqtan usynylǵan keneden qorǵaný, aýrýdyń aldyn alý usynymdaryn oryndaý arqyly árbir adam óz densaýlyǵy men qaýipsizdigin qamtamasyz ete alady.
- Elimizde Kongo-Qyrym gemorragııalyq qyzbasy boıynsha tabıǵı oshaqtar retinde qaı óńirler sanalady?
- Ádette, mundaı jaǵdaılar elimizdiń ońtústik bóliginde ornalasqan 4 aımaqta baıqalady. Atap aıtqanda, olardyń qatarynda Shymkent qalasy men Jambyl, Qyzylorda jáne Túrkistan oblystary bar.
Ótken jyly oblysta atalǵan aýrýdyń 20 deregi anyqtaldy. Onyń ishinde, aýdandar boıynsha Syrdarııada - 5, Jalaǵashta - 4 Shıelide - 4, Jańaqorǵanda - 3, Qarmaqshyda - 1 jáne Qyzylorda qalasynda 3 jaǵdaı tirkeldi.
Infektsııany juqtyrý kózi retinde barlyq jaǵdaıdyń 45%-y kene shaǵýmen, 25%-y mal kútimimen, 15%-y aýylsharýashylyq janýarlaryn soıýmen, 10%-y naýqasqa kútim jasaýmen baılanysty boldy. Іndetke shaldyqqandardyń basym kópshiligi - mal kútimimen, mal soıýmen, egin, aýylsharýashylyǵymen aınalysatyn turǵyndar. Sáıkesinshe er adamdardyń úlesi 65,5% qurady. Oblysta bıyl 106 eldi meken qolaısyz dep tanyldy. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 10 eldi mekenge azaıǵanyn kórsetedi. Kenelerge qarsy ýlaý jumystary aǵymdaǵy jyly sáýir aıynan oblystyń ońtústik aýdandarynan bastalady dep josparlanýda.
- Áńgimeńizge raqmet.